پاورپوینت رویکردها و روشهای پژوهش تربیتی

بخشی از پاورپوینت

اسلاید 1 :

رويکردها و روشهاي پژوهش تربيتي

اسلاید 2 :

تحقیق آزمایشی

پژوهش آزمایشی (Experimental research)، شیوهای از تحقیق علمی است که در آن آزمایشگر یک یا چند متغیر مستقل را دستکاری کرده تا تأثیر احتمالی آن را روی متغیرهای دیگر مشاهده کند. هدف اصلی از این گونه تحقیقات، کشف روابط علت و معلولی میان پدیدههاست.

اسلاید 3 :

آزمایش
معنای آزمایش
منظور از آزمايش (Experiment) در عرف عام آن است که بخشي از شرايط موجود تغيير داده شود و نتايج حاصل از آن را با شرايط قبل از آن تغيير مقايسه کنيم. اين خصوصيت در هر موردي که عرف عام از واژة آزمايش استفاده ميکند، مفروض گرفته ميشود، هر چند به طور صريح از آن ياد نشود.

آزمايش، در مفهوم اصطلاحي آن، عبارت است از گردآوري دادهها از طريق مشاهده نظاممندي که در ضمن آن آزمايشگر يک يا چند متغير را کنترل کرده و متغير ويژهاي را به طور منظم تغيير ميدهد و سپس آثار اين تغيير را روي متغيرهاي ديگر، اندازهگيري ميکند. اين اقدامات به ما امکان ميدهد که تحت شرايط کنترلشده، روابط علت و معلولي را بررسي کنيم.

اسلاید 4 :

مزاياي پژوهش آزمايشي

آزمايش را ميتوان پايه اصلي يا دستکم يکي از بهترين ابزارهاي پژوهش علمي دانست.
يک جهت، اين که چنين شکلي از پژوهش تنها روشي است که به طور مستقيم تأثير يک متغير خاص ( متغير مستقل ) بر متغير ديگر ( متغير وابسته ) را بررسي ميکند.

جهت ديگر اين است که اگر روش آزمايشي به خوبي اجرا شود، مناسبترين راه براي آزمون فرضيهها در مورد روابط علّي و معلولي ميان متغيرهاي مورد نظر ميباشد. ساير شکلهاي خاص پژوهش از پايهها و ويژگيهايي برخوردار هستند که به طور ذاتي نميتوانند رابطه عِلّي را با قاطعيت تأييد کنند.

اسلاید 5 :

اصول چهارگانه

براي اين که بتوان رابطه عليت را در يک محيط خاص تعيين کرد، لازم است از چند اصل بهره بگيريم.

- بر طبق اصل اوّل، ما بايد عناصر مشترکي را در چند نمونه از يک پديده يا رويداد ببينيم. اين اصل را ميتوان اصل توافق (principle of agreement) نام نهاد. اين اصل براي شناسايي عليت کفايت نميکند.

- در اصل دوم ما ميکوشيم يک عنصر مشخص را از موقعيت دور کنيم و بقيه عناصر را ثابت نگه داشته و نتايج متفاوت دو وضعيت را، که در ساير جنبهها به يکديگر شباهت دارند، شناسايي کنيم. اين اصل را ميتوان اصل تفاوت (principle of difference ) ناميد. اين اصل پايه استواري براي شناسايي رابطه عليت فراهم ميکند.

اسلاید 6 :

اصول چهارگانه(ادامه)

گاهي لازم است از اصل مشترکي استفاده کرد که به تلفيق دو اصل اول برميگردد و براي شناسايي رابطه عليت، کمک بيشتري به ما ميکند. در اين اصل، ابتدا براي مشاهده عنصر يا عناصر مشترک موقعيتها از اصل توافق استفاده ميشود و سپس فرضيهاي که ناظر به اصل تفاوت است، مورد آزمون قرار ميگيرد. از اين اصل ميتوان با عنوان اصل مشترک (Joint principle ) ياد کرد.

اسلاید 7 :

اصول چهارگانه(ادامه)

در همه وضعيتهايي که گفته شد، از حصول يک جنبه ديگر بايد اطمينان حاصل کنيم. وقتي که ادّعا ميکنيم يک رويداد علت براي حادثه ديگر است، رخداد علت نميتواند بعد يا همزمان با رخداد معلول صورت پذيرد، بلکه همواره بايد قبل از آن روي دهد (اصل توالی).

براي نمونه، اگر براي مثال، اگر رابطه عِلّي و معلولي ميان شباهت نگرشهاي افراد و رفاقت مردم با يکديگر بررسي ميکنيم و نشانگرهاي دوستي و شباهت نگرشها را در يک زمان مشترک اندازهگيري ميکنيم، ما نميدانيم کدام يک از اين دو، قبل از ديگري رخ داده است. ممکن است شباهت نگرشها در واقع قبل از برقراري رابطه دوستي صورت گرفته باشد و امکان هم دارد رفاقت و دوستي پيش از احراز تشابه نگرشها اتفاق افتاده باشد.

اسلاید 8 :

علاوه بر آن چه گفته شد، متغير وابسته هم بايد به گونهاي باشد که قابليت تغيير آن وجود داشته باشد. اگر متغير وابسته، پديدهاي باشد که امکان تأثيرپذيري آن از متغير مستقل، پذيرفتني نباشد، روشن است که توجيه رابطه عِلّي معنا نخواهد داشت.

براي مثال، ميتوان تأثيرپذيري ميزان درآمد افراد از سطح تحصيلي آنان را در نظر گرفت، اما اگر بخواهيم وجود اين رابطه ميان ميزان درآمد و جنسيت افراد را فرض کنيم فقط در صورتي معقول خواهد بود که جنسيت را علت تصور کنيم.

اسلاید 9 :

اصول لازم و کافي
اگر اين چند اصل را در مورد پديدهها اجرا کنيم، ميتوان از شناسايي روابط موجود ميان برخي متغيرها سخن گفت، یعنی شرايط لازم و کافي (Necessary and sufficient condition ).

شرايط لازم، شرايطي است که بايد وجود داشته باشند تا تأثير صورت بگيرد. شرايط کافي، شرايطي است که همواره معلول را ايجاد ميکند. اگر شرايط فقط کافي باشند، آن گاه ممکن است معلول به طرق ديگر رخ دهند. به همين سياق، شرايط لازم به اين معنا نيست که معلول ضرورتاً ايجاد خواهد شد.

از آن جا که رفتار موجود زنده، به ويژه انسان، بسيار پيچيده است، اگر فرض کنيم شرايط لازم و کافي را براي وقوع رفتار مشخصي دريافتهايم، پندار بسيار جسورانهاي است.

اسلاید 10 :

براي مطالعه بيشتر
روششناسي آزمايشي (فصل 3) لاري بي کريستينسن ترجمه: دکتر علي دلاور
شناخت روش علمي در علوم رفتاري (فصل 18 ) دکتر حيدرعلي هومن

اسلاید 11 :

مشخصههاي آزمايش
يک آزمايش در سادهترين وجه خود داراي سه مشخصه است:
يک متغير دستکاري ميشود؛
کليه متغيرهاي ديگر، به غير از متغير مستقل، ثابت نگه داشته ميشود؛
تأثير دستکاري متغير مستقل بر متغير وابسته مشاهده ميشود.

اسلاید 12 :

استراتژی تحقیق آزمایشی
در این روش، هدف محقق، تبیین علت و معلولی رابطه متغیرهاست. بنابراین، یک متغیر دستکاری میشود و متغیر دیگر اندازهگیری میشود و متغیرهای دیگر کنترل میشوند.

اسلاید 13 :

مؤلفههاي اساسي تحقیق آزمایشی
دستکاری آزمايشي (treatment Experimental). عمل حسابشدهاي که پژوهشگر انجام ميدهد و آزمودنيها را در معرض آن قرار ميدهد. اين کار به چند شکل صورت ميگيرد:
حضور در برابر غيبت. در اين روش، يک متغير به گروه آزمايشي ارائه ميشود و گروه ديگر در معرض دريافت آن قرار نميگيرد.
مثال: اگر پژوهشگر تأثير غلظت قند خون در يادگيري را بررسي ميکند، يک خوراکي به يک گروه داده ميشود که غلظت قند خون آنان را افزايش ميدهد و به گروه ديگر آن خوراکي داده نميشود و به جاي آن خوراکي ديگري داده ميشود که غلظت قند خون را تغيير نميدهد. سپس، تفاوت عملکرد آنها در يک تکليف يادگيري در دو ساعت اول روز سنجيده ميشود.

اسلاید 14 :

2. ميزان متغير. در اين روش، شکلهاي نابرابر متغير مستقل در موقعيت آزمايشي به کار گرفته ميشود. در اين روش، ميزان مشخصي از متغير مستقل به گروه آزمايشي ارائه ميشود و گروه ديگر، سطح ديگري از متغير مستقل را دريافت ميکنند. سپس تفاوت احتمالي دو گروه در عملکرد خاص، يا متغير وابسته، اندازهگيري و مورد مقايسه قرار ميگيرد.

مثال: براي مثال، اگر پژوهشگر ميخواهد اثر مدت زمان تکليف يادگيري را بر بازشناسي کلمات بررسي کند، نميتوان به يک گروه واژهها را نشان داده و به گروه ديگر نشان ندهيم. در اين جا لازم است آزمايشگر مدت زمان ارائه واژهها را تغيير داده و به يک گروه زمان بيشتري، نسبت به گروه ديگر، اختصاص دهد.

اسلاید 15 :

3. نوع متغير. در اين روش، متغير مستقل را در دو گروه از دو نوع متفاوت قرار ميدهيم.
مثال: فرض کنيد پژوهشگر ميخواهد ببيند آيا خوشخُلقي و بدخُلقي بر کارکرد حافظه اثر دارد يا خير. انجام چنين مطالعهاي نياز به شناسايي يک گروه از افراد خوشخُلق و يک گروه از افراد بدخُلق دارد که تکاليف يادگيري يکساني را دريافت ميکنند. اگر دادههاي نهايي تفاوت معناداري را به نفع گروه خوشخُلق نشان دهد، اين فرضيه تأييد خواهد شد که خوشخُلقي در عملکرد حافظه اثر مثبت دارد.

اسلاید 16 :

مؤلفههاي اساسي تحقیق آزمایشی(ادامه)

مهار (Control). ايجاد وضعيتي که تحت آن بتوان اثر متغير مستقل را بررسي کرد. منظور از مهار آن است که پژوهشگر از راههای مشخصی برای بیشینهسازی میزان تأثیر متغیر مستقل بر متغیر وابسته و کمینهسازی میزان تأثیر ناشی از متغیرهای ناخواسته بر آن، استفاده کند. منظور از متغير نامربوط(Extraneous variable ) آن پديدهاي است که پژوهشگر آن را دستکاري نکرده است، اما ممکن است به طور نظاممند به همراه متغير مستقل تغيير کند و روي نتيجه مطالعه اثر داشته باشد.

اسلاید 17 :

مهار متغيرهاي ناخواسته

اگر بخواهيم در آغاز آزمايش همه آن چه که موضوع آزمايش را تحت تأثير قرار ميدهد، مهار کنيم، کاري نشدني خواهد بود، چرا که در هر زمان ممکن است محرکهاي بيشماري بر آن موضوع اثر بگذارد. براي حل اين مشکل چه بايد بکنيم؟

اسلاید 18 :

شیوه های مهار

آيا راهها يا فنوني وجود دارد که از طريق آنها بتوان نقشآفريني متغيرهاي ناخواسته را از تأثيرات متغير مستقل در متغير وابسته تفکيک کرد؟

الف: دور کردن متغير ناخواسته از محيط پژوهش. نخستين و شايد آسانترين روش مهار آن است که همه متغيرهاي ناخواسته را شناسايي کرده و همه آنها را از محيط تجربي حذف کنيم. اين روش را ميتوان چنين بيان کرد:
« براي حذف اثر يک متغير مستقل احتمالاً مؤثر، ميتوان آزمودنيها را به گونهاي برگزيد که از لحاظ آن متغير تا حد ممکن همگون باشند ».

اسلاید 19 :

شیوههای مهار(ادامه)
مثال: اگر در بررسي تأثير روش آموزش الف بر يادگيري احکام شرعي تصور ميکنيم که هوشبهر آزمودنيها اثرگذار باشد، ميتوانيم اثر ان را در متغير وابسته با انتخاب افرادي که در يک سطح هوشبهر مشخصي - مثلا در دامنه 90 تا 110- هستند، حذف کنيم.

اسلاید 20 :

ب: تصادفیسازي(Randomozation). از آن جا که ما همه متغيرهاي مزاحم را نميشناسيم يا در صورت شناسايي نميتوانيم کنترل کنيم، تصادفيسازي به ما کمک ميکند. منظور از تصادفيساختن، فرايندي است براي کسب اطمينان از اين که همه عناصر يک جمعيت يا جامعه آماري از شانس برابر براي انتخابشدن و قرارگرفتن در يک گروه معين برخوردار هستند.

تصادفيسازي فرصت دخالت منابع بيگانه و ناخواسته واريانس نظامدار در آزمايش را کمينه ميکند. با اين روش تعداد زيادي از متغيرها به طور همزمان کنترل ميشوند.