بخشی از مقاله
باغ ارم
باغ ارم در شمال غربي شيراز، واقع در خيابان ارم بوده و از ضلع شمال غربي به بلوار دانشجو(خيابان آسياب سهتايي) محدود مي‌گردد. بطوريكه از اسناد تاريخي بر مي‌آيد، باغ ارم تا سال 1325 ه.ش در خارج شهر شيراز و در سمت شمال غربي آن واقع بوده و اطراف آن بيابان و رودخانه و سنگلاخ بوده است. با گسترش شهر شيراز، به تدريج اين باغ در داخل شهر و در شمال غرب آن قرار گرفت و هم‌اكنون با گسترش بيشتر شهر شيراز به سمت غرب، اين باغ در شمال شهر شيراز قرار گرفته است. باغ ارم از ضلع شمال غربي به بلوار دانشجو (خيابان آسياب
سهتايي)، از شمال شرقي به بلوار ارم و در رأس شمالي به ميدان ارم محدود مي‌گردد. اين باغ در دامنه كوه آسياب سهتايي قرار داشته و در حدود 3-2 كيلومتر تا كوه معروف بابا كوهي، در شهر شيراز فاصله دارد.
باغ ارم شيراز بطور مسلم از دوره سلجوقيان و در تمام دوره آل اينجو و آل مظفر و گوركانيان وجود داشته و با توجه به اينكه سيستم فئودالي بطور كامل بر جامعه آن دوره حاكم بوده بدون ترديد بانيان و صاحبان باغ ارم كه باغي ارزشمند بوده، در آن زمان حكام وقت بوده‌اند. احتمال مي‌رود اتابك قراچه كه از طرف سنجر سلجوقي به حكومت فارس منصوب بوده دستور احداث اين باغ را داده باشد.
بعد از وي تا جلوس شاه شيخ ابواسحاق اينجو كه احتمالاً باغ ارم را در تصدي داشت، اطلاعي از نحوه مالكيت اين باغ در دست نيست. شاه شيخ ابواسحاق اينجو در سال 742 ه.ق جلوس نموده و در سال 757 ه.ق كشته شد. پس از انقراض سلسله آل اينجو بوسيله آل مظفر، احتمالاً باغ ارم به مالكيت سلاطين آل مظفر در آمده است و در عهد شاه منصور آخرين پادشاه اين خاندان كه به دست گوركانيان كشته شد، باغ در نهايت آباداني و شكوه بوده است. از عصر صفويه به بعد باغ ارم در نوشته‌هاي جهانگردان، آباد و باشكوه توصيف شده است. در عهد كريم خان زند احتمالاً باغ ارم در مالكيت سران سلسله زنديه بوده و مانند ساير ابنيه و باغهاي شيراز مرمت يافته است. از اواخر دوره زنديه تقريباً بيش از هفتاد و پنج سال باغ ارم در تصاحب سران ايل قشقايي بوده است.
خاندان جاني خان قشقايي كه از دوره فتحعلي شاه قاجار با سمت ايلخاني و ايل بيگي بر ايل قشقايي فرمانروايي مي‌كردند، مدت مديدي اين باغ را در اختيار داشته و از آنجا به عنوان مقر فرمانفرمايي خود در شهر شيراز استفاده مي‌كرده‌اند. نخستين ايلخان اين خاندان يعني جاني خان و پسرش محمد قلي خان عمارتي با شكوه در اين باغ بنا نهادند.
در اوايل دوره قاجاريه بعضي از سران ايل قشقايي كه مالكين سابق باغ ارم بوده‌اند در گوشه‌اي از اين باغ به خاك سپرده شده‌اند كه در حال حاضر نشاني از اين قبور در دست نيست. ساختمان عمارت اين باغ در دوره ناصرالدين شاه قاجار هنوز مرغوب و قابل توجه بوده است. در دوره سلطنت ناصرالدين شاه، حاج نصيرالملك شيرازي باغ را از خاندان ايلخاني خريداري نموده و ساختمان فعلي موجود در باغ را به جاي عمارت ايلخاني بنا نمود ولي احتمالاً اساس ساختمان قبلي را حفظ كرده است. پس از درگذشت حاج نصيرالملك در سال 1311 ه.ق تزئينات بنا و بعضي قسمتهاي ناتمام بوسيله ابوالقاسم خان نصيرالملك، مالك اين باغ اتمام يافته است.
در آن زمان توصيفي توسط فرصت‌الدوله شيرازي راجع به اين باغ داده شده كه به شرح زير مي‌باشد: "... بستاني است بي مثال و گلشني است بهشت تمثال ...، سروهايش سر به افلاك كشيده، عماراتي دارد شاهانه مشتمل بر تالاري كه به واسطه دو ستون قوي پيكر بر پاست و ارسي‌ها، گوشواره‌ها و اتاقها و رواقهاي ديگر را از فوقاني و تحتاني داراست. آبشارهاي متعدده از هر جانب آن روان است و سبزه‌هاي اطراف جويش چون خط برگرد عارض نوش لبان. بناي اول آن را محمد قلي خان ايلخاني نهاده سپس مرحوم حاجي نصيرالملك خريده و حكم به بنياد عمارات مذكور داده. حاجي محمد حسن معمار... آن بنا را برآورده باغي ديگر برآن افزوده‌اند. آن نيز هوايش معطر است...، خلوتي ديگر دارد كه نارنجستانش نام نهاده‌اند. باربند و كوشكي هم براي آن قرار داده‌اند."
دونالد ويلبر درباره باغ ارم شيراز چنين نگاشته است: "... براي مدت لااقل 75 سال اين عمارت در تصاحب خان‌ها و يا سران قبيله قشقايي بود. همين ساختمان هسته مركزي باغ به شمار مي‌رود. در اين موقع ديواري در وسط باغ احداث كردند و بدين ترتيب باغ به دو قسمت تقسيم گرديد. باغ ارم محبوبيت فراوان خود را مديون درختان مركبات و خيابان طويلي است كه در دو طرف آن سروهاي
باشكوه غرس گرديده و ساختمان جالب توجهي كه شاهد مهمان‌نوازي بي دريغ ايل قشقايي بوده است. هرچند سال يكبار مقداري از درختان مركبات بر اثر سرماي سخت از بين مي‌روند درحالي كه سروها در عرض پنجاه سال اخير همچنان جذابيت خود را حفظ كرده‌اند ... ." در تهيه طرح باغ، محور طولاني آن مشخص گرديده است. امروز كوشك اصلي، هسته مركزي اين باغ و جالب‌توجه‌ترين جنبه آن را تشكيل مي‌دهد. اطاقهاي طبقه زيرين تقريباً زيرزمين است و تالار مركزي آن را براي استراحت در روزهاي گرم تابستان در نظر گرفته‌اند. نهر آب مستقيماً از اين تالار مي‌گذرد و در سر راه خود قبل از اينكه به حوض بزرگي فرو ريزد استخر را پر مي‌كند. ديوارها و كف اين تالار از كاشيهاي رنگين پوشيده شده است. پلكاني اين طبقه را به طبقه بالاتر و به راهروهايي كه به
تالار بزرگ منتهي مي‌گردد متصل مي‌سازد. منظره جنوبي آن همان ادامه محور اصلي است و از طرف شمال چشم انداز آن را تپه‌هايي تشكيل مي‌دهد كه در حاشيه رودخانه قرار گرفته است. در اين محل نيز مانند بسياري ديگر از ساختمانهاي شيراز كاشيهاي براق و سنگهاي تراش ميراث قديم را از نو رواج مي‌دهد. اين قسمت سه گوش (سنتوري) منظره‌اي را متعلق به دوره ساسانيان كه با كاشيهاي رنگي زينت شده نشان مي‌دهد درحالي كه در طبقه‌اي كه هم‌سطح زمين ساخته شده تخته سنگهاي آهكي نسخه‌هاي تحريف شده‌اي است از نقوش برجسته دوره هخامنشيان كه در تخت جمشيد ديده مي‌شود. در سراسر اين ناحيه وسيع بوته گل سرخ كمتر ديده مي‌شود و به
جاي آن در گلخانه كه داخل آن را با چوب به طرز پلكاني ترتيب داده‌اند انواع گلها را در گلدان نگاهداري مي‌كنند تا آنها را در نقاط اصلي در داخل كوشك و خارج آن قرار دهند."
باغ ارم پس از فوت ابوالقاسم خان نصيرالملك به فرزندش رسيد و پس از چندي به يكي از سران ايل قشقايي فروخته شد. سپس به تصرف دولت درآمده و به دانشگاه شيراز واگذار شده است. دانشگاه شيراز مدتها به عنوان كاخ پذيرايي از آنجا استفاده مي‌نمود. در سالهاي 1350_1345ه.ش اين باغ با اعتبار واگذاري از طرف سازمان برنامه و بودجه و زير نظر مسئولين وقت دانشگاه، تعمير اساسي شده و زمين وسيعي نيز در حاشيه بلوار ارم و بلوار آسياب سهتايي به آن افزوده شده است. امروزه باغ ارم همچنان در اختيار دانشگاه شيراز مي‌باشد و در حقيقت به تمام مردم تعلق دارد.
باغ ارم شيراز به عنوان مكاني ديدني و تفريحي مورد بازديد مردم و سياحان قرار مي‌گيرد. شيوه معماري عمارت باغ ارم كه در دوره پادشاهي ناصرالدين شاه قاجار بنا گرديده با ويژگيهايي كه دارد همچون ساير بناهاي همانند آن دوره پيروي از اسلوب معماري زنديه و صفويه است.
عمارت اصلي باغ ارم كه فعلاً موجود و از ساخته‌هاي دو نصيرالملك بشمار مي‌آيد در سمت مغرب باغ قرار دارد. اين عمارت رو به مشرق و داراي سه طبقه است، و از لحاظ معماري، نقاشي، حجاري، كاشي‌كاري و گچ‌بري شاهكار صنعت و هنر دوره قاجاريه است. طبقه زيرين كه هم‌سطح زمين است در وسط داراي يك تالار اصلي بنام حوضخانه است. دو طرف اين حوضخانه دو راهرو
است و در انتهاي هر دو راهرو پله‌هايي براي رفتن به طبقه بالا ساخته شده است. در دو طرف راهروها نيز دو سالن بزرگ است. مجاور سالن ضلع جنوبي آشپزخانه خيلي وسيعي است. طبقه دوم عمارت چنانكه گفته شد در وسط ايواني بزرگ با دو ستون بلند دارد. در پشت ايوان يك سالن بزرگ واقع است و دو جانب آن دو راهرو مي‌باشد كه بالاي آن دو گوشوار است و چهار اتاق نيز در طرفين راهروها است.
در دو طرف ايوان بزرگ دو ايوان كوچك رو به مشرق قرار دارد كه پشت آنها ارسي‌ها و درك‌هايي است. اين ايوانها هركدام داراي دو ستون سنگي يكپارچه كوچك مي‌باشد. انتهاي شمالي و جنوبي عمارت نيز دو راهرو است. در ضلع جنوبي اين طبقه هم در بالاي آشپزخانه طبقه زيرين يك آشپزخانه وسيع و به همان اندازه وجود دارد. طبقه سوم در وسط داراي يك سالن بزرگ مشابه
سالن طبقه دوم است كه پنجره‌هاي آن به ايوان اصلي باز مي‌شود و در دو طرف اين سالن دو راهرو است. در جنب راهرو ضلع شمالي عمارت دو اتاق در جنب راهرو ضلع جنوبي يك اتاق و يك سالن بزرگ است. دو ايوان نيز در دو طرف همانند ايواني‌هاي طبقه دوم و درست بالاي آنها قرار دارد. بالاي آشپزخانه طبقه دوم در طبقه سوم بصورت تراس است.
هشت باب اتاق هم در جنوب ضلع شمالي عمارت اصلي و چسبيده به آن قرار دارد. اين مجموعه هشت اتاقي همان باربندي است كه فرصت‌الدوله شيرازي در آثار عجم به آن اشاره نموده است. اين اتاقها در سالهاي اخير مرمت شده و در حال حاضر به واحد سرپرستي و امور اداري باغ اختصاص يافته است. در كنار ورودي شرقي باغ نيز دو اتاق قرار گرفته كه براي سكونت نگهبانا
ن و خدمه ايجاد شده است. در پشت ساختمان اصلي يعني در طرف مغرب باغ عمارت و محوطه اندرون قرار دارد. عمارت اندرون داراي دو سالن و پنج اتاق است.
