بخشی از پاورپوینت
اسلاید 1 :
عوامل موثر در ايجاد بهمن
1- عوامل زميني 2- عوامل آب و هوايي 3- پوشش سطح خاك
1. عوامل زميني:
الف- زمين شناسي ب- ژئومورفولوژي ج- توپوگرافي
اسلاید 2 :
الف: زمين شناسي
عوامل زمين شناسي به دو دسته تقسيم ميشود: 1- سنگ شناسي 2- زمين ساخت
1- عوامل سنگ شناسي: نوع سازند نقش اساسي در شكلگيري ناهمواريها دارد. همچنين تغيير و تحولات سازند در شرايط آب و هوايي مختلف در شكلگيري و مورفولوژي منطقه موثر ميباشد.
جنس سنگ در جذب حرارت و انتقال آن به پوشش برف حائز اهميت است. سنگهاي آذرين تيره بيشترين جذب حرارتي را دارند، اين سنگها ميتوانند با جذب حرارت و ذوب برف در لايههاي زيرين و ايجاد خلل و فرج در تودههاي برف؛ زمينه مناسبي براي ايجاد شكستگي در تودههاي برف فراهم نمايد.
برعكس سنگهاي روشن مانند آهك و ماسه سنگ و سنگهاي آذرين روشن حرارت كمتري را جذب و نگهداري ميكنند، لذا در حركت تودههاي برف نقش كنترلي دارند.
بنابراين ضروري است كه نقشه سنگ شناسي از منطقه تهيه شود تا بتوان آنرا با مطالعات ديگر تلفيق نمود.
اسلاید 3 :
يادآوري ميشود در صورتيكه مطالعات اجمالي و در حد شناسائي باشد؛ اشل نقشهها 1:50000؛ در صورتي كه مطالعات تفضيلي باشد اشل نقشهها 1:20000 و اگر مطالعات اجرايي باشد، اشل نقشه 1:5000 و حتي 1:2000 خواهد بود.
2- عوامل زمين ساخت: نيروهاي كوهزايي نقش اساسي در شكلگيري ناهمواريها دارند. اين نيروها به دو صورت عمل ميكنند:
الف- شكلگيري ناهمواريها به صورت تاقديس، ناوديس، چين خوردگي ساده، مركب، روراندگي، شكستگيهاي ناشي از زمين ساخت، ايجاد گيلوئي، بيرونزدگيهاي سنگي و تودههاي سنگي كه هر يك از اين عوامل ميتوانند به عنوان يك مانع جهت تجمع توده برف و ايجاد بهمن موثر باشند.
ب- حركت بهمن: شكستگيها در حركت برف و ايجاد بهمن نقش اساسي دارند. گسلها در نواحي حساس پوسته زمين ايجاد ميشوند. بنابراين، اين مناطق دائماً داراي لرزش بوده و در مناطقي كه شيب مناسب باشد حركت پوسته حساس زمين ميتواند حركت توده برف و ايجاد بهمن را تسريع نمايد.
اسلاید 4 :
ب: مطالعات ژئومورفولوژي
پس از مطالعات زمينشناسي و تهيه نقشه سنگشناسي و مطالعات ژئومورفولوژي، نقشه آن تا حد واحد كاري تهيه خواهد شد.
بر اين اساس يك منطقه بهمنخيز را مورد بررسي قرار ميدهيم.
هر منطقه بهمن خيز از سه قسمت تشكيل شده است:
1- منطقه تجمع برف 2- گذرگاه 3- توقفگاه
همانطور كه گفته شد با توجه به واحدهاي سنگشناسي بر روي عكسهاي هوايي اين واحدها به تيپها و هر تيپ به چند رخساره تقسيم ميشود. سپس بر اساس عوامل توپوگرافي (شيب، جهت و ارتفاع) به واحدهاي كاري تقسيم و ويژگيهاي هر واحد كاري مشخص خواهد شد.
اسلاید 5 :
1- منطقه تجمع برف:
اين منطقه نسبتاً وسيع است كه در آن برف تجمع پيدا كرده و حركت برف و ايجاد بهمن از اين منطقه شروع ميشود.
منطقه تجمع ممكن است از يك يا چندين گذرگاه كوچك و بزرگ شكل گرفته باشد.
موضوع قابل توجه در منطقه تجمع برف مشخص كردن خط شكستگي يا به عبارت ديگر شكستگي شيب بين منطقه تجمع و گذرگاه است.
بهمن يك نقطه شروع دارد و اينكه بهمن از كجا حركت خود را آغاز ميكند و تا كجا ادامه ميدهد در كنترل بهمن مهم است.
همانطوري كه قبلا گفته شد، كنترل بهمنهاي پودري مشكل است زيرا نميتوان نقطه شروع را مشخص كرد اما كنترل بهمنهاي قطعهاي و مرطوب آسانتر است.
شكستگيهاي شيب اغلب در منطقه تجمع برف شكل ميگيرد. در اين منطقه گيلويي، بيرونزدگي سنگي و توده سنگي نيز وجود دارد كه در صورتي كه منطقه بادخيز باشد ميتواند ارتفاع برف را تا حد قابل ملاحظهاي افزايش دهد.
آنچه مسلم است بايد در منطقه تجمع برف از حركت توده و ايجاد بهمن جلوگيري شود. زيرا كنترل بهمن پس از حركت آن بسيار مشكل است.
اسلاید 6 :
2-گذرگاه:
منطقهاي است كه بهمن را از محل جدايي (منطقه تجمع) به طرف پايين هدايت ميكند.
بنابراين گذرگاه نيز بايد از نظر سنگشناسي، توپوگرافي و مورفولوژي به واحد كاري تقسيم شود.
همانطور كه گفته شد حركت توده برف از منطقه تجمع شروع شده و پس از عبور از گذرگاه در پايين به دليل كاهش شيب متوقف ميشود.
بنابراين خسارت بهمن زماني آشكار ميشود كه سرعت بهمن به سرعت آستانه تخريب برسد. اين سرعت معمولاً در فاصله حدود 40 برابر ارتفاع برف از نقطه شروع ايجاد ميشود.
اسلاید 7 :
همچنين گذرگاههايي كه طول آنها از منطقه شروع تا محل توقف بيش از 200 متر باشد؛ ميتوانند بهمنهاي خطرناكي را ايجاد نمايند.
طول گذرگاه و شكل آن با توجه به شرايط هر منطقه متفاوت است. طول گذرگاه را حتماً بايد اندازهگيري نمود.
چرا كه بسته به وضعيت منطقه شكل گذرگاه و شيب آن؛ توده برف سرعتي به خود ميگيرد كه نهايتاً موجب ايجاد بهمن خواهد شد.
گذرگاههاي طويل باعث افزايش فوقالعاده سرعت بهمن شده و علاوه بر ايجاد خسارت در گذرگاه، گاهي بهمن را تا دامنه مقابل نيز منتقل ميكند.
اسلاید 8 :
3- توقفگاه:
منطقهاي است كه بدليل كاهش شيب (از چند درصد تا حداكثر 40% تغيير ميكند) بهمن توقف نموده و روي هم انباشته ميشود. در صورتيكه در اين منطقه تاسيسات، منازل مسكوني و يا مزارع وجود داشته باشد بهمن آنها را تخريب خواهد كرد.
اسلاید 9 :
ج: توپوگرافي
پارامترهای عمده مربوط به توپوگرافی شامل موارد زیر می باشد:
1- شيب
2- جهت دامنه
3- ارتفاع
اسلاید 10 :
1- شيب
برف تازه و آبدار حتي اگر ضخامت آن زياد باشد، نميتواند مدت زيادي بر روي دامنه باقي بماند، البته اين در شرايطي است كه شيب دامنه كمتر از 140% باشد، در غير اين صورت پوشش برف ضخامت قابل ملاحظهاي پيدا نخواهد كرد.
مطالعات نشان ميدهد كه در شيبهاي بين 120 تا 140%، برف قادر به تشكيل يك پوشش ضخيم نخواهد بود. بنابراين در دامنههايي كه شيب بيش از 140% باشد ضخامت برف ناچيز خواهد بود و كمتر احتمال وقوع بهمن وجود خواهد داشت.
بنابراين، بهمن در حال حركت آنقدر بر روي دامنه يا گذرگاه به حركت خود ادامه ميدهد تا جايي كه شيب گذرگاه به 40% برسد؛ در اين صورت بهمن متوقف ميشود. بنابراين منطقه توقفگاه شيبي كمتر از 40% دارد؛ لذا بهمنهاي در حال حركت تا شيبهاي 40% ميتوانند حركت خود را ادامه دهند.
به طور كلي به عنوان يك اصل ميتوان گفت كه دامنههاي بهمنخيز و يا گذرگاه مناطقي كه شيب آن بين 60 تا 120% ميباشد خطرناك است و ايجاد بهمن مينمايد.
اسلاید 11 :
2- جهت دامنه
جهت نقش اساسي در جذب حرارت و در نتيجه تغييرات در پوشش برف و ايجاد بهمن دارد. با توجه به اين موضوع جهتهاي مختلف را مورد بررسي قرار مي دهيم:
الف- دامنههاي شمالي
اين دامنهها حرارت كمتري را جذب كرده و بنابراين در ذوب برف زياد موثر نميباشند به طوريكه پوشش برف در دامنههاي شمالي ضخامت زيادي دارد و در صورتي كه ضخامت برف قابل ملاحظه باشد و ساير شرايط نيز مساعد گردد بهمن پودري ايجاد ميگردد.
برفهاي اين دامنه اغلب كم آب است و كمتر حالت پلاستيكي دارد، لذا كمتر تغيير شكل داده و پديده خزش و لغزش در اين دامنه به حداقل ميرسد.
با توجه به آنچه كه گفته شد خطر بهمن در دامنههاي شمالي به حداقل ممكن ميرسد. مگر اينكه عوامل ديگري مثل گيلويي، توده سنگي و يا جريانهاي باد ضخامت برف را از حد مجاز بیشتر نماید.
اسلاید 12 :
ب- دامنههاي جنوبي
اين دامنهها حرارت را به خوبي جذب نموده و مناسب براي ذوب برف ميباشند. بر روي دامنههاي جنوبي، برف ضخامت زيادي پيدا نميكند و بر اثر ذوب شدن برف، وزن آن بسيار سنگين ميشود. بنابراين پس از ريزش برف، خطر ايجاد بهمن افزايش مييابد.
بر روي اين دامنهها قشرهاي برف يخزده فراوان يافت ميشود كه گاهي ضخامت زيادي پيدا ميكند؛ به طوريكه برف حالت پلاستيكي فوقالعادهاي داشته و در اثر كوچكترين نيرويي حركت ميكند.
بر روي دامنههاي جنوبي گاه برفهاي مرطوب به سهولت ميلغزد به طوري كه پديده خزش به آساني انجام ميگيرد.
در فصل بهار يا حتي در زمستان هنگامي كه هوا گرم ميشود بهمنهاي مرطوب بر روي اين دامنه فراوان به وقوع ميپيوندد.
اسلاید 13 :
ج- دامنه شرقي
گاهي مواقع نيز بر روي دامنههاي شرقي بهمنهاي فعال و خطرناكي مشاهده ميشود. علت اصلي آن وجود بادهاي غالبي است كه از جهت غرب ميوزد. اين بادها ضخامت برف را بر روي دامنههاي شرقي افزايش داده و در نتيجه سقوط بهمن را موجب ميگردد.
د- دامنه غربي
دامنه غربي از نظر ايجاد بهمن خطر چنداني ندارد به دليل اينكه در پايان روز انرژي حرارتي قابل ملاحظهاي دريافت ميدارد كه خود موجب ذوب تدريجي برف ميشود و از انباشته شدن آن جلوگيري ميكند.
اسلاید 14 :
3- ارتفاع
ارتفاع از سطح دريا از عوامل مهم توپوگرافي محسوب ميشود.
بررسيهاي انجام شده نشان ميدهد كه در ارتفاع 1800 متر از سطح دريا اگر نزولات جوي در مدت 3 روز به ميزان 25 ميليمتر آب (كه تقريباً معادل 25 سانتيمتر برف است) برسد؛ در صورت مساعد شدن ساير شرايط؛ احتمال ايجاد بهمن وجود دارد.
در صورتي كه اين ميزان به معادل 50 ميليمتر آب برسد خطر ايجاد بهمن جدي است و اگر به معادل 100 ميليمتر آب برسد خطر بروز بهمن حتمي است.
اسلاید 15 :
در هر منطقه پس از مطالعات زميني جدول زير تكميل خواهد شد. اين جدول پايه مطالعات بعدي خواهد بود.
اسلاید 16 :
طبقهبندي گذرگاهها از نظر ميزان خطر و رنگ آنها در نقشه
اسلاید 17 :
2- عوامل آب و هوايي
مهمترين عوامل آب و هوايي كه در تشكيل و سقوط بهمن نقش دارند عبارتند از:
1. نزولات
ريزش برف جديد بر روي برفهاي آبدار موجب تشكيل بهمنهاي پودري شده و فشار آن بر روي طبقه تحتاني باعث بوجود آمدن بهمنهاي قطعهاي ميگردد كه به آن بهمنهاي سريع يا آني نيز گفته ميشود.
بررسيهاي انجام شده نشان ميدهد كه 75% از بهمنها 24 ساعت پس از ريزش برف به وقوع ميپيوندند و 10% بين 24 تا 72 ساعت بعد از ريزش برف صورت ميگيرد.
در صورتي هنگام ريزش برف، باران نيز ببارد؛ بهمنهاي مرطوب ايجاد ميشود كه 48 تا 72 ساعت پس از باران، برف آب خود را از دست داده و فشرده شده و قشر رويي در نتيجه يخزدگي شبانه سخت ميشود.
به طور كلي باران از عواملي است كه موجب ايجاد بهمنهاي قطعهاي و يا بهمنهاي فوري ميشود.
اسلاید 18 :
نزولات به دو صورت ريزش ميكنند:
الف. برف ب. باران
الف. برف: ريزش برف جديد موجب ايجاد يك توده بر روي برف قديمي ميشود. از طرف ديگر جريان هوا بر اين توده اثر نموده و غلظت برف جديد را افزايش ميدهد. در اين وضعيت برف قديمي سطح لغزنده و ناپايداري را به وجود آورده و سقوط بهمن را تسريع خواهد نمود. با قطع ريزش برف و پايين آمدن دما، از احتمال بروز بهمن كاسته ميشود. بررسيهاي انجام شده نشان ميدهد كه در هر منطقه با تعيين ارتفاع برف ميتوان احتمال خطر بهمن را تخمين زد.
اسلاید 19 :
تاثير ويژگيهاي فيزيكي برف در تشكيل بهمن
مهمترين عامل جدايي توده برف بر روي دامنه؛ شرايط فيزيكي است كه مهمترين آنها عبارتند از:
الف- عمق برف
از ميان عوامل مهم موثر در تشكيل بهمن، ارتفاع برف نقش اساسي دارد. تحقيقات انجام شده توسط آرمسترانگ نشان ميدهد كه در اغلب گذرگاهها در آمريكا، تا زماني كه ارتفاع برف به 90 سانتيمتر نرسد بهمن بزرگ و خطرناك كمتر ايجاد ميشود. اين مقدار در ايالت يوتا تقريباً 132 سانتيمتر ميباشد.
ب- لايهبندي برف:
اغلب اوقات بهمن با برفهاي تازه ايجاد ميشود و برفهاي قديمي به دليل از دست دادن ويژگيهاي خود توان تشكيل بهمن را ندارند.
بيش از 80% از موارد سقوط بهمن، در خلال بارش برف و يا بلافاصله پس از بارش برف اتفاق ميافتد.
اسلاید 20 :
طبق مطالعات صورت گرفته، بين ارتفاع برف و حجم توده بهمن رابطهاي به شرح زير وجود دارد:
1- ارتفاع برف كمتر از 15 سانتيمتر فاقد بهمن
2- ارتفاع برف بين 15 تا 30 سانتيمتر بهمن كوچك توليد ميكند.
3- ارتفاع برف بين 30 تا 60 سانتيمتر بهمن متوسط تشكيل ميشود.
4- ارتفاع برف بين 60 تا 120 سانتيمتر بهمن خطرناك تشكيل ميشود.
5- ارتفاع برف بيش از 120 سانتيمتر بهمن خيلي بزرگ و خطرناك ايجاد ميشود.
