بخشی از پاورپوینت
اسلاید 2 :
علم سنجي و شاخص های ISI
اسلاید 3 :
مقدمه
علي رغم تاريخچه طولاني مطالعات استنادي، ارزشيابي علم و پژوهش در گذشته هاي دور ضرورت چنداني نداشته است. ارزشيابي علم، پژوهش، دانشمندان و پژوهشگران به شكل امروزين، از جمله مسائل قرن بيستم و يكي از مشخصه هاي جوامع صنعتي و مدرن است.
علم سنجی (Scientometrics) دانشی است که هدف آن سنجش و تحلیل روند رشد علم است.
افراد، كشورها، مؤسسات و سازمان هايي نظير مؤسسه اطلاعات علمي تامسون رويترز يا ISI در پيشبرد اهداف حوزه علم سنجي تأثير زيادي داشته اند.
ظهور فناوري هاي نوين اطلاعاتي و به خصوص پايگاه هاي اطلاعاتي و ابزارهاي تجزيه و تحليل داده ها، مانند نمايه هاي استنادي و مجله گزارش هاي استنادي، عوامل مؤثري در تسريع روند گسترش اين حوزه بوده اند.
اسلاید 4 :
کاربردهای علم سنجی
مطالعه کمّی جریان علم
مطالعه تاریخی و جامعه شناختی علم و دانش
برنامه ریزی و سیاست گذاری علمی
شناخت و ترسیم الگوهای ارتباطات علمی
تعیین میزان همکاری نویسندگان حوزه های گوناگون
ترسیم ساختار علم و دانش به طور کلی و ترسیم ساختار موضوعات و حوزه های علمی خاص و نمایش ساختار علمی یک حوزه خاص، یا طرح نقشه علمی یک کشور
ارائه تصویری از گرایش های موضوعی در رشته های مختلف
ارزیابی علم و فناوری و ابداع شاخص ها و مقیاس های اندازه گیری توسعه علم و فناوری
مطالعه ارتباطات میان رشته ای: روشن نمودن روابط میان حوزه های مختلف دانش، سنجش روابط میان رشته ای موضوعات و ارتباطات علمی
ارزیابی و رتبه بندی انتشارات، ارزیابی و سنجش عملکرد تحقیقاتی و آثار تولیدی نویسندگان، سازمان ها، دانشگاه ها، کشورها و .
رتبه بندی دانشگاه ها ی برتر جهان
مقایسه کشورها، دانشگاه ها و دانشمندان بر اساس انتشارات علمی آنان
تعیین سهم یک کشور، دانشگاه یا سازمان در تولید علم در عرصه های ملی و بین المللی
سنجش عملی فعالیت های اعضای هیأت علمی
تهیه گزارش رشد علمی یک کشور
ردگیری روند تولید و اشاعه دانش های مختلف
بررسی غیرمستقیم شیوه های تولید، کسب و اشاعه اطلاعات علمی
مطالعه رشد متون در موضوعات خاص
اندازه گیری تأثیر انتشارات و رتبه بندی انتشارات بر اساس اهمیت آن ها
ردیابی انتشار اندیشه ها و مطالعه الگوهای انتشاراتی
تحلیل کمّی در مورد تولید، توزیع و استفاده از متون منتشر شده
تعیین مجلات هسته، معرفی نویسندگان پرتولید و مقالات پراستفاده
اسلاید 5 :
دلایل عدم استناد به دیگران
عدم آشنایی با کار دیگران
عدم دسترسی به اثر
کلی بودن یا شناخته شده بودن اثر
بدیهی بودن مطالب اثر
عدم همفکری
دلایل استناد به دیگران
ارزش و احترام به صاحبنظران
تایید کار دیگران
انتقاد از کار دیگران
تایید کار خود
مقایسه اثر خود با کار دیگران
استفاده از روشهای یکسان
ادامه کار دیگران
شرح کار دیگران
استناد (Citation)
در یک نوشته علمی، استناد عبارت است از نقل قول یا ارجاع به سایر نوشته های مرتبط به شیوه ای ساختار یافته و قابل فهم و پیگیری برای خوانندگان. هدف از استناد در درجه نخست نشان دادن صداقت نویسنده در بیان مطالبی است که پیشتر توسط سایر نویسندگان ابراز شده است.
اسلاید 6 :
موسسه اطلاعات علمی آمریکا واقع در فيلادلفيا
در سال 1958توسط يوجين گارفیلد تأسيس شد.
در سال 1992 به شرکت Thomson Reuters واگذار شد
یکی از مؤسسات معتبر جهانی در زمینه معرفی مجلات علمی در حوزه های مختلف است.
اسلاید 8 :
محصولات موسسه ISI
ISI Web of Science
شامل نمایه نامه های استنادی مانند SCI, SSCIو A&H
Current Contents و Current Contents Connect
آگاهی رسانی جاری از محتوای انتشارات جدید
Journal Citation Report (JCR)
گزارش سالانه استنادی مجلات علمی
ISI Web of Knowledge
درگاه اصلی دسترسی به تمامی پایگاهها و محصولات ISI
اسلاید 9 :
شاخص های علم سنجی
مدیریت اثربخش علم، پژوهش، فناوری و نوآوری مستلزم کنترل و ارزیابی این مؤلفه ها است. هر چیزی که قابل اندازه گیری نباشد قابل کنترل نیست و هر آن چه که قابل کنترل نباشد، مدیریت پذیر نیست. کمٌی کردن مؤلفه هاي کیفی در فرآیند ارزیابی علم، پژوهش و فناوری و ارائه این مؤلفه ها در قالب شاخص های کمّی علم سنجی، به همین خاطر قابل تبیین است.
شاخص های کمّی مورد استفاده در حوزه علم سنجي در واقع نمادی هر چند کوچک از کیفیات را به ما ارائه می کنند و از آن جا که اندازه گیری و سنجش دقیق کیفیات میسر نیست، متخصصان علم سنجی کیفیت ها را با زبان و بیان کمّی ارائه می کنند.
پژوهشگران علم سنجی پیوسته تلاش می کنند تا کیفیت ها را به صورت کمیت هایی نشان دهند که بیانگر آن کیفیات باشد. این معیارهای کمّی در علم سنجی با عنوان ”شاخص“ شناخته می شوند.
اسلاید 10 :
شاخص فوريت (Immediacy Index)
با روشي شبيه ضريب تأثير مجلات محاسبه مي شود.
شاخص فوريت از شاخص هاي ويژه ارجاع يا استناد است.
نشريه گزارش هاي استنادي آن را به طور منظم منتشر مي كند
به منظور تعيين سرعت استناد مقالات يك مجله، استفاده مي شود.
شاخص فوريت يك نشريه، ارجاعات دريافت شده طي سالي را كه موضوعات و مقالات مورد ارجاع قرار گرفته منتشر شده اند، بررسي و ارزيابي مي كند.
برخي از شرايط فني (نظير تسریع در انتشار، فراواني انتشار، سرعت فهرست كردن) بر اهميت و ارزش شاخص فوريت تأثير مي گذارند، از اين رو اهميت اين شاخص، به طور معنادار، از شاخص ضريب تأثير مجلات كمتر است.
شاخص فوريت يك مجله در نشريه گزارش هاي استنادي به اين صورت محاسبه مي شود:
تعداد استنادهاي دريافتي در سال X
شاخص فوريت =
تعداد مقالات انتشار يافته در سال X
مثال:
اگر در سال 1388 تعداد 100 استناد به مقالات فصلنامه فيض تعلق گرفته باشد و تعداد مقاله هاي انتشار يافته در فصلنامه فيض در همان سال 20 مقاله باشد، شاخص فوريت اين مجله 5 خواهد بود.
اسلاید 11 :
شاخص نيم عمر در متون علمي يا قاعده كهنگي متون
مطالعات نشان مي دهد كه نيمي از ارجاعات مقالات تازه چاپ در دو سال اخير به نوشته هاي همان سال بر مي گردد. بعد از مدت ده يا پانزده سال، بسته به موضوعات، مقالات رشته هاي مختلف سودمندي خود را به عنوان منبع مورد استناد از دست مي دهند
علومي كه بيشتر جنبه نظري دارند (مانند رياضيات) داراي نيم عمر طولاني تري اند و در مقابل علومي كه به اطلاعات تازه و روزآمد و مباحث نوين و تكنولوژيكي وابستگي بيشتري دارند، داراي نيم عمر تقريبا" كوتاهي هستند
از نيم عمر مجلات يا شاخص كهنگي به منظور اندازه گيري ميزان استفاده از مدارك در طول زمان استفاده مي شود.
در بررسي هاي فرسودگي، متغير مورد مطالعه زمان استنادهاست.
اين شاخص نقش زمان را در بهره وري از اطلاعات روشن مي كند و نشان مي دهد كه با گذشت زمان از ميزان سودمندي مقالات و كتابها كم مي شود.
در فيزيك هسته اي مفهوم نيم عمر به مدت زمان زوال ماده راديواكتيو اطلاق مي شود. فيزيك دانان مدت زمان لازم براي شكافتن 50% اتم هاي يك منبع راديواكتيو را نيم عمر مي گويند.
نيم عمر متون علمي، مدت زماني است كه در خلال آن نيمي از متون استناد كننده به متون علمي مورد استناد در حوزه هاي علمي مورد نظر منتشر شده است.
نيم عمر عبارت است از مدت زماني كه در طول آن نصف ارجاعات يك مجله منتشر شده اند
اسلاید 12 :
ضريب تأثير مجلات
این شاخص با عناوين ديگري نظير ضريب تأثير مجلات، نفوذ مجلات (Journal influence)، نرخ استناد (Citation rate)، تأثير (Impact) هم شناخته مي شود.
اين شاخص در ابتدا تنها براي مديريت مجلات و به عنوان شاخصي براي ورود به مجموعه در فهرست مندرجات جاري (current contents) و توسط گارفيلد طراحي شده بود تا مجلاتي كه از اعتبار بالا برخوردارند در اين مجموعه نمايه شوند، نه براي سنجش اعتبار تمامي آثار انتشاراتي پژوهشي و پديدآورندگان آنها.
امروزه از اين شاخص در موارد مختلفي مانند رتبه بندي و ارزيابي كشورها، دانشگاه ها و دانشمندان هم استفاده ميشود.
يكي از دلايل استقبال از اين شاخص، دسترس پذيري آسان داده هاي مورد نياز براي محاسبات مربوطه است.
از اصطلاح ضريب تأثير نخستين بار براي كمّي سازي انتشارات در نمايه استنادي علوم ويرايش سال 1963 استفاده شد.
ضريب تأثير مجلات به عنوان مقياس و ملاك بسامد و فراواني در نظر گرفته شده است و با استفاده از آن ميانگين مقالات مورد ارجاع در يك نشريه، طي يك دوره معين مشخص مي شود. البته معمولا” يك دوره دو ساله براي بررسي در نظر گرفته مي شود، زيرا تجربه نشان داده كه حدود 20 درصد از كل مراجع، انتشارات دو سال قبل را ذكر كرده اند، از اين رو گارفيلد دوره دو ساله را به عنوان مبنايي قابل قبول براي اندازه گيري ميزان ارجاع نشريات درنظر گرفت
اسلاید 13 :
ضريب تأثير مجلات با استفاده از فرمول زير قابل محاسبه است:
تعداد استنادهاي دريافتي به مقالات انتشار يافته در مجله در سالهاي 1 و 2
JIF=
تعداد كل مقالات منتشر شده مجله در سالهاي 1 و 2
مثال: اگر در سال 1375، 192 استناد و در سال 1376، 198 استناد به فصلنامه فيض تعلق گرفته باشد و تعداد مقالات انتشار يافته در فصلنامه فيض در سال 1385 معادل 19 مقاله و در سال 1386، 20 مقاله باشد، ضريب تأثير اين مجله در سال هاي ياد شده 10 خواهد بود اين عدد با استفاده از فرمول بالا به اين صورت به دست آمده است:
192+198
ضريب تأثير فصلنامه كتاب در سال هاي 85 و 86 = = 10
20+19
اسلاید 14 :
نقاط ضعف ضریب تاثیر
مجلات انگلیسی زبان ضریب بالاتری می گیرند.
مجلات دارای مقالات مروری فراوان، ضریب تاثیر بیشتری دارند.
مجلات رایگان و یا دارای دسترسی آزاد ضریب تاثیر بالاتری دارند.
ضریب تاثیر وضعیت مجلات را تعیین می کند و نه مقالات را
اهمیت دادن زیاد به ضریب تاثیر می تواند باعث سو گیری مجلات و نویسندگان شود.
ضریب تاثیر ممکن است برای رشته های گوناگون به یک اندازه کاربردی نباشد.
دوره دو ساله فاقد منطق کافی است و باعث نادیده گرفتن برخی مقالات مهم می شود.
مقالات استثنائی می توانند نتایج غیرواقعی ارائه دهند.
مجلات نمایه نشده فاقد ضریب تاثیر خواهند بود.
نقاط قوت ضریب تاثیر
ضریب تاثیر کمیتی است که می تواند شاخصی مناسب برای سنجش کیفیت مجلات باشد.
نسبی بودن این ضریب امکان مقایسه مجلات مشابه در یک رشته را فراهم می آورد.
متغیر بودن ضریب تاثیر در سالهای مختلف می تواند رقابت ساز باشد.
امکان سنجش عملکرد علمی افراد، مجلات و نهادهای تحقیقاتی را فراهم می کند.
اسلاید 15 :
خود استنادی SELF- CITATION
خود استنادی می تواند تاثیر مستقیم بر ضریب تاثیر داشته باشد.
خود استنادی امری طبیعی است و 80% مجلات فهرست شده در ISI دارای خود استنادی کمتر يا مساوی 20% هستند.
«آی اس آی» مجلات دارای میزان خود استنادی بالاتر از 20% را مورد بررسی قرار می دهد و چنانچه خود ـ استنادی باعث بالا رفتن مصنوعی ضريب تأثير آن مجله شود، نشریه مذکور از فهرست نشریات دارای ضریب تأثیر خارج می شود.
اسلاید 16 :
شاخص هرش (H-Index)
جي. اي. هرش (2005) استاد فيزيك دانشگاه كاليفرنيا، در مقاله اي با عنوان "شاخصي براي سنجش برونداد علمي پژوهشي پژوهشگران به صورت انفرادي" شاخص جديدي با عنوان "شاخص هرش" يا به اختصار، شاخص H را براي ارزيابي و اندازه گيري بروندادهاي علمي پژوهشگران معرفي نمود.
شاخص H به اين سؤال پاسخ مي دهد: هر يك از پژوهشگران به تنهايي چه نقشي در پيشبرد و گسترش مرزهاي علوم در حوزه هاي مختلف دانش بشري دارند؟
شاخص H يك پژوهشگر، شامل H تعداد از مقالات اوست كه به هر كدام از آن ها دست كم H بار استناد شده باشد، يعني اگر يك نويسنده 6 مقاله داشته باشد كه به هر كدام دست كم 6 بار استناد شده باشد، شاخص H آن نويسنده 6 خواهد بود. اگر تعداد مقالات همان نويسنده بيشتر از 6 مقاله و تعداد استناد به آن ها كم تر از 6 باشد، در شاخص H وي تأثيري نخواهد داشت. بديهي است هر چه عدد H بزرگتر باشد، نشان از توان علمي و تأثيرگذاري بيشتر يك پژوهشگر بر علم خواهد بود. اين شاخص با استفاده از شمارش استنادها به حاصل كار يك پژوهشگر در طول حيات او امتياز مي دهد.
براي به دست آوردن عدد H، پس از انجام جستجو، بايد مقالات را بر حسب استناد به ترتيب نزولي مرتب كرد و شماره مقاله (رتبه مقاله) را با تعداد استنادها مقايسه نمود تا تعداد استناد مساوي يا کمتر از رتبه مقاله باشد. اولین مقاله ای که رقم استناد به آن کمتر از رتبه مقاله است در بالای آن خط مرزی اعتبار که اصطلاحا“ از آن به عنوان خط افق سبز (Green Horizontal Line) یاد می شود را رسم می کنیم. تعداد مقالات بالای این خط، یا به عبارت دیگر، رتبه آخرین مقاله بالای این خط، رقم H-index را تشکیل می دهد و این یعنی تعداد دفعات استناد به مقالات بالای این خط برابر یا بیشتر از رقم شاخص H است.
اسلاید 17 :
از آن جا كه از مقاله ششم به بعد تعداد استنادها 6 يا بيشتر از 6 است، شاخص H اين پژوهشگر عدد 6 محاسبه مي شود. يعني فقط 6 مقاله اين پژوهشگر بيشتر يا مساوي 6 استناد دريافت كرده اند.
محاسبه شاخص H براي يك پژوهشگر فرضي
اندازه گيري دقيق شاخص H به جامعيت پايگاه اطلاعاتي مورد جستجو بستگي دارد. به طوري كه شاخص H به دست آمده از پايگاه هاي اطلاعاتي Scopus، Google scholar و Web of Science (WOS) يكسان نيست.
پايگاه اطلاعاتي Thomson ISI Web of Science مهم ترين و معتبرترين منبع براي به دست آوردن اين شاخص است، به طوري كه نتايج كار هرش و پژوهشگراني كه اين شاخص را بسط و گسترش داده اند بر اطلاعات اين پايگاه مبتني است.
اسلاید 18 :
شاخص g
يكي ديگر از جديدترين شاخص هايي كه براي اندازه گيري كمّي برونداد علمي پژوهشگران علم فيزيك و ديگر پژوهشگران پيشنهاد شده، شاخص g است كه آن را لئو اگه (2006) در مقاله اي با عنوان "نظريه و كاربرد شاخص g" نشان داد.
این شاخص با استفاده از مجذور تعداد مقاله ها و مقايسه آن با مجموع استنادها در محاسبات، در واقع مقاله هاي پراستناد يك پژوهشگر را برجسته تر مي كند.
اسلاید 19 :
مقايسه Gi و Hi براي يك پژوهشگر فرضي
