بخشی از پاورپوینت
اسلاید 1 :
دستور زبان فارسی جلسه دوم ادامه اجزای سازنده زبان
در جلسه پیش، درباره واج، کوچکترین واحد سازنده زبان و تکواژ توضیحاتی ارائه شد. اکنون به معرفی یکی دیگر از واحدهای زبانی یعنی واژه می پردازیم.
واژه چیست؟
واژه یکی از واحدهای زبان است که از یک یا چند تکواژ ساخته میشود و در ساختمان واحد بزرگتر یعنی گروه به کار میرود.
مثال: از ، در ، که ،نقش نمای اضافه ، نقش نمای مفعولی و.. نیز واژه اند.
واژه ممکن است یک تکواژ (جزء ) باشد، مثل: « من ، عشق » یا بیش از یک تکواژ باشد مثل « مهربان، دانش آموزان »
اسلاید 2 :
گروه چیست؟
از ترکیب واژهها با یکدیگر گروه به وجود میآید.
در زبان فارسی گروهها به سه صورت اسمی، فعلی و قیدی هستند که در جایگاه خود به توضیح هریک از آنها خواهیم پرداخت.
توجّه داشته باشیم تعریف گروه در دستورزبان با تعریفی که از گروه در مباحث دیگر از قبیل علوم اجتماعی و .. در ذهن داریم ، تفاوت دارد؛ به این صورت که در دستور یک واژه به اعتبار این که میتواند وابستههایی را بپذیرد و هسته یک گروه واقع بشود؛ یک گروه محسوب می شود.
اسلاید 3 :
جمله
جمله چیست؟
جمله به واحدی از زبان گفته میشود که از یک یا چند گروه ساخته شده باشد و به دو قسمت نهاد و گزاره بخش پذیر باشد. جمله ممکن است مستقل (آزاد جمله)باشد یا وابسته .
با این توضیح بعد از واج، تکواژ، واژه و گروه، جمله به وجود می آید.
اسلاید 4 :
جمله مستقل
بزرگترین واحد زبان جمله مستقل است.
انواع جمله مستقل
1- جمله مستقل ساده
این نوع جمله یک فعل دارد. گیاه رویید.
2- جمله مستقل مرکب
جمله مرکب آن است که دست کم یک جمله وابسته داشته باشد.
دانشمندان و مکتشفان بزرگ مغرب زمین از کشورهایی برخاستهاند که زبان نیرومند داشتهاند.
(جمله بعد از که جمله وابسته است.)
اسلاید 5 :
نکاتی پیرامون جمله
همه جملهها از دو جزء اصلی نهاد و گزاره تشکیل شدهاند.
نهاد: جزیی از جمله است که درباره آن خبر{گزاره} میآید.
نشانه نهاد مطابقت آن با شناسه است.
شناسه فعل نهاد نیست ولی شخص و شمار(مفرد یا جمع بودن) نهاد را مشخص می کند مثلاً در فعل مینشیند شناسه« َ د » مشخص می کند که نهاد سوم شخص مفرد است.
نهاد ممکن است در آغاز جمله نیاید . در این صورت معمولاً تشخیص آن با جمع بستن آسان است.
مطابقت نهاد با شناسه الزامی است جز در سه مورد
1- برای احترام مثلاً پیامبر(ص) فرمودند.
2- برای نهاد جمع غیر جاندار فعل مفرد یا جمع به کار می رود مثلاً قلم ها شکست یا قلم ها شکستند.
3- برای برخی اسم های مبهم مثل هیچ یک ، هیچ کدامم ، هریک و هرکدام نیز فعل می تواند مفرد یا جمع بیاید.
هر یک از حاضران به نوبت برخاست یا بر خاستند.
توجّه داشته باشید که اسم جمع ها ی «گله، رمه، کاروان، قافله و ..» وقتی نهاد باشند فعلشان مفرد میآید و برعکس کلماتی مثل مردم همیشه با فعل جمع میآید.
گزاره: خبری است که به نهاد نسبت داده میشود. فعل، مرکز جمله و مهمترین بخش گزاره است.
