بخشی از مقاله
تاریخچه ی گواتر و کرتینیسم
شناخت بشر از گواتر به هزاران سال قبل و از کرتینیسم به صدها سال قبل بازمیگردد. قدیمیترین گزارش در مورد این پدیدهها به تمدنهای قدیم چینی، هندو و سپس یونان و رم مربوط میشود.۱ یکی از قدیمیترین گزارشها در مورد گواتر مربوط به امپراتور افسانههای چین به نام شن نانگ است که در کتاب خود از تأثیر علفهای دریایی در درمان
گواتر یاد نموده بود. درمان گواتر با علفها و جلبکهای دریایی توسط مولف مشهور چینی به نام ﮊیخان نیز که در سالهای ۷۱۳ الی ۹۱۴ بعد از میلاد میزیسته مکتوب شده است. چینیها حتی از تیروئید حیوانات در درمان گواتر استفاده مینمودهاند. هندوها ۰۰۰۲ سال قبل از میلاد و مصریان ۰۰۵۱ سال قبل از میلاد در پاپیروسهای خود از گواتر یاد نمودهاند. قدیمیترین تصویر شناخته شده از گواتر
۰۴۴ مجلهی غدد درونریز و متابولیسم ایران دورهی نهم, شمارهی ۴، اسفند ۶۸۳۱
در کتیبهی بودا واقع در پاکستان مربوط به قرن دوم و سوم بعد از میلاد است. اولین بار توصیف گواتر و کرتینیسم در دوران رنسانس صورت گرفت. مطالعههای علمی در قرن هفدهم و هجدهم رشد بیشتری پیدا کرد و پزشک انگلیسی به نام توماس وارتون اولین توصیف علمی را در مورد غدهی تیروئید در سال ۶۵۶۱ میلادی در کتاب خود مکتوب نمود و در سال ۴۵۷۱ میلادی واﮊهی "کرتن" در دایرهالمعارف دبدذوترi بدینگونه تعریف شد: »شخص کودن و ابله که کر و
لال بوده، گواتر آویزانی در ناحیه ی جلوی گردن دارد.« قرن نوزدهم آغاز کوششهای جدی برای کنترل مشکل
گواتر بود. به علت اینکه بسیاری از سربازان از مناطق به خصوص فرانسه قادر به انجام خدمت سربازی نبودند، ناپلئون دستور بررسی همه جانبه و نظاممند گواتر را صادر کرد. در سال ۳۱۸۱ میلادی با کشف ید توسط کورتویسii از فوکوس وزیکولاریسiii دریایی، علت گواتر و کرتینیسم به
کمبود ید نسبت داده شد.۲ کوندت در سال ۰۲۸۱ ترکیب ید را برای درمان گواتر پیشنهاد نمود. مافینی و پرووست در سال ۶۴۸۱ میلادی برای اولین بار تئوری نقش کمبود ید در ایجاد گواتر را مطرح نمودند. کاربرد نمک یددار در درمان گواتر اولین بار در سال ۲۳۸۱ میلادی توسط بوسینگوت در آمریکای جنوبی پیشنهاد شد. ارتباط بین گواتر و ید در سال ۶۹۸۱ میلادی برای اولین بار با نشان دادن وجود ید در غدهی تیروئید توسط بومن به اثبات رسید. اقدامات انجام شده در زمینهی پیشگیری و کنترل گواتر در قرن بیستم بر اساس فعالیتهای دیوید مارین است که در سال ۵۱۹۱ اعلام نمود: »گواتر آندمیک آسانترین بیماری شناخته شدهی قابل پیشگیری است« در همین سال نیز هانزینگر استفاده از نمک یددار را برای کنترل گواتر در سوئیس پیشنهاد نمود. مارین و کیمبال در سالهای ۶۱۹۱ تا ۰۲۹۱ میلادی با تجویز نمکهای یددار در سطح وسیع در ایالت اوهایوی آمریکا به نخستین تجربهی موفقیتآمیز در زمینهی مبارزه با کمبود ید دست یافتند.
در مجموع دانش به دست آمده در مورد پیشگیری و کنترل اختلالهای ناشی از کمبود ید در نیمهی دوم قرن بیستم منجر به ریشه کن نمودن کمبود ید به عنوان یک
i- Diderot's encyclopedia ii- Courtois iii- Fucus vesicularis
معضل قدیمی بشر، در اوایل قرن بیست و یکم در بسیاری از نقاط دنیا شده است.
بیولوﮊی ید: ید یک عنصر اساسی برای تولید هورمونهای تیروئید و رشد و نمو انسان و حیوانات است و کمبود آن یک معضل قدیمی بشر و یکی از شایعترین علل قابل پیشگیری آسیب مغزی در دنیای امروزی تلقی میشود. مقدار ید موجود در بدن بسیار کم (۵۱ تا ۰۲ میلیگرم) و نیاز روزانه برای رشد طبیعی تنها ۰۰۱ تا ۰۵۱ میکروگرم است. اکثر ید موجود بر روی کرهی زمین در آب اقیانوسها وجود دارد که قسمت عمدهی آن در اثر ریزش برف و باران و سیلاب و شستوشوی خاکهای سطحی کرهی زمین، از طریق رودخانهها به دریاها و اقیانوسها رسیده است. مناطق کوهستانی بیشتر دچار این پدیده شدهاند. بنابراین، شدیدترین کمبود ید در مناطق کوهستانی هیمالیا، آند، آلپ، و کوهستانهای چین وجود دارد. ید به صورت یدید در خاک و آب دریاها یافت میشود. یون یدید در اثر تابش اشعهی خورشید اکسیده شده، به صورت »ید« که قابل تبخیر است در میآید، به طوری که هر سال ۰۰۰۰۰۴ تن ید در اثر تبخیر آب دریاها وارد اتمسفر میشود. غلظت ید آب دریاها حدود ۰۵ تا ۰۶ میکروگرم در لیتر و در جو حدود ۷/۰ میکروگرم در مترمکعب است. ید موجود در اتمسفر مجدداﹰ بر اثر ریزش باران با غلظت ۸/۱ تا ۸/۵ میکروگرم در لیتر به زمین برمیگردد. اما در مقایسه با یدی که کره زمین از راه تبخیر از دست میدهد، ید کمتری از طریق ریزش باران به آن برمیگردد. بنابراین و با توجه به اینکه هیچ منبع طبیعی برای جایگزینی آن وجود ندارد، کمبود ید در خاک پایدار خواهد ماند. تمام گیاهانی که در این خاک رشد مینمایند، کمبود ید خواهند داشت. در نتیجه انسانها و حیوانها که به طور کلی وابسته به گیاهان روییده در چنین خاکی هستند، با کمبود ید روبرو خواهند شد. میزان ید موجود گیاهان رشد نموده در خاکهای با کمبود ید ۰۱ میکروگرم به ازای هر کیلوگرم وزن خشک آنها است، در حالیکه این مقدار برای گیاهان روبیده در خاکهای بدون کمبود ید، ۰۰۰۱ میکروگرم به ازای هر کیلوگرم وزن خشک آنها است.
اهمیت بیولوﮊیکی ید شرکت در ساختمان هورمونهای تیروئید T3) و (T4 است. هورمونهای تیروئید در تنظیم
متابولیسم بیشتر سلولهای بدن و نیز در شد و نمو فیزیکی و تکامل سیستم عصبی انسان و حیوانات نقش حیاتی دارند. در کمبود ید غدهی تیروئید به منظور دریافت ید بیشتر از
جریان خون و تولید مقادیر کافی هورمون به طور جبرانی بزرگ شده، ایجاد گواتر میکند.
کمبود ید عملکرد تیروئید را دچار اختلال میکند و برحسب اینکه این کمبود در چه زمانی حاصل شود و نیز بر اساس شدت آن، عوارض و تغییرات به وجود آمده را تحت عنوان اختلالهای ناشی از کمبود یدi تقسیمبندی میکنند
(جدول ۱).
جدول ۱- طیف اختلالات ناشی از کمبود ید (IDD)
مرحلهی کمبود عوارض و اختلالها
دوران سقط، تولد جنین مرده، ناهنجاریهای مادرزادی،
جنینی اختلالهای حرکتی، روانی و ذهنی، کمکاری
تیروئید، کرتینیسم عصبی و میکزودمی، دیپلژی
اسپاستیک، کر و لالی، عقب ماندگی روانی و ذهنی
نوزادی، افزایش مرگ و میز نوزادی، کمکاری تیروئید
کودکی و نوزادی، تأخیر رشد فیزیکی و ذهنی
نوجوانی
بالغین گواتر توأم با عوارض آن، پرکاری تیروئید ناشی از
ید
تمام سنین گواتر، کمکاری تیروئید، اختلال عملکرد ذهنی،
افزایش استعداد به آسیبهای ناشی از تشعشع
هستهای
علت اصلی اختلالهای ناشی از کمبود ید (IDD)، کمبود
ید خاک و آب است اما با توجه به اینکه افراد مختلف نسبت به کمبود ید واکنش یکسان نشان نمیدهند، احتمال دخالت عوامل ﮊنتیکی نیز مطرح میشود. مصرف زیاد مواد گواتروﮊن از جمله گیاهان خانواده کلم و شلغم، بادام زمینی، لوبیای سویا و گاساوا جذب ید را دچار اختلال میکند، سوﺀ تغذیهی پروتئین و انرﮊی، کمبود ویتامین A و کمبود سلنیوم
نیز به عنوان عوامل ثانوی شدت کمبود ید گزارش شدهاند. یددار کردن نمک و استفاده از محلولهای روغنی یددار
دو روش عمده در کنترل و پیشگیری از IDD هستند. یددار
کردن نمک مناسبترین و کم هزینهترین روش است اما در مناطق دور از دسترس و به خصوص مناطقی که دچار کمبود ید شدید هستند، استفاده از تزریق عضلانی محلول
i- IDD=Iodine Deficiency Disorders
دکتر حسین دلشاد تاریخچه کمبود ید ۱۴۴
روغنی یددار میتواند ۳ تا ۵ سال و کپسولهای خوراکی آن تا یکسال، ید بدن را به میزان کافی تأمین نماید.
تاریخچهی کمبود ید در جهان
آمریکای شمالی: پیشگیری از گواتر در سطح وسیع با استفاده از نمک یددار برای اولین بار در سال ۴۲۹۱ توسط کیمبال در ایالت میشیگان آمریکا شروع شد. شیوع گواتر در این ایالت ۶/۸۳ درصد بود. با توزیع و مصرف نمک یددار در این ایالت، شیوع گواتر در سال ۹۲۹۱ یعنی ۵ سال بعد از مصرف همگانی نمک یددار به ۹ درصد کاهش یافت. در پیگیریهای بعدی که توسط براش و آلتلند در سال ۱۵۹۱ در مناطق مذکور انجام شد، شیوع گواتر ۴/۱ درصد گزارش شد۴ و سرانجام با شروع یددار کردن نمکها، گواتر آندمیک در سالهای ۰۲۹۱ میلادی در آمریکا برطرف شد. در اولین مطالعهی ملی سلامت و تغذیه ii (NHANES-I) که در
سالهای ۱۷۹۱ تا ۴۷۹۱ میلادی در آمریکا انجام شد، میانهی ید دفعی ادرار جمعیت مورد مطالعه ۰۲۳ میکروگرم در لیتر بود که مؤید دریافت کافی و حتی بیش از حد ید در آمریکاییها است۵ اما در بررسی NHANES-III که در
سالهای ۸۸۹۱ تا ۴۹۹۱ میلادی انجام شد، این مقدار به ۵۴۱ میکروگرم در لیتر کاهش یافته بود و در بررسی NHANES-2001-2002 میانه ی ید ادرار کماکان ثابت و
در حد ۸۶۱ میکروگرم در لیتر بود.۶ در سالهای بین بررسی NHANES-I و NHANES-III خطر کمبود ید به ویژه در
زنان در سنین باروری (۵۱ تا ۴۴ سال) افزایش یافت. در بررسی NHANES-I میانهی ید دفعی ادرار زنان حامله
۷۲۳ میکروگرم در لیتر و در کمتر از ۱% افراد این مقدار پایینتر از ۰۵ میکروگرم در لیتر بود، در حالی که در بررسی NHANES-III میانهی ید ادرار به ۱۴۱ میکروگرم در لیتر
کاهش یافته و ۹/۶ درصد افراد میانهی ید ادرار کمتر از ۰۵ میکروگرم در لیتر داشتند. در بررسی اخیر یعنی NHANES-2001-2002 میانه ید دفعی ادرار زنان حامله
ثابت ماند و ۳۷۱ میکروگرم در لیتر گزارش شد. در این بررسی ۳/۷ درصد زنان حامله میانهی ید ادرار کمتر از ۰۵ میکروگرم در لیتر داشتند.۶ هرچند میزان دریافت ید جامعهی آمریکایی از سال ۰۷۹۱ میلادی به بعد حدود ۰۵ درصد
ii- National Health and Nutrition Examination survey-I
۲۴۴ مجلهی غدد درونریز و متابولیسم ایران دورهی نهم, شمارهی ۴، اسفند ۶۸۳۱
کاهش یافت، کشور آمریکا هنوز عاری از کمبود ید Iodine) (sufficient تلقی میشود، ولی نگرانی در مورد افزایش
شیوع کاهش ید ادرار زنان باردار و در سنین باروری در این کشور وجود دارد که نیازمند افزایش نگرش و آگاهی جامعهی آمریکا نسبت به اهمیت دریافت ید کافی به خصوص در دوران بارداری و شیردهی است.
