بخشی از پاورپوینت
اسلاید 1 :
بسم الله الرحمن الرحیم
اسلاید 2 :
کتاب دوره مختصر منطق صوری
اسلاید 3 :
اقسام دلالت لفظ بر معنی
لفظ : دالّ - معنی : مدلول
هر لفظ موضوعی دالّ( دلالت کننده ) بر معنی است .
لفظ دالّ است . معنی مدلول است.
اسلاید 4 :
اقسام دلالت لفظ برمعنی دلالت لفظ بر تمام موضوع له
1-دلالت مطابقه لفظ و معنی کاملاٌ مطابق وموافق هستند خانه بگویید و مراد تمام حیاط ، اتاقها و در و پنجره و غیره باشد
2- دلالت تضمن دلالت لفظ بر جزء معنی موضوع له یعنی بر چیزی که ضمن موضوع له موجود است. دیوار خانه خراب شده است .می گویدخانه ام خراب شد
دلالت لفظ بر امری که خارج از معنی موضوع له است ولی در ذهن با آن ملازم وهمراه است.
3-دلالت التزام هرگاه موضوع له در ذهن حاصل شود آن امر خارج از موضوع له هم با آن حاصل شود. در ذهن با آن ملازم و همراه است .مانند دلالت سقف بر دیوار یا دلالت مخلوق بر خالق
اسلاید 5 :
لازم و جود خارجی
1-هر وقت ملزوم در خارج موجود شودلازم هم موجود می شود.
2-مانند سوختن که لازم وجود خارجی آتش است .یعنی هر وقت آتش در خارج وجود شود آن هم موجود شود.
لازم وجود ذهنی
1-هر وقت ملزوم در ذهن حاصل شودلازم هم حاصل شود
اقسام لازم شیء 2- مانند بینایی که لازم وجود ذهنی کوری است. یعنی هر وقت کوری در ذهن حاصل شود بینایی هم حاصل می شود چراکه کوری یعنی فاقد بینایی بود لازم ماهیت
1-امری است که هم در خارج و هم در ذهن لازم شیء باشد.مانند زوجیت چهار هرگاه در خارج حاصل شود زوجیت همراه آن است و هرگاه در ذهن حاصل شود تصور زوجیت با آن خواهد بود.
اسلاید 6 :
1-لفظ مفرد
اقسام لفظ
2- لفظ مرکب یا قول یا مولف
خصوصیات لفظ مرکب
1-خود دارای اجزاء باشد . مانند : خانه ی حسن
2-معنی آن دارای اجزاء باشد .یعنی وقتی کسی بگوید خانه ی حسن چند صورت ذهنی در ذهن ما حاصل شود.
(صورت حسن) ، ( صورت خانه ) و ( صورت نسبت خانه به حسن )
3-جزء لفظ بر جزء معنی دلالت کند.
لفظ حسن دلالت بر معنی حسن دارد و لفظ خانه دلالت بر معنی خانه دارد.
اسلاید 7 :
خصوصیات لفظ مفرد
هر لفظی که خصوصیات لفظ مرکب رانداشته باشد مفرد است
1-لفظی که خود اجزاء نداشته باشد. مانند « و » ( واوعطف )
2-لفظی که معنی آن جزء نداشته باشد. مانند «الله »که لفظش دارای اجزاء است ( همزه ، لام ، الف ، هاء ) ولی معنی آن را جزئی نیست . چرا که ذات احدیَت بسیط است نه مرکبَ.و مانند «هستی » و «وحدت » که از معانی بسیط هستند.
3-لفظی که جزء آن بر جزء معنی آن دلالت نکند مانند « حسن »
چرا که لفظ حسن جزء دارد ( حاء ، سین و نون ) معنی آن هم جزء دارد ( حیوان ناطق با تشخصات معین از قبیل شکل ، قیافه و قد ) ولی مثلاً جزء حاء دلالت بر حیوانات یا ناطقیت او ندارد .
اسلاید 8 :
اسم
1-اسمی که به خودی خود و به تنهایی دارای معنا مستقل است .
2-از شنیدن آن معنایی درذهن ما به وجود آید.مانند«سنگ»
کلمه اقسام لفظ مفرد 1-لفظی است که به خودی خودو به تنهایی برمعنای مستقلی دلالت کند.
2-زمان آن معنی را برساند. مانند « رفت » که بر رفتن فاعلی درزمان گذشته دلالت دارد
اداة لفظی است که به خودی خود و به تنهایی معنای مستقل از آن استفاده نشود.« به » ، « از » ، « با »
اسلاید 9 :
دو تبصره مهم
1-ابن سینا در منطق شفا می فرماید:
هرچه پیش منطقی کلمه است پیش نحوی فعل است ،مانند : ماضی غایب و مضارع غایب ،هم چون« ضَرَبَ » و «یَضرِبُ »اما چنین نیست که هر چه نحوی فعل باشد ،پیش منطقی کلمه باشد.
چرا که «أمَشی» و «نَمشی»و«تَمشی» از نظر نحوی فعل هستند، در حالی که نزد منطقی کلمه محسوب می شوند.چون مرکب هستند(یعنی لفظ آنها بر جزء معنی دلالت دارد.)، زیرا حرف مضارعه دلالت بر فاعل که «أنا»و « نحن » باشد می کند پس این افعال سه گانه ( متکلم وحده ، متکلم مع الغیر ،مخاطب )در نزد نحوی فعل هستند و در نزد منطقی کلمه نیستند،در نتیجه در منطق هر کلمه ای فعل است اما هر فعلی کلمه نیست. 2-اداة هم با آنچه علمای نحو حرف می نامند کاملاً یکی نیست.
به گفته ی علمای منطق اداة بردو قسم است : ادات زمانی همان افعال ناقصه عربی هستند.
ادات غیر زمانی مانند « است » در فارسی افعال ناقصه چون به تنهایی معنی مستقلی ندارند ، جزء ادات هستند مثلاً «کان»در منطق کلمه شمرده نمی شود و آن را رابط زمانی بین موضوع و محمول می دانند.برای مثال در قضیه « أنوشِروانُ کانَ عادلاً »، « کانَ» رابط زمانی است و بنابراین جزء ادات است .به اداة زمانی «رابط زمانی » یا « کلمه وجودی » هم گفته می شود.
اسلاید 10 :
مرکب تامّ
1-معنی آن کامل است .
2- گوینده پس از گفتن آن حق داشته باشد که سکوت کند. مانند : زمین کروی است . اقسام لفظ مرکب مرکب ناقص
1- معنی آن ناتمام است .
2- سکوت گوینده بعد از اداء آن صحیح نمی باشد . مانند : خانه ی بزرگ
اسلاید 11 :
مرکب تامّ خبری
1-لفظی است که فی نفسه (صرف نظر از اینکه گوینده که باشدو محتویات موضوع و محمول چه باشد)قابل تصدیق و تکذیب باشد.
2-گوینده چیزی را به چیز دیگری ایجاب یا سلب می کند.
3-ممکن است مطابق واقع باشد یا مطابق واقع نباشد.مانند : انسان ناطق است.
اقسام مرکب تامّ
4-در اصطلاح منطق مرکب تام خبری را قضیه یا قول جازم یا خبر می نامند.
مرکب تامّ انشائی
1-قابل تصدیق وتکذیب نیست.مانند «برو»،«آیا حسن مهندس است؟»
2-نمی توان گفت این سخن راست است یا دروغ زیراحکمی صادر نکرده است تا آن حکم مطابق واقع باشد یا نباشد.
انواع مرکب تامّ انشائی
استفهام : بود آیا که در میکده ها بگشایند ؟
امر : کم گوی و گزیده گوی چون دّر
نهی : مزن بی تأمل به گفتار دم
تمنّی :کاشکی قیمت انفاس بدانندی خلق
اسلاید 12 :
1-مرکب ناقص تقییدی : یک جزء ، قید جزء دیگر باشد .یعنی یک جزء، جزء دیگر را خاص گرداند.مثال : خانه عام است .و چون مقیّد به حسن
اقسام مرکب ناقص شود خاص می گردد.
2-مرکب ناقص غیر تقیدی : جزء دوم قید جزء اول نباشد.مانند : بیست و هفت
1-مرکب وصفی : یک جزء آن وصف جزء دیگر باشد.
مرکب ناقص تقییدی
2-مرکب اضافی :یک جزء آن متمّم جزء دیگر باشد. خانۀ حسن
اسلاید 13 :
(فرق صفت و موصوف با مضاف و مضاف الیه)
صفت را می توان به موصوف اسنادداد :
خانه بزرگ : خانه بزرگ است صحیح
مضاف الیه را نمی توان به مضاف اسناد داد : خانه حسن : خانه حسن است غلط
اسلاید 14 :
تقسیم اسم به اعتبار معنی
1-اسم به اعتبار معنی متحّد المعنی ( اسمی که تنها دارای یک معنی است ) مانند : انسان
متکثّرالمعنی ( اسمی که دارای چند معنی است ) مانند : شیر اگر بر فرد معینی صادق باشد و بر افراد کثیر صادق نباشد منطق جزئی مانند : اصفهان
نحو معرفه
2-اسم دارای یک معنی اگر بر فرد معینی دلالت نکند بلکه صادق بر افراد کثیر باشد – اسم کلی و مشترک معنوی مانند : حیوان یا انسان
3-اقسام اسم کلّی : 1- متواطی 2- مشکِّک
مشترک : اسمی که دارای چند معنی باشد ،اگر در اصل بازای معانی مختلف وضع شده باشد . مشترک لفظی است «شیر »
حقیقت و مجاز
4- اسم دارای معانی متعدد منقول : اگر اسم را در اصل بازای معنائی وضع کرده و سپس آن را از آن معنی به معنی دیگر نقل کرده باشند به گونه ای که معنی نخستین آن تقریباً متروک مانده باشد آن را منقول می نامند. مانند «صلوة»که واضع اصلی آن را برای مطلق دعا و تسبیح و رحمت وضع کرده است و علمای معین به کار می برند.
