بخشی از مقاله
مقدمه :
اكنون عصر اطلاعات و دانش و دانايي است و براي بقاي درست در اين زمان نياز مبرم به دانش ها و اطلاعات ويژه‌اي است حال اين دانش نيز روزبه‌روز تغييرات و نو شدن دارد پس بايد براي حيات در اين زمان بايد همراه با رشد اطلاعات و دانش رشد داشته باشيم.
بسياري از بنگاههاي اقتصادي در دنيا به روش‌هاي مختلف با اين رشد همراه مي‌شوند اما براي شركت‌ها و اتحاديه‌هاي تعاوني كه در عين رقابت اقتصادي بايستي اصول و ارزش‌هاي انساني تعاون مانند عدالت، صداقت، انصاف، همبستگي و مشاركت اعضاء را رعايت نمايند وضعيتي بس دشوارتر فراهم مي‌شود. لذا در چنين زماني ضرورت كسب دانش و مهارت‌هاي چندگانه مديران و كاركنان تعاوني‌ها براي گسترش عدالت اجتماعي در بين قدرت‌هاي اقتصادي دولتي و خصوصي دشوارتر و لازم‌تر ديده مي‌شود.
اهداف كلي :
1- آشنايي با مفهوم تعاون و اصول و ارزش‌ها آن، سير تحول تعاون در ايران و جهان و انواع شركت‌هاي تعاوني
2- آشنايي با جايگاه و نقش عضو در شركت‌ها و اتحاديه‌هاي تعاوني، نحوه پذيرش و لغو عضويت و حقوق و تكاليف اعضاء تعاوني
3- آشنايي با سرمايه و شيوه تأمين آن، سود و نحوه تقسيم سود خالص و ساير مقررات مربوط به امور مالي تعاوني‌ها
4- آشنايي با اركان تعاوني و حدود وظايف و اختيارات هر يك از ركن‌هاي مربوط به تصميم‌گيري، اجراء و نظارت تعاوني
5- آشنايي با اتحاديه تعاوني و اهداف، وظايف و نحوه تشكيل آنها. همچنين حدود وظايف و اختيارات اركان اتحاديه
6- آشنايي با شرايط و نحوه ادغام، انحلال و تصفيه شركت‌ها و اتحاديه تعاوني
7- آشنايي با سازمان‌هاي تعاوني و حدود وظايف و اختيارات هر يك از آنها
فصل اول
معني و مفهوم تعاون و تعاوني :
A ) مفهوم عام تعاون
تعاون Cooperation
1- تعاون در مفهوم عام به معناي همكاري، مساعدت، ياريگري، رعايت منافع جمعي، دستگيري از ديگران و ... است.
2- تعاون در لغت‌نامه دهخدا هم پشت شدن، يكديگر را ياري كردن، ياري كردن بعضي اقوام بعضي ديگر، با هم مددكاري يكديگر ر ا كردن را معادل واژه تعاون بيان شده است.
3- آرگايل همه رفتارهاي اجتماعي همكارانه را تعاون بيان مي‌نمايد. يعني انجام كارهايي كه نيازمند همكاري دو نفر يا بيشتر است مانند : بازي كردن، اجراي موسيقي، رقص، كار در يك گروه، يا داشتن يك رابطه اجتماعي كه در آن فعاليت هر عضو جهت دستيابي به محصول نهايي مشخص و هماهنگ مي‌شود.
4- اموري (Emory) مؤلف كتاب تعاون و اصول اوليه آن، تعاون را طريقه‌اي براي زندگي و فلسفه‌اي براي حيات مي‌داند كه مجموعه‌اي از پوشش‌ها و شيوه‌هاي رفتاري مي‌باشد و در عين حال مجموعه‌اي از اصول و مباني براي راهنمايي زندگي فردي و اجتماعي انسان‌هاست.
به عبارت ديگر « تعاون تركيبي از خودياري و كمك متقابل مي باشد كه گرايش آن در جهت بناگذاري ارزش هاي جهاني است »
*تعاون يكي از جنبه‌هاي مهم زندگي اجتماعي است و از آغاز زندگي بشر براي مقابله با خطرات طبيعي، تهاجمات جانوران وحشي و جنگ هاي قبيله‌اي كاربرد داشته است.*
B ) مفهوم خاص تعاون
تعاون به مفهوم خاص آن به نوع مشخصي از كار كردن با يكديگر اشاره دارد كه از طريق تشكيل سازمان رسمي و به كارگيري روش‌هاي مديريتي خاص، دسترسي به اهداف مشترك را امكان پذير مي‌سازد.
1)پراكاش از صاحب‌نظران تعاون آسيا :
« مؤسسات تعاوني سازمان هايي هستند كه در زمره انواع سازمان هاي داوطلبانه يا غيردولتي قرار مي‌گيرند. تعاوني‌ها سازمان‌هايي مردمي هستند كه توسط خود اعضاء و اختيار كامل آنها تشكيل و به روش و دموكراتيك منطبق با اصول بين‌المللي تعاون اداره مي‌شوند. »
2)اتحاديه بين المللي ( I.C.A ) در سال 1995 ، منچستر
« تعاوني اجتماع مستقل اشخاصي است كه به منظور تأمين نيازها و يا اهداف مشترك اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي خود از طريق اداره و نظارت دموكراتيك مؤسسه‌اي با مالكيت جمعي، با همديگر به نحو اختياري توافق نموده اند. »
) اجتماع مستقل اشخاص : اين بخش از تعريف روشن مي‌سازد كه تعاوني سازماني جمعي است كه با تشكيل اشخاص به‌وجود مي آيد.
پس اولين شرط تشكيل تعاوني وجود اشخاص مي باشد. علاوه بر آن تعاون شخصيتي مستقل است كه به ساير سازمان‌ها از جمله دولت وابستگي ندارد.
) وجود هدف يا نياز مشترك : فلسفه وجودي تعاون تأمين اهداف و نيازهاي مسترك اعضاء مي باشد. لذا تشكيل تعاوني و استمرار فعاليت آن منوط به تلاش براي دستيابي به اهداف و رفع نيازهاي مشترك اعضاء مي‌باشد.
III ) اداره و نظارت دموكراتيك : به شيوه مديريت و اداره تعاوني اشاره دارد.
در اين زمينه نقش و وظيفه اعضاء ا اهميت مي باشد و به موجب اصل هر عضو يك رأي همه اعضاء در مديريت و نظارت تعاوني به شيوه دموكراتيك مشاركت مي‌نمايند.
IV ) مالكيت جمعي : كليه اعضاء در تأمين سرمياه تعاوني مشاركت مالي دارند و به نسبت سهام خريداري شده در مالكيت سهيم مي‌باشند. مالكيت تعاوني مشاع و به صورت جمعي مي‌باشد.
V ) عضويت اختياري : تعاوني‌ها سازمان هاي داوطلبانه مي باشند كه با اراده و توافق اعضاء براي تأمين نيازهاي مسترك تأمين مي‌گردند. لذا هيچكس را نمي‌توان به اجبار به عضويت تعاوني وادار نمود. همچنين ادامه عضويت از اختيارات اعضاء مي‌باشد و لغو آن تنها در چهارچوب مقررات مندرج در اساسنامه تعاوني امكان پذير مي‌باشد.
مهم‌ترين ويژگي‌هاي تعاوني
توجه : تعاون بر انديشه‌هاي بنيادي بشر همچون عدالت، دموكراسي، مساوات، انصاف، صداقت، برابري و ... استوار است.
C ) تعاوني از ديدگاه قانون :
1)در قانون بخش تعاوني جمهوري اسلامي ايران تعريف روشن و مشخصي از تعاوني ارائه نگرديده است. اما ويژگي‌هاي تعاوني در چند ماده و تبصره اين قانون مشخص گرديده است.
*ماده 2 : شركت‌هايي را كه با رعايت قانون تعاون تشكيل و به ثبت برسند را تعاوني مي‌شناسند.
*تبصره ذيل ماده 5 : تصريح مي‌كند كه تابعيت تعاوني‌ها بايد ايراني باشد.
*ماده 7 : براي شركت‌ها و اتحاديه‌هاي تعاوني داراي شخصيت، حقوقي مستقل قائل شده است.
*ماده 17 : شركت هاي تعاوني شركت‌هايي است تمام يا حداقل 51 درصد سرمايه به وسيله اعضاء تأسيس شده باشد.
2)قانون شركت‌هاي تعاوني ايران مصوب 1350 :
شركت تعاوني شركتي مركب از اشخاص حقيقي يا حقوقي است كه به منظور رفع نيازمندي هاي مشترك و بهبود اقتصادي و اجتماعي شركاء از طريق خودياري و كمك متقابل و همكاري آنان و تشويق به پس‌انداز طبق اصول مطرح در قانون تشكيل مي شود.
3) دكتر حسني استاد دانشگاه تهران :
شركت تعاوني شركتي است كه بين اشخاص حقيقي و حقوقي غيردولتي براي فعاليت در امر مربوط به توليد يا توزيع در جهت اهداف مطرح در قانون بخش تعاوني به منظور بهبود وضع اقتصادي و اجتماعي اعضاء از طريق همكاري و تشريك مساعي آنها با رعايت مقررات قانون تشكيل مي شود.
نكته :
اجتماع مستقل اشخاص
براي
تأمين نيازها و هدف مشترك
از طريق
اداره و نظارت دموكراتيك
با
مالكيت جمعي با همديگر
بصورت
اختياري توافق نموده اند
تعاوني
شكل‌گيري نهضت جهاني تعاون :
تعاون به مفهوم همكاري و مشاركت از جنبه‌هاي بارز زندگي اجتماعي بر به شمار مي‌رود. بر اساس شواهد تاريخي حتي در جواع ابتدائي حداقل ا همكاري در زمينه‌هاي دفاع در مقابل تعرض حيوانات و فعاليت هاي مربوط به گردآوري خوراك و ... وجود داشته است.
اما تعاون به مفهوم امروزي از حدود 150 سال پيش بوجود آمده است نخستين شركت تعاوني در جهان تحت عنوان « شركت منصفان راچديل » در سال 1844 ميلادي به همت 28 كارگر بافنده ( 27 نفر مرد و يك نفر زن ) در شهر راچديل ايالات لاكشاير انگلستان تأسيس گرديد.
شرايط اقتصادي – اجتماعي پيدايش نهضت جهاني تعاون
رابرت اوئن انگليسي براي رفع مشكلات بوجود آمده با مطالعه وضع موجود نظريه شركت‌هاي تعاوتي را ارائه داد و براي تحقق آرمان هاي نوآورانه خود به آمريكا رفت و دهكده تعاوني را ايجاد نمود. اما بدليل اينكه ايشان آرمان‌گرايانه و حتي خيالي اقدام نموده بود با موفقيت همراه نشد.
سابقه تعاون در ايران :
با توجه اقليم متنوع و گستردگي سرزمين ايران و به تبع مشكلات فراوان باعث شده بود ايرانيان همواره شيوه‌هاي متنوع تعاوني را در فعاليت‌هاي اقتصادي مانند حفر قنات، احداث كانال‌هاي آبرساني، كاشت، داشت و برداشت محصولات كشاورزي، نگهداري و پرورش دام، فرآوري توليدات دامي و غيره را براي غلبه بر شرايط سخت اقليمي به كار مي‌گرفتند علاوه بر مسائل بيان شده آموزه‌هاي ديني و تأكيدات دين مبين اسلام و سطح پذيرش و درك بالاي ايرانيان از مسائل در طول تاريخ نمونه‌هايي ديگر از تعاون مانند كمك به همنوعان، ياري رساندن به نيازمندان، وقف، ذكات و قرض‌الحسنه در ايران ديده شده است.
*آغاز تعاون به معناي رسمي و قانوني در ايران با تصويب قانون تجارت در سال‌هاي 1303 و 1304 آغاز گرديد.
*اولين شركت در سال 1314 توسط اداره فلاحت در شهرستان گرمسار تشكيل گرديد و تا سال 1320 تعداد اين تعاوني‌ها تنها به 2 شركت تعاوني رسيد.
*در فاصله سال‌هاي 1320 تا 1330 مشكلات ناشي از جنگ جهاني دوم زمينه را براي تأسيس شركت‌هاي تعاوني مصرف در شهرهاي بزرگ (19 شركت) تشكيل گرديد.
*اولين قانون مستقل براي شركت‌هاي تعاوني در سال 1334 بر اساس لايحه‌اي كه مرحوم مصدق نخست‌وزير در سال 1332 براي اجراء ابلاغ كرده بود، به تصويب رسيد.
*بر اساس قانون مصوب اصلاحات اراضي مصوب 1340 كه يكي از شرايط واگذاري زمين به زارعين عضويت در شركت‌هاي تعاوني بود، بخش وسيعي از كشاورزان عضو تعاوني ها شدند.
*در سال 1346 سازمان مركزي تعاون كشور زير نظر نخست‌وزير وقت تشكيل و مسئوليت توسعه شركت‌هاي تعاوني در سطح شهرها بر عهده آن نهاده شد.
*در سال 1349 وزارت تعاون و امور روستاها تأسيس گرديد.
*قانون شركت‌هاي تعاوني در سال 1350 در 25 فصل و 149 ماده به تصويب رسيد.
ويژگي‌هاي قانون شركت‌هاي تعاوني مصوب 1350
1- منطبق با قوانين تعاون ساير كشورها است.
2- از جامعيت كافي برخوردار است.
3- شامل انواع تعاوني
4- مشخص بودن عضويت در اتحاديه ها
5- ماليات، حسابرسي مشخص است
6- نظام تشكيلاتي در تعاوني‌ها بيان شده است.
7- مواد ديگر.
