پاورپوینت تحلیل و بررسی ظرفیتهای جهان اسلام

بخشی از پاورپوینت

اسلاید 1 :

فصل سوم:

تحلیل و بررسی ظرفیتهای جهان اسلام

اسلاید 2 :

بخش اول: کلیات

1. اهمیت و ضرورت موضوع
لزوم شناخت ظرفیت ها جهت برنامه ریزی و حرکت
تلاش دشمنان برای فرودست نشان دادن

2. چارچوب نظری
بحث در مورد ظرفیت های جهان اسلام مبتنی بر نظریه غیریت سازی و به رسمیت شناختن اسلام به عنوان یک کنشگر در عرصه بین الملل است.

اسلاید 3 :

بخش دوم: ظرفیت های جهان اسلام

1. ظرفیت های سیاسی

الف) گستره جغرافیایی
جهان اسلام از نظر جغرافیایی شامل سرزمینهای وسیعی است که بدنه اصلی آن به شکل مستطیلی از کرانههای اقیانوس اطلس شروع شده و تا جنوب غربی و شمال شرقی آسیای مرکزی امـتداد مـییابد و در مجموع شامل قسمت عمده آسیای و آفریقا و بخشی از اروپا میشود .جهان اسلام در حال حاضر سرزمینی با ترکیبی متنوع از نظر انسانی و طبیعی را شامل میشود و با توجّه به توانمندیهای مهم ژئوپلیتیکی، ژئواستراتژیکی وژئواکونومیکی آن، دارای قابلیتهای فـراوانی بـرای تـبدیل شدن به یک قدرت در عرصه نـظارت ژئوپلیـتیک جـهانی است.

اسلاید 4 :

ب) جمعیت
به طور تقریبی یک چهارم جمعیت جهان که معادل 1/57 میلیارد نفر است را مسلمانان تشکیل می­دهند که یکی از قطب­های جمعیتی دنیا محسوب می­شود. از این جمعیت در حدود 53 درصد کل مسلمانان در آسیا، 24 درصد در آفریقا و 23 درصد باقیمانده در سایر قاره­ها پراکنده شده­اند.

درصد بالایی از مسلمانان جهان در منطقه خاورمیانه، زندگی می­کنند که از این میزان در حدود 20 درصد، کل مسلمانان آسیا را تشکیل می­دهد. علاوه بر آن، در حدود یک پنجم کل مسلمانان جهان (حدود بیش از 300 میلیون نفر) در کشورهایی زندگی می­کنند که اکثریت آنها غیرمسلمان هستند. به طور مثال هند با حدود 190 میلیون مسلمان به عنوان سومین کشور مسلمان­نشین در جهان محسوب می­شود.

از کل جمعیت مسلمانان در حدود 87-90 درصد سنی هستند و ما بقی را شیعیان تشکیل می­دهند.
.

اسلاید 5 :

ج) موقعیت ژئوپلیتیک
ژئواکونومیک: موقعیت جغرافیایی برای جهان اسلام، در اختیار داشتن بسیاری از منابع طبیعی را به بار آورده است.
ژئواستراتژیک: از این لحاظ باید سه قطب جهان اسلام را در آسیای جنوب شرقی، خلیج فارس و شمال افریقا دانست. این سه منطقه دارای کانال­ها و آبراهه­های استراتژیک و مهم بین­المللی هستند. تنگه­ها و آبراهه­های استراتژیکی جهان اسلام یعنی تنگه مالاکا بین مالزی و اندونزی، تنگه هرمز در خلیج فارس، باب المندب و کانال سوئز در شمال شرق آسیا و منطقه شاخ آفریقا و همچنین دو تنگه داردانل و بوسفر در ترکیه را باید به عنوان یکی از قابلیت­های عظیم ژئوپولتیکی جهان اسلام نام برد.

اسلاید 6 :

د)افول نظام تک­قطبی
دستورالعمل و برنامه­های ژئوپولتیک ایالات متحده آمریکا در قرن بیست و یکم، تمایل به حفظ موقعیت پیشوایی جهانی این کشور بوده است که این موضوع بیش از پیش توسط سیاستگذاران و مجریان سیاست خارجی این کشور پس از سقوط شوروی در سال 1991 دنبال شده است. اگرچه ائتلاف بین­المللی علیه عراق برای خروج از کویت در سال 1991، ظاهرا رهبری جهانی آمریکا را درون یک سیستم تک­قطبی نشان داد، اما ظهور و پیدایش قدرت­های نوظهور دیگر به عنوان رقبای جدی آمریکا برای احراز پیشوایی جهانی، گواه بر تمایل بالقوه جهانی به سمت گذار به یک سیستم چندقطبی در آینده است.

اتحادیه اروپا، چین و روسیه از مهم­ترین رقبای آمریکا هستند که به نظام تک­قطبی گردن نمی­نهند.
در این شرایط هم جهان اسلام می­تواند خود را به عنوان یک کنشگر فعال معرفی کند؛ زیرا جهان به سوی چند قطبی شدن پیش می­رود.
.

اسلاید 7 :

ه) بیداری اسلامی
تحولات اخیر جهان اسلام که موجی از جنبش­های سیاسی اجتماعی را به راه انداخت نشان داد جهان اسلام از حالت رکود و انفعال خارج شده است و نشانه­هایی از حیات سیاسی را بروز داد. در این فضا می­توان از اصلاح جهان اسلام و رفع نقاط ضعف سخن گفت. به عبارت دیگر بیداری اسلامی فضایی را در جهان اسلام ایجاد کرد که در بستر آن می­توان سخن از بازآفرینی تمدن اسلامی سخن گفت و از مبارزه با غرب و انتقام­گیری از آن سخن گفت.

اسلاید 8 :

و) نهادها و سازمان­های بین­المللی جهان اسلام
جهان اسلام از دو نوع نهادها و سازمان بین­المللی برخوردار است:
نهادهای بین­اللملی غیررسمی
نهادهای بین­المللی رسمی

سازمان همکاری اسلامی به عنوان دومین سازمان بین­المللی جهان پس از سازمان ملل متحد با حدود 57 عضو مطرح است و در سال 1969 با حمله اسرائیل به مسجدالاقصی شکل گرفت. این سازمان سیاسی ایدئولوژیک، همواره ارزش­ها و هنجارهای اسلامی را محور صلح و همکاری­های بین­المللی قرار داده است و بر گفت و گو میان تمدن­ها و مذاهب مختلف اشاره دارد.

اسلاید 9 :

2. ظرفیت­های فرهنگی-اجتماعی
الف) پشتوانه­ها و ذخائر معرفتی فرهنگ اسلامی، با توجه به ذخایر معرفتی امکانات انسانی و خصوصا با نظر به بحران معرفتی رقیب، هم به لحاظ نظری و هم به لحاظ عملی نه تنها توان برون رفتن از مشکل را برای خود داراست، بلکه توان پاسخگویی به نیاز بشر امروز را نیز دارد. فرهنگ اسلامی مشکل درون­معرفتی برای بسط جهانی خود ندارد. این فرهنگ خود را مقید به خاک و خون و نسل یا عصری خاص نمی­داند و پیام خود را به تاریخ، جغرافیا و یا نژادی خاص محدود نمی­گرداند و بلکه همه انسان­ها را شایسته خطاب خود می­داند.

اسلاید 10 :

ب) ظرفیت های متعدد گردشگری
در حال حاضر گردشگري، فعاليتي پراهميت و حرفهاي بزرگ در سطح جهان است. به نحوي كه ابتدا قبل از نفت، بلافاصله هم رديف آن و سپس فراتر از آن قرار گرفت. سال 1992، از هر 15 نفر شاغل در جهان، يك نفر در بخش گردشگري فعال و كل شاغلان اين بخش در همان سال، 130 ميليون نفر بوده است.

در حال حاضر، ميزان 10 درصد از شاغلان دنيا در مشاغل وابسته به بخش گردشگري فعاليت دارند. ميزان درآمد فعاليت گردشگري از سال 1950 تا 1992، 132 برابر شده است و طبق برآوردهاي قبلي، سال 2005 بيش از 150 ميليون نفر در اين بخش مشغول به كار شدهاند. از سال 1990 تا 2005، حدود 40 ميليون شغل در اين بخش ايجاد شده است. درآمد گردشگري سال 2005 حدود 6/5 درصد از درآمد ناخالص جهان بوده است. براساس آمار سازمان جهاني گردشگري، سال 2010 حدود يك ميليارد و 18 ميليون نفر به گردشگري پرداختهاند و درآمد ناشي از گردشگري بينالمللي در همان سال به حدود يك هزار ميليارد دلار شده است.

دبيرکل سازمان پيشين جهانگردي، در سال 1998 نيز اعلام کرد که جهانگردي، در پايان
قرن‏ حاضر، به صنعت شماره يک جهان تبديل ميشود.

اسلاید 11 :

ج)سابقه و پشتوانه تمدنی
به دلیل تأکیدی که دین مبین اسلام بر کسب علم و دانش دارد، مسلمانان در چندین قرن پس از بعثت پیامبر گرامی اسلام(ص) فراگیری علم را چنان در دستور کار خود قرار دادند که در اندک زمانی، توانستند دروازه­های علوم و فنون را فتح کنند و در روزگاری که غرب در عصر تاریکی به سر می­برد، این اندیشمندان مسلمان بودند که به کشفیات نوینی در عرصه­های علمی دست یافتند و آرام آرام این حرکت علمی مسلمانان تا آندلس و قلب اروپا پیش رفت.
اوج تمدنی اسلام در قرن چهارم است امام حمله مغول و جنگ های صلیبی دو هجمه گسترده ای بود که تمدن اسلامی را با رکود مواجه کرد اما جهان اسلام به زودی خود را بازیافت و سه حوزه تمدنی ایرانی (صفوی)، هندی (گورکانیان) و ترکی (امپراطوری عثمانی) شکل گرفت.
این موج جدید تمدنی اسلام با روند استعمار زمینگیر شد و امروز در فضای جهانی شدن در حال تلاش برای بازآفرینی خود است.

اسلاید 12 :

3. ظرفیت­های اقتصادی
الف) منابع طبیعی متعدد
75 در صد کل ذخایر نفت و 50 در صد کل ذخایر گاز جهان در اختیار جهان اسلام است. جهان اسلام بیش از نیمی از نفت و گاز مورد نیاز جهان و مخصوصا دولتهای غربی و صنعتی را تأمین می‏کند.75 درصد کل ذخایر نفت و 50 درصد کل ذخایر گاز جهان را در اختیار دارد. از یازده عضو سازمان اوپک فقط یک‏ عضو-ی
عنی ونزوئلا-کشوری غیر اسلامی‏ است و نیجریه نیز که اکثریت جمعیت آن‏ مسلمان هستند،جزو مناطق مسلمان نشین‏ محسوب می‏شود.

نفت وزنه‏ای است که اختلاف سطح سیاسی موجود بین کشورهای‏ اسلامی و غرب را تا حدودی جبران می‏کند.و نیز زمینه‏ای است که‏ کشورهای اسلامی می‏توانند همکاری‏های خود را از آنجا آغاز کنند.

اسلاید 13 :

بخش سوم: موانع اثربخشی ظرفیت های جهان اسلام
1. جنگ­ها و نزاع­ها قومی
در سال 1990 بلافاصله پس از سقوط دیوار برلین، صدام حسین به کویت حمله کرد. مدتی بعد در اواخر دهه 1990، هزاران آلبانیایی که اغلب مسلمان بودند در کوزوو به وسیله صرب­ها قتل عام شدند. علاوه بر آن، اولین و دومین جنگ­های داخلی چچن در سال 1994 مسلمانان زیادی را به کام مرگ فرستاد. همچنین می­توان در همین دهه جنگ­ها و منازعات زیادی را در حوزه اسلام نام برد که شامل شروع منازعه کشمیر از سال 1991 میان هند و پاکستان، جنگ­های داخلی در الجزایر در سال 1992 و جنگ داخلی در سومالی در دهه 1990 بود. چند سال بعد، خاورمیانه به عنوان کانون جهان اسلام، شاهد حمله نظامی آمریکا به دو کشور مسلمان افغانستان و عراق بود که این جنگ­ها از سوی آمریکا، با اداعای حمله به تروریسم و سلاح­های کستار جمعی تعریف شده بود و صلح و امنیت بین­اللملل را به خطر می­انداخت.

اسلاید 14 :

2. ساختار فضای جهان اسلام و گسیختگی آن
اولین و شاید مهم­ترین دلیل برای عدم شکل­گیری گروه­بندی در قالب جهان اسلام و به تبع آن عدم شکل­گیری هم­گرایی منطقه­ای، گسیختگی فضایی و جغرافیایی و نبودن یکپارچگی سرزمینی است؛ به طوری که قلمرو جغرافیایی جهان اسلام را می­توان به یازده منطقه جغرافیایی محدودتر تقسیم کرد.

پراکندگی کشورهای مسلمان در سه قاره و عدم پیوستگی و یکپارچگی آن­سان که در اروپا وجود دارد باعث ایجاد تنوع تفاوت­های شدیدی در ویژگی­های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی کشورهای جهان اسلام شده است و این عدم تجانس می­تواند مانع از اثربخشی ظرفیت­های جهان اسلام می­شود؛ زیرا از مهمترین عوامل در زمینه ایجاد یک اتحادیه یا هر نوع ساختار مشترک، وجو تجانس و ویژگی­های مشترک در بین اعضای آن مجموعه است.

اسلاید 15 :

3. تفاوت­های مذهبی، ایدئولوژیکی و طرز تلقی­ها از دین اسلام

برخی مذاهب اسلامی را در اصل به هـشت و در فـرع بـه هفتاد و هشت قسمت تقسیم کردهاند. (شیعه 20 طایفه، اهل سنت 4 طایفه، معتزله 20 طایفه، خـوارج 23 طـایفه) علاوه بر این طریقتهای متعددی مانند قادریه، دفاعیه، کبرویه، سهروردیه در جهان اسلام وجود دارد. در مجموع در عالم اسلام در اصل 25 و در فرع 178 طریقت ایـجادگردیده اسـت. حال هنگامی که این 178 طریقت را در کنار هفتاد و سه (یا هفتاد و هشت) فرقه مـذهبی قـرار دهیم، اوج اختلاف و فرقهگرایی را در جهان اسلام مشاهده میکنیم.
این تحزب و فرقهگرایی صرف نظر از اینکه سیمای واقعی اسلام را زیر هالهای از پندارهای نـادرست پنـهان نگاه داشت سبب می شود به جای اینکه صرف تعالی اسلام شود صرف روابط داخلی قدرت گردد.

اسلاید 16 :

4. مبانی ناهمگون اقتصادی-اجتماعی

اختلاف فاحشی میان توسعه اقتصادی و اجتماعی درکشورهای اسلامی وجود دارد. از جـمله اینکه فقیرترین و ثروتمندترین (از لحاظ سطح درآمد سرانه) کشورهای جهان در گروه کشورهای اسلامی قرار دارد، کشورهای اسلامی دارای پایـینترین و بالاترین طول عمر در جهان نیز میباشند. همچنین تفاوت شدید در درصد باسوادی، درآمدهای صادراتی و نرخ رشد جـمعیّت و.مـیان کـشورهای اسلامی به چشم میخورد؛ مثلا آمار سال 2005 درآمد سرانه کشورهای اسلامی از133 دلار در گینه بـیسائو تـا 20758 دلار در امـارات متّحدهی عربی متغیّر است (150 برابر)
این اخـتلاف شدید در درآمد و سطح توسعه اجتماعی-اقتصادی باعث عدم تجانس جهان اسلامشده ومانع بـزرگی بـر سـر راه همکاریهای ایجاد میکند.

اسلاید 17 :

5. تعارضات سرزمینی و اختلافات مرزی میان کشورهای اسلامی

الف) اختلافات مکانی مرزی که ناشی از مشخص نکردن مکان دقیق مرز و یا تفسیرهای گوناگون و یا تغییر مکان عوارض طبیعی است که از آنها برای علامت­گذاری در مرز استفاده می­شود. برخی از این موارد عبارتند از: اختلاف مربوط به جمهوری اسلامی ایران و عراق در مورد اروندرود، اختلاف بین عربستان سعودی، عمان و ابوظبی بر سر واحدهای بوریمی، ادعاهای عراق در مورد کویت

ب)اختلافات ناشی از منابع ممتد در دو سوی مرز و اختلافات عملکردی مرزی مانند اختلاف بین سوریه و ترکیه و عراق بر سر بهره­برداری از آب فرات و اختلاف عربستان و کشورهای عربی حوزه خلیج فارس نسبت به منابع هیدروکربنی حوزه­های مختلف.

اسلاید 18 :

6. ضعف تعاملات و مبادلات اقتصادی میان کشورهای اسلامی

ساختارشناسی تولید در کشورهای اسلامی نشان می­دهد که اکثریت آنها تولیدکننده کالاهای اولیه و مواد معدنی و خام و محصولات کشاورزی هستند. بدین ترتیب به جای اینکه تجارت این کشورها مکمل یکدیگر باشد به عنوان رقیب یکدیگر محسوب می­شوند و طبیعی است که با این وضعیت، طرف­های تجاری کشورهای مسلمان بیشتر کشورهای صنعتی باشند.

مثلا در سال 1997 از 416/6 ملیارد دلارصادرات کشورهای اسـلامی فـقط 38/5 مـلیارد دلار(معادل 9 درصد)به تجارت درون گروهی اختصاص یافته و 91 درصدصادرات کشورهای اسلامی روانه بازارهای خارج از منطقه گردیده است. همچنین حجم تجارت درون گروهی کشورهای اسلامی در سال 2009 به 16/5 درصد رسیده است. (بعد اقتصادی میزان همگرایی اقتصادی حدود 17 درصد و در مقابل میزان واگرایی اقتصادی 83 درصد بـوده اسـت.)

اسلاید 19 :

همچنین در مـسئله سرمایهگذاری در طرحهای صنعتی بااینکه برخی از کشورهای جهان اسلام دارای امکانات فراوان مالی برای سـرمایهگذاری در کـشورهای اسـلامی هستند،باتأسف،به دلیل وجود برخی عوامل از جمله رقابتهای مذهبی،سیاسی،نابسامانی و بیثبای سیاسی،اقتصادی و اجتماعی در بسیاری از کشورهای مسلمان و بـهطور کـلی عدم اطمینان از برگشت اصل یا سود سرمایه؛این کشورها ترجیح میدهند سرمایهگذاری خود را در خـارج از دنـیای اسـلام و بیشتر کشورهای صنعتی انجام دهند .عنوان مثال درحالیکه سـرمایهگذاری جـهان عرب در خارج از مرزهایش بالغ بر 800 میلیارد دلار میشود، سرمایهگذاری آنها در داخل کشورهای عربی فقط به 10 میلیارد لار میرسد و اکـثر ایـن سرمایهگذاریها نیز سطحی بوده و مهم نیست.

اسلاید 20 :

7. انتخاب خط مشی­های امنتیتی متفاوت

به طور عمده دو عامل در برداشت امنیتی دولت­های مسلمان اثر می­گذارد: یکی اختلافات ایدئولوژیکی و دیگری ثروت نفت. ترس از همسایگان با مدل­های انقلابی و نیز فاصله حاکمیت­ها از مردم، موجب شده است تا بسیاری از کشورهای نفت­خیز بیشتر ترجیح دهند با غرب روابط امنتیتی برقرار سازند تا اینکه به هر مجموعه امنیتی بین­المللی اسلامی اعتماد کنند.