بخشی از پاورپوینت
اسلاید 1 :
برنامه ریزی و توسعه اقتصادی
فصل پنجم
اهمیت نرخ رشد و نقش عوامل تولید در رشداقتصادی
اهمیت نرخ رشداقتصادی
نقش عوامل تولیددررشداقتصادی
1- زمین ونقش آن در رشداقتصادی
2- سرمایه و نقش آن در رشداقتصادی
منابع تأمین سرمایه(منابع داخلی - منابع خارجی)
معیارهای سرمایه گذاری
3-تکنولوژی و نقش آن در رشداقتصادی
تعریف تکنولوژی و انواع آن
مفهوم تکنولوژی
انتخاب نوع تکنولوژی
4- نقش نیروی کار در رشداقتصادی
5- سازمان و نقش آن در رشداقتصادی
اسلاید 2 :
فصل پنجم اهمیت نرخ رشد و نقش عوامل تولید در رشداقتصادی
دراین فصل نخست به بیان اهمیت رشداقتصادی به عنوان یک شاخص مهم کلان اقتصادی و سپس شناساندن عوامل اصلی و مؤثر بر رشداقتصادی می پردازیم.
اهمیت نرخ رشداقتصادی
دربین شاخصهای رشداقتصادی، نرخ رشدتولیدسرانه ازاهمیت خاصی برخوردار است، زیرااین نرخ تعیین کننده میزان درآمدسرانه یک کشور درآینده است.
تغییرات درآمدسرانه نسبت به تغییرات زمان نشان دهندۀ رشد درآمدسرانه است. بنابراین نمودارفرضی دوکشور AوB نشان دهندۀ این واقعیت است که، اگرچه کشورA درزمان t1 دارای درآمدسرانه ای به مراتب کمترازدرآمدسرانه کشورB است، امابه دلیل نرخ رشداقتصادی سالیانه بیشتردرکشورA، درزمان tn درآمدسرانه دوکشوربرابرشده، و دردوره های بعددرآمدسرانه کشور A بیش از درآمدسرانه کشور B خواهدشد.
اسلاید 3 :
بنابراین یکی ازخصوصیات مهم جریان رشدکشورهای توسعه یافته امروزی، و یکی ازدومتغیرکلان اقتصادی این جوامع درطول دوقرن اخیر، نرخ بالای رشد تولیدسرانۀ آنهابوده است.
نکته مهم دیگراین است که امکان نرخ رشدبالابرای کشوری که درمراحل اولیه توسعه است بیش ازمراحل بعدی است . این اصل درمقایسه بین دو کشور درحال توسعه و توسعه یافته نیزمصداق دارد.
مسیردرآمدسرانه دردو کشورفرضی
(A و B)
اسلاید 4 :
نقش عوامل تولید در رشداقتصادی
همانگونه که تولید یک کالای خاص تابع عوامل تولیدبه کار رفته در تولید ،آن کالا است، تولیدملی نیزتابع عوامل تولید درسطح ملی می باشد. عوامل تولید بطورکلی به چهارگروه تقسیم بندی می شوند که درتابع تولیدملی زیرمشخص شده اند: GNP=f(R,K,L,T) درتابع GNP تولیدناخالص ملی ،R زمین، K سرمایه، L نیروی کار و T تکنولوژی هستند. 1- زمین و نقش آن در رشداقتصادی
بطورکلی منظوراززمین؛ بالای زمین، سطح زمین و زیرِ زمین(منابع طبیعی)است.
منظوراز بالای زمین، شرایط اقلیمی و آب وهوایی زمین است. تأثیرشرایط آب و هوایی واقلیم مناسب برتولید(بخصوص تولیدکشاورزی)امری آشکاراست.علاوه برآن در روحیه و خصوصیات کرداری انسان نیزتأثیرگذاراست. درواقع اقلیم و آب وهوا بطورغیرمستقیم درتوسعه جوامع نقش عامل تعیین کننده را دارد.
اسلاید 5 :
نقش سطح زمین فقط به تولید محصولات کشاورزی(ازجمله موادغذایی) محدود نمی شود، بلکه وجودزمین مناسب ازنظرجاده سازی و وجود رودخانه و دسترسی به دریا ازنظرکاهش هزینه حمل و نقل ، عامل مؤثری درتسهیل ارتباطات دریک کشوراست.به نظراکثرعلمای توسعه، گسترش ارتباطات امکان ایجادیک اقتصادملی رافراهم می سازد.اهمیت شبکه ارتباطی دریک کشوربه حدی است که آن رابه رگهای بدن یک موجودزنده تشبیه کرده اند.ارتباط نقاط مختلف یک کشورنه تنهابازارهای محلی محدودِ داخلی رابه یک بازارملی گسترده تبدیل می کند،بلکه به دلیل ایجادارتباط مناطق مختلف بایکدیگر،فرهنگ جامعه رایکنواخت ترمی کند. نقش زیرزمین یا درواقع نقش منابع زیرزمینی، ازدو طریق درافزایش تولید مؤثراست :ا ولاً،همراه بارشداقتصادی مقدارمصرف بسیاری ازمنابع زیرزمینی، به شدت افزایش می یابد.بنابراین داشتن منابع زیرزمینی غنی میتوانددراین راه کمک مؤثری به فرایندرشدکند.ثانیاً،همراه بارشداقتصادی وبه خصوص در مراحل اولیه آن، به علت حجم کم سرمایه درداخل و برای ورود سرمایه های فیزیکی، ازطریق صدورقسمتی ازمنابع زیرزمینی به خارج ،ارزموردنیازتأمین میشود.
اسلاید 6 :
2- سرمایه و نقش آن در رشداقتصادی
بنظراکثرعلمای توسعه، نقش سرمایه درفرایندرشداقتصادی اصلی و اساسی است.زیرادراین فرایند،جامعه مواجه باافزایش جمعیت وبه دنبال آن افزایش نیروی کارمی شود.دراین حالت ،چون مقدارزمین وتکنولوژی موجوددرجامعه تقریباً ثابت اند،بنابراین برای حفظ نسبت سرمایه به نیروی کاروزمین،احتیاج جامعه به عامل سرمایه به طورمداوم افزایش می یابد.
منابع تأمین سرمایه
تشکیل سرمایه عنصری جدائی ناپذیرازفعالیتهای اقتصادی درهرکشوری است. یکی ازمسائل مهم مرتبط با تشکیل سرمایه (سرمایه گذاری) تأمین مالی آن است.به طورکلی، منابع تأمین وجوه سرمایه یا داخلیدهستند و یا خارجی.
اسلاید 7 :
منابع داخلی تأمین سرمایه عبارتنداز:
الف) پس اندازهای شخصی
برای آنکه تشکیل سرمایه انجام شود،یابایدازعوامل تولیدبیکار(مثلاًنیروی کار) درکشوراستفاده شودویاگروههایی ازمردم بخشی ازدرآمدشان راپس انداز کنند تا ازاین طریق قسمتی از منابع تولیدی به جای کالاهای مصرفی به تولید کالاهای سرمایه ای بپردازند.
براساس مطالعات انجام شده،یکی ازمنابع اصلی تأمین مالی تشکیل سرمایه درفرایندتوسعۀ کشورهای پیشرفته سرمایه داری ،پس اندازهای شخصی آنها بوده است.
درکشورهای توسعه یافته غیرسرمایه داری ، به دلیل محدودیت مالکیت خصوصی طبیعتاً این موضوع مصداق ندارد.
درکشورهای درحال توسعه سرمایه داری، پس اندازهای شخصی نقش مؤثری درراه رشداقتصادی داشته اند.
ب) انواع بیمه گسترش صنعت بیمه درکشورهای توسعه یافته،تأمین کننده منابع مالی عظیمی برای تشکیل سرمایه میباشند.
اسلاید 8 :
ج) سودتوزیع نشده، ذخیره استهلاک سرمایه شرکتها و مالیاتها
سودتوزیع نشده بخشی ازسودشرکتهاست که بین سهام داران یاشرکای آنها تقسیم نمی شودو به عنوان منبعی درتأمین سرمایه بکارگرفته می شود.
ذخیره استهلاک سرمایه شرکتها نیز بخشی ازدرآمدآنهاست که درشرکت باقی می ماند. درکشورهای توسعه یافته، این مبالغ بسیارچشمگیراست اما دراکثر کشورهای درحال توسعه،نقش این دوعامل درتأمین سرمایه مالی نسبتاً ضعیف می باشد.
دولتهاباوضع انواع مختلف مالیاتها،سعی درکسب درآمددارند.یکی ازمنابع تأمین وجوه مالی سرمایه، مالیاتهاست.البته نقش دولت به عنوان عاملی درتشکیل سرمایه ملی درکشورهای سرمایه داری توسعه یافته و کشورهای درحال توسعه متفاوت است. البته نقش دولت درتأمین سرمایه مالی، درچارچوب تعادل بودجه است
د) صادرات
صدورمحصولات کشاورزی، منابع معدنی و کالاهای صنعتی درکشورهای درحال توسعه، ازمهمترین منابع تأمین سرمایه به شمارمی رود.
اسلاید 9 :
منابع خارجی تأمین سرمایه عبارتنداز:
الف)وام از خارج
گاهی مواقع تأمین سرمایه،بدلیل کمبودمنابع داخلی ازطریق وام ازخارج صورت می گیرد.ازنظرمخالفین استقراض خارجی،این منبع احتمالاً نامناسب ترین طریق تأمین سرمایه است. زیرا:
اولاً) بندوبست های سیاسی ، خطراستقلال سیاسی جامعه
ثانیاً) بالابودن بهره این وام ها، تشدیدبدهی ها در دوره های بعد
ثالثاً) بدلیل اشکالات ساختاری وسازمانی،مثل پایین بودن کارایی سیستم بانکی، و کمبودعامل مدیریت و کارفرمایی درکشورهای جهان سوم باعث می شود که منابع داخلی و منابع خارجی درحدمطلوب، مورداستفاده مناسب قرارنگیرند.
رابعاً)اِعمال نظروام دهندگان درموردنحوه وجهت استفاده،باعث محدودیت است
مؤسسات وام دهنده بین المللی به دوگروه تقسیم می شوند:
مؤسسات مالی بین المللی عمومی، مثل صندوق بین المللی پول،بانک جهانی.
مؤسسات مالی بین المللی خصوصی، مثل بانکهای بین المللی خصوصی
اسلاید 10 :
ب)سرمایه گذاری خارجی
روش دیگرجذب سرمایه های خارجی،استفاده از سرمایه گذاری های خارجی است. درمقایسه بین وام از خارج و جذب سرمایه های خارجی، معمولاً جذب سرمایه های خارجی به دلیل انتقال تکنولوژی،انتقال مدیریت وکادرمتخصص فنی موردنیازبه داخل کشور، بر وام از خارج اولویت دارد.به هرحال اشکالات اصلی واساسی براستفاده ازسرمایه های خارجی وجوددارد:
اولاً) برطبق نظریه وابستگی شرکتهای چندملیتی ازطریق سرمایه گذاری در کشورهای درحال توسعه درظاهربا تزریق سرمایه و ارز باعث پیشرفت آنها می شوند،امادربلندمدت عموماًموجب کاهش سرمایه وارزدرکشورمی شوند.
ثانیاً) به علت امکانات مالی و فنی بالاتر، رقبای داخلی را یکی پس ازدیگری ازمیدان به درمی کنند.
ثالثاً) طبق مشاهدات و گزارشات موجود،درصدواقعی هزینه استهلاک سرمایه دراکثرکشورهای جهان سوم،به دلیل عدم مراقبت ونگهداری ازسرمایه ها،به مراتب بیش ازکشورهای توسعه یافته است.هرگونه کاهشی در میزان هزینه استهلاک سرمایه باعث افزایش سرمایه گذاری خالص خواهدشد.
اسلاید 12 :
3- تکنولوژی و نقش آن در رشداقتصادی
تکنولوژی درفارسی آن راشناخت فن، فن آوری یافن شناسی ترجمه کرده اند.اما مفهوم تکنولوژی درمبحث توسعه اقتصادی،به عنوان بخشی ازاقتصادکلان،بسیار گسترده ترازآن است از این واژه هااست.
بعضی ازاقتصاددانان تکنولوژی راعامل مستقلی درتولیدمی دانند،بعضی دیگر آن راعاملی وابسته به زمان می دانند،عده ای آن راعاملی وابسته به سرمایه گذاری می شناسند.
نکته دیگری درموردتکنولوژی آن است که منظورازتکنولوژی درواقع تغییرات آن است.به بیان دیگردرهرتولیدی، چه درسطح یک بنگاه اقتصادی و چه درسطح کل صنایع، روش تولیدموجود، تکنولوژی آن فعالیت نامیده می شود.بنابراین،منظوراز به کارگیری تکنولوژی، تغییردرتکنولوژی موجود است.البته تغییرتکنولوژی علاوه بر آنکه ممکن است باعث تولیدبیشترشود ، می تواندمنجربه تغییرکیفی آن و یا حتی ایجاد کالای جدیدشود.
طبق نظر"شومپیتر"،پیشرفت اقتصادی مرهون اتخاذروشهای جدیددربهره برداری ازمنابع موجودوساختن چیزهای جدیداست وربطی به کم وزیادابزارتولیدندارد.
اسلاید 13 :
تعریف تکنولوژی و انواع آن
درنظریه اقتصادی، تکنولوژی معمولاً به دو شکل زیرتعریف می شود:
الف) تکنولوژی عاملی است که بااستفاده ازعوامل تولیدیکسان باگذشته،امکان تولیدبیشتررابه مامی دهد.به بیان دیگر،براساس این تعریف،تکنولوژی عاملی است که بابه کارگرفتن آن وباهزینه ای برابرباقبل می توان به تولیدی بیش از تولیدگذشته رسید.
ب) تکنولوژی عاملی است که با به کارگرفتن آن و با استفاده ازعوامل تولیدبه مقدار کمتر از قبل، امکان تولیدی برابر با قبل را به ما می دهد.به بیان دیگر، براساس این تعریف ،تکنولوژی عاملی است که میتوان به وسیله آن وبا هزینه ای کمتراز گذشته به تولیدی برابر با تولیدقبلی رسید.
به طورکلی تکنولوژی برسه نوع است:
1- تکنولوژی خنثی
2- تکنولوژی سرمایه بر(تکنولوژی کاراندوز)
3- تکنولوژی کاربر(تکنولوژی سرمایه اندوز)
اسلاید 14 :
مفهوم تکنولوژی
علمای اقتصاد،تکنولوژی رابه دوشاخه تقسیم می کنند، اختراع و ابداع.
اختراع را عبارت ازکشف راه و روش جدید و ابداع را عبارت از به کارگیری اختراع درتولید می دانند. ازنظر شومپیترکاراختراع به عهده مخترعان و کار ابداع به عهدۀ کارفرمایان اقتصادی است. به همین سبب ، به نظر وی ، یکی ازوظائف اصلی و مهم هرکارفرمای اقتصادی به کارگیری راه و روشهای جدید در تولیداست. نکته مهم دربحث تکنولوژی نیزآن است که همه اختراعات جنبه اقتصادی ندارند، بنابراین آنچه که اقتصادی است به صورت ابداع در می آید.
دربحث توسعه اقتصادی،منظورازتغییردرتکنولوژی ،تنهابوجودآمدن یک رشته اختراعات وابداعات درچندزمینه خاص و یاچندشاخه ازصنعت نیست.بلکه این تغییرتمامی ابعادجامعه رادربرمی گیرد.به بیان دیگر،تغییرواقعی تکنولوژی در یک جامعه تمامی زمینه ها؛ مثل تجارت، صنعت، کشاورزی، ارتباطات، تشکیلات اداری، تشکیلات حکومتی ، و حتی نحوه زندگی روزمره مردم را تحت تأثیرقرار میدهد.
اسلاید 15 :
انتخاب نوع تکنولوژی
دراین قسمت باارائه نظرات متفاوت مطرح شده توسط علمای صاحب نظردر موردانتخاب نوع تکنولوژی درکشورهای جهان سوم می پردازیم.
عقیده عمومی اکثراقتصاددانان جهان سوم براین است که تکنولوژی پیشرفته وارداتی، که مترادف با تکنولوژی سرمایه براست، متناسب با شرایط اقتصادی کشورهای درحال توسعه نمی باشدواین کشورهابایدازتکنولوژی کاربراستفاده کنند . دلیل اصلی چنین نظریه ای نیز بر پایۀ اختلاف در نسبت عوامل تولید (نسبت سرمایه به نیروی کار) دراین کشورها درمقایسه با کشورهای توسعه یافته ذکرمی شود.
چنین تفکری را می توان درنظریه "هایک"،بعنوان یک نظریه حامی تکنولوژی کاربر مشاهده نمود.البته ایراداتی براین نظریه گرفته شده است:
الف)هایک فرض می کندکه هردونوع تکنولوژی موجوداست ولی کشورهای جهان سوم اصراردربکارگیری تکنولوژی سرمایه بردارند.
ب)دربعضی رشته ها،روش تولیدسرمایه برممکن است تنهاروش تولیدباشد.
اسلاید 16 :
ابتدانظرتعدادی ازاقتصاددانان راکه باارائه دلایلی ازتکنولوژی سرمایه بر حمایت کرده اند مطرح می کنیم:
1-نظریه براتون: براتون معتقداست که نظریه هایک درموردتوجه به تناسب عوامل تولیددرانتخاب تکنولوژی،تنهابایدبه بخشی ازعوامل تولیدکه پس از ایجاد سرمایه ثابت اجتماعی باقی می مانندمحدودشود.
2-نظریه گالنسن و لیبن اشتاین: این دونیزموافق تکنولوژی سرمایه برهستند. به عقیده آنهااستفاده ازتکنولوژی سرمایه برباعث تجمع وتشکیل سرمایه، هم چنین توزیع درآمدبه نحوی خواهدشدکه درتجمع یشترآن درآینده مؤثراست.
3-نظریه گرشنکرون:گرشنکرون معتقداست که استفاده ازتکنولوژی سرمایه بر موجب افزایش سهم سود وجذب کارفرمایان اقتصادی به بخش هایی می شود که ازآن تکنولوژی استفاده می کنند.از طرف دیگر،وی به منافع ضمنی حاصل از به کارگیری تکنولوژی سرمایه بر، مثل بوجودآمدن کارگران ماهروکارآموخته درجامعه،اشاره کرده ومعتقداست این مسأله موجب تسریع روندصنعتی شدن می شود.
اسلاید 17 :
4 -نظریه هیرشمن: هیرشمن ضمن اشاره به نرخ استهلاک بسیار بالای سرمایه درکشورهای درحال توسعه که به دلیل عدم مراقبت ونگهداری صحیح ازسرمایه هاست، طرفداراستفاده از تکنولوژی بسیارمدرن سرمایه بر دراین جوامع می باشد.
پس ازبررسی نظرات دوگانه درموردتکنولوژی سرمایه بر و کاربر،مواردزیرقابل طرح و نتیجه گیری است:
الف-برخلاف طبقه بندی نظری تکنولوژی به سرمایه بر و کاربر، در هر دو نوع تکنولوژی، قابلیت جانشینی کار و سرمایه درمحدوده خاصی وجوددارد.
ب-بحث دربارۀ سیاست تکنولوژی درمبحث توسعه اقتصادی،وبنابراین درسطح ملی یاکلان است،به همین جهت ازکل سیاست توسعه اقتصادی یک جامعه جدا نمی باشد.
ج-بطورکلی هرچه تکنولوژی سرمایه برترباشدکیفیت کالای تولیدی آن مرغوبتر است.
د-شناخت توان وظرفیت تکنیکی جامعه رادرانتخاب تکنولوژی وارداتی،باید مورد توجه قرار داد.
اسلاید 18 :
4-نقش نیروی کار در رشداقتصادی
درمبحث توسعه اقتصادی و دربحث نیروی کار به عنوان یکی از عوامل رشد اقتصادی، موضوع اصلی به جای کمیت، برسرکیفیت نیروی کاراست.نیروی کار دارای چنان اهمیتی است که به قول بعضی ازاقتصاددانان توسعه،نظیر"کوزنتز تفاوت بین سطح رشداقتصادی کشورها رامی توان باتفاوت درکیفیت نیروی کار دراین کشورها توجیه کرد.
کوزنتز معتقداست که سرمایه اصلی یک کشورتوسعه یافته ابزار و ادوات صنعتی آن کشورنیست، بلکه ظرفیت تکنیکی و کاردانی نیروی کارآن کشور است.منظورازکیفیت نیروی کارتنهادانش فنی نیست بلکه شامل مفاهیمی نظیر علاقه به محصول تولیدشده، داشتن روحیه کاردسته جمعی، تمایل به صرفه جوئی، انضباط درکار، تحرک درکار، شوق به داشتن درآمدبیشتر نیز می شود.
در رابطه بامشخصۀ(شوق به داشتن درآمدبیشتر)، توابع عرضه نیروی کار در جوامع عقب مانده درتمامی سطوح دستمزدشکل عادی ندارن و نشان دهندۀ منحنی عرضه برگشتی نیروی کار است.
اسلاید 19 :
دلیلی که برای وجودچنین منحنی عرضه ای است آن است که بخش عمده ای از نیروی کار درچنین جوامعی خواستار مقدارمعینی درآمد هستندکه وقتی به آن درآمد معین دست می یابند از فعالیت خود کم می کنند . به بیان دیگر، چون درآمد= مقدارنیروی کارX قیمت نیروی کار ، اگرنیروی کارخواستاردرآمد معین و ثابتی باشد ، افزایش دستمزد به منظورجذب بیشترنیروی کار-برخلاف روال عادی- باعث کاهش عرضه نیروی کار می شود.
منحنی عرضه برگشتی نیروی کار
اسلاید 20 :
چگونه می توان نیروی کارمطلوب را به وجود آورد؟
این پرسش به سه روش پاسخ داده می شود:
1- بعد نظری
الف)تأمین نیروی کار
ب)ایجادحس مسئولیت درنیروی کار
ج)پیشرفت نیروی کار
د)مراقبت از نیروی کار
2- بعدعملی
3- گسترش آموزش و پرورش عمومی و کلاسیک
