بخشی از پاورپوینت
اسلاید 1 :
فصل هشتم: خانواده زبان های هندواروپایی
اسلاید 2 :
هیچ خانواده زبانی دیگری به مانند خانواده هندواروپایی مورد مطالعه گسترده قرار نگرفته است و بازسازی زبان هندواروپایی مادر، به طور کلی یکی از دستاوردهای مهم علم در قرن نوزدهم به شمار می رود.خانواده هندواروپایی از این نظر نیز که آثار نوشته فراوانی از شاخه های گوناگون آن در دوران های تاریخی مختلف حفظ شده است، خانواده قابل مطالعه و جالبی محسوب می شود
در داخل این خانواده اختلافات و گوناگونی های بسیاری میان اعضای آن وجود دارد به طوری که زبان های هندواروپایی امروزی با یکدیگر شباهت بسیار کمی دارند.این امر، مطالعه زبان های هندواروپایی را جالب توجه می کند و راه های بسیار گوناگون موازی را که زبان های دختر در درون یک خانواده، در راستای آنها تحول یافته اند، نشان می دهد.گذشته از این، خانواده هندواروپایی یک خانواده کاملا مشخص و تعریف شده است و حدود اعضای آن دقیقا معلوم است.زبان شناسان در مورد هندواروپایی بودن یا نبودن زبان ها با هم اتفاق نظر دارند، چنین وضعی در اغلب خانواده های زبانی دیگر وجود ندارد.
زبان های هندواروپایی
بروگمان با استفاده از مواد مربوط به هشت شاخه یا خانواده فرعی زیر، زبان هندواروپایی را بازسازی کرد:1-هندوایرانی(آریایی)،2-ارمنی،3-یونانی،4-آلبانیایی،5-ایتالی،6-سلتی،7-ژرمنی،8-بالتی-اسلاوی
علاوه بر این شاخه ها که تا پایان قرن نوزدهم کاملا شناخته شده بودند، میه موادی از دو خانواده فرعی دیگر را نیز که اسناد مکتوب آنها در اوایل قرن بیستم کشف شده بود، مورد استفاده قرار داد.این دو زبان عبارت است از :9-آناتولیایی،10-تخاری. گروه آناتولیایی که به سبب قدمت زیاد دارای اهمیت ویژه ای است، شامل سه زبان اصلی هیتی،لوویایی و لیدیایی است.
اسلاید 3 :
شاخه هندوایرانی شامل زبان های کشورهای امروزی هندوستان،ایران و برخی نواحی همجوار آنهاست.مهم ترین و کهن ترین زبان این شاخه، سنسکریت یعنی زبان مقدس هندوها و صورت متاخرتر آن، زبان بودایی ها است.کهن ترین متون سنسکریت موجود، وداها هستند.بیشتر زبان های جدید هندوستان از قبیل بنگالی،هندی و ماراتی از گونه های مختلف زبان سنسکریت منشعب شده اند.
در بخش ایرانی این شاخه، دو زبان باستانی پراهمیت، یعنی اوستا و فارسی باستان وجود دارد.از جمله زبان های ایرانی نو باید از فارسی ،کردی، پشتو و آسی نام برد.
سه شاخه هندواروپایی که هرکدام تنها شامل یک زبان هستند، عبارتند از ارمنی، یونانی و آلبانیایی.در آغاز، متخصصان زبان های هندواروپایی، ارمنی را عضوی از شاخه زبان های ایرانی به حساب می آوردند اما در سال 1875، هوبشمان نشان داد که وجود عناصر ایرانی در زبان ارمنی معلول قرض گیری است و ارمنی یک شاخه مستقل خانواده هندواروپایی است.
مهم ترین زبان در میان زبان های شاخه ایتالی،بدون شک لاتین است که زبان رم باستان و نیای زبان های رومیایی جدید مانند فرانسوی،ایتالیایی،اسپانیایی،پرتغالی و رومانیایی است.
در گذشته،برخی از دانشمندان،زبان های ایتالی و سلتی را زیر یک شاخه فرضی هندواروپایی به نام ایتالی-سلتی گروه بندی گروه بندی کرده بودند، اما بررسی های اخیر نسبت به وجود این زبان مشترک تردیدهایی به وجود آورده است و اکنون زبان های ایتالی و سلتی به طور کلی دو شاخه جداگانه به شمار می آیند که از تحول مستقل هندواروپایی مادر پیدا شده اند.
اسلاید 4 :
زبان های سلتی خود به دو گروه قاره ای و جزیره ای تقسیم می گردند.شاخه قاره ای از طریق زبانی به نام زبان گلی شناخته شده و سلتی جزیره ای خود به دو شاخه دیگر، یعنی بریتانی و گایدلی تقسیم می گردد.
شاخه ژرمنی خانواده هندواروپایی به طور کلی به سه گروه اصلی شرقی،شمالی و غربی تقسیم می گردد.ژرمنی شرقی تنها از طریق یک زبان واحد،یعنی زبان گوتی شناخته شده است.نخستین آثار موجود از گروه ژرمنی شمالی،یعنی کتیبه های رونی است.
زبان های جدید ژرمنی شمالی عبارتند از دانمارکی،سویدی،نروژی و ایسلندی.ژرمنی غربی طبق نظر میه به سه دسته ژرمنی علیا،سفلی و انگلوفریزی تقسیم می شوند.آلمانی معیار نو مانند یدیش یک گویش ژرمنی علیاست.زبان های جدیدی مانند هلندی،فلاندری و آفریکانس که گونه ای از هلندی است از اعضای مهم ژرمنی سفلی است.مهم ترین عضو شاخه انگلوفریزی، زبان انگلیسی است.
شاخه بالتی-اسلاوی به دو گروه بزرگ بالتی و اسلاوی تقسیم می گردد.گروه بالتی را به سه زبان اصلی پروسی باستان ،لیتوانی و لتونی تشکیل داده اند.گویندگان زبان های اسلاوی از لحاظ تعداد بسیار قابل ملاحظه هستند و در سراسر اروپای شرقی از شمال تا جنوب یافت می شود.زبان های اسلاوی در سه شاخه اصلی شرقی،غربی و جنوبی یافت می شود.مهم ترین زبان اسلاوی،روسی است که به همراه اوکراینی و روسی سفید شاخه شرقی را تشکیل می دهند.زبان هایی مانند لهستانی،چکی،اسلوواکی و پولابیایی از جمله زبان های شاخه غربی هستند.کهن ترین زبان اسلاوی بررسی شده،یعنی زبان اسلاوونیک کلیسای کهن از زبان های شاخه جنوبی است.صربی-کروآتی،بلغاری و مقدونی از زبان های اسلاوی جنوبی معاصر هستند.
اسلاید 5 :
همخوان های زبان هندو اروپایی
واج های زبان هندواروپایی به سه گروه اصلی واکه ها،همخوان ها و بازخوان ها تقسیم می گردد.گروه آخر،واج هایی(مانندl,r) هستند که می توانند نقش همخوان یا واکه داشته باشند.در اینجا نخست همخوان های زبان هندواروپایی به همراه مجموعه های اصلی مطابقت های لاتین،یونانی،سنسکریت و ژرمنی داده خواهد شد.منظور از مجموعه مطابقت های اصلی،آن مطابقت هایی است که در اغلب موارد معتبر هستند.
لب و نرمکامی نرمکامی دندانی لبی انسدادی ها
p t k kʷ بی واک
b d g gʷ واک دار
bʱ dʱ gʱ gʷh واک دار دمیده
s سایشی
قانون گریم و ورنر
هنگامی که همخوان های زبان هندواروپایی را که در بالا داده شده همراه با بازتاب های آنها در زبان های ژرمنی بررسی کنیم،با وضعیت جالبی روبه رو می شویم.
اسلاید 6 :
نظام همخوانی زبان ژرمنی
f ƥ h hʷ
p t k kʷ
b d g
با تلفیق این دو نظام و استفاده از پیکان های که جهت تحول را نشان می دهند،طرح زیر به دست می آید
bʱ dʱ gʱ gʷʱ
b d g g ʷ
p t k kʷ
f ƥ h hʷ
می توان تحول همخوان های ژرمنی را در سه قاعده زیر خلاصه کرد:
سایشی های بی واک انسدادی های بی واک
انسدادی های بی واک انسدادی های واک دار
انسدادی های واک دار نادمیده انسدادی های واک دار دمیده
در واقع، شناسایی همین تغییرات صوتی از زبان هندواروپایی به ژرمنی بود که بسیاری از بررسی های زبانشناسی
اسلاید 7 :
تاریخی در قرن نوزدهم را به حرکت درآورد.نخست دانشمند دانمارکی راسموس راسک به این تغییرات اشاره کرد و بعدها زبانشناس آلمانی یاکوب گریم،این تغییرات را به صورت قواعدی تنظیم کرد و مثالهایی در جهت تایید آنها ارایه نمود.گریم کار را با بررسی زبان های لاتین،یونانی و سنسکریت به عنوان پایه آغاز کرد و تفاوت های میان این زبانها و زبان ژرمنی را به عنوان نوعی تحول زبانی مورد توجه قرار داد.به بیان گریم این تحول «تغییر صوتی» نامیده می شد.
بعدها،این تغییر صوتی در نظام همخوانی از زبان هندواروپایی به ژرمنی،به قانون گریم معروف گردید.پس از آنکه قانون گریم مورد پذیرش قرار گرفت، بسیاری از دانشمندان به گردآوری استثنایات آشکار آن پرداختند و کوشیدند این موارد را بر پایه محیط یا بافت های مشروط آوایی توضیح دهند.کارل ورنر توانست برخی این استثنایات را حل کند و به این افتخار نایل گردد که قانونی به اسم خود بنا نهد.بنابر قانون ورنر که پس از قانون گریم عمل می کند، هنگامی که یک واکه بدون تکیه پیش از همخوان های f,ƥ,hقرار گیرد،این همخوان به معادل های انسدادی واکدار خود تبدیل می گردند.بنابراین،با به کار گرفتن نشانه های صوری،می توان نشان داد که در تحول زبان هندواروپایی به زبان های ژرمنی،سلسه دگرگونی های زیر پی در پی اتفاق افتاده است:
1-قانون گریم: p f
t ƥ
K h
اسلاید 8 :
2-قانون ورنر
f b
Ƥ d / [v -تکیه]-
h g
3-تغییر تکیه:در زبانهای ژرمنی تکیه بر هجای اول منتقل می گردد.
گفته اند که قانون گریم وجود قوانین صوتی را به اثبات می رساند و قانون ورنر ثابت کرد که این قوانین عمل می کنند.پر سروصداترین طرفداران قدرت قوانین صوتی در دانشگاه لایپزیک آلمان گرد آمدند و به نودستوریان معروف گشتند.نودستوریان به عنوان یک اصل بنیادی معتقد بودند که قوانین صوتی بدون استثنا عمل می کنند و هیچ استثنایی نیست که تابع قاعده ای نباشد.
واکه های زبان هندواروپایی
در آغاز قرن نوزدهم،نخستین هندواروپایی شناسان همان دستگاه واکه ای زبان سنسکریت را برای زبان هندواروپایی مادر نیز فرض کردند.در این دستگاه تنها سه واکه زیر وجود داشت:
i a u
اما در زبان های کلاسیک اروپا دستگاه پنج واکه ای زیر وجود داشت:
i e a o u
تحول از یک دستگاه سه واکه ای به یک دستگاه پنج واکه ای با نوعی استدلال غیر علمی و مبهم درباره تجزیه دستگاه نخستین توضیح داده می شد. با پیشرفت تحقیقات در این زمینه، طرفداری و پرستش کورکورانه نخستین نسبت به زبان سنسکریت همراه با این فرضیه که سنسکریت در همه موارد ویژگی های زبان مادر را بازتاب می دهد،رفته رفته کهنه و غیرقابل پذیرش گردید.در دهه
اسلاید 9 :
1870 دیگر این مساله که دستگاه پنج واکه ای زبان های کلاسیک بازتاب واقعی تری از i,uدستگاه واکه ای زبان مادر است،به طور کلی مورد پذیرش قرار گرفت.امروز دو واکه رادر گروه باز خوان ها جای می دهند و با افزودن یک واکه اضافی، یعنی ،دستگاهی
مرکب از چهار واکه ساده زیر را برای زبان هندواروپایی بازسازی می کنند:
e a ə o
گذشته ازواکه سوم سایر واکه ها ممکن است کوتاه یا کشیده باشند.
بازخوان های زبان هندواروپایی
آن دسته از واج هندواروپایی که می توانند نقش واکه و یا همخوان داشته باشند،بازخوان نامیده می شوند.این گروه شامل واج های زیر است:
به صورت واکه به صورت همخوان
y i
w u
m ṃ
n ṇ
r ṛ
l ḷ
اسلاید 10 :
گردش واکه ای
زبان هندواروپایی دارای یک دستگاه پیشرفته دگرگونی واکه یا گردش واکه بوده است.گردش به کارمیرود، ablaut,apophony,vowel gradation واکه که در برابراصطلاحات مجموعه روندهایی است که مفاهیم و نقش های ریشه ها را از طریق تغییر کیفیت واکه موجود در ریشه نشان می دهد.گردش واکه در تعدادی از زبان های دنیا نقش بسیار زایایی دارد،مانند زبان سامی.بررسی های انجام شده نشان داده است که در زبان مشترک هندواروپایی نیز یک نظام گردش واکه وجود داشته است اما به هیچ وجه با نظام موجود در خانواده زبان های سامی نه یکسان بود،و نه از لحاظ خویشاوندی مرتبط.بقایای این گردش واکه درهندواروپایی مشاهده sing,sang,sungمیگردد.یکی از نمونه های آشکار این پدیده،تغییراتی است که درواژه انگلیسی ملاحظه می شود.الگوی بنیادی گردش واکه در زبان هندواروپایی به صورت زیر بوده است:
e ~ o ~ Ø
یعنی با جایگزینی این واکه ها با هم،ریشه دگرگون می شد،زمان های گوناگون یک فعل به دست می آمد،اسم ها ساخته می شدو غیره.این امکانات به نام درجات واکه ای معروف اند.
