بخشی از مقاله

چکیده
گودبرداری از جمله مباحث ایمنی مهمی است که به دلیل ابعاد پیچیدۀ فنّی و نیز تبعات اقتصادی ناشی از اجرای آن، در پروژه‌های ساختمانی یا اجرا نشده و یا به درستی اجرا نمی‌گردد. این امر موجب آن شده است که سالانه تعداد زیادی از افراد، به ویژه کارگران، بر اثر حوادث ناشی از فروریزش گودها جان خود را از دست داده یا دچار انواع صدمات و معلولیت‌ها بشوند.


گودبرداری:
گود برداری به قسمتی از عملیات خاکی اطلاق می شود که شامل کندن وحفر زمین از سطح طبیعی آن و به عمق نسبتا زیاد است (معمولا بیش از دو متر)
گرچه کندن و حفر محل پی ها ،اگر بطور جداگانه انجام شود ،تحت عنوان پی کنی بیان میشود ولی با توجه به اینکه امروزه اکثرآعملیات گود بردای و پی کنی با هم انجام می شود پی کنی نیز گود بردای تلقی می شود .


گاهی پی کنی و حتی گود بردای با وسائل ساده و دست صورت می گیرد ولی امروزه اکثر عملیات خاکی ومنجمله گودبرداری وپی کنی را، خصوصآ اگر حجم عملیات خاکی زیاد باشد ،
با کمک ماشین آلات مناسب نظیر بولدزرها ،لودرها وبیل های مکانیکی انجام میدهند .
بهتر است قبل از بحث بر روی گودبرداری و پی کنی درباره شناسائی زمین و پیاده کردن نقشه که لزوماباید قبل از اجرای این عملیات انجام شود ،پرداخته گردد.
شناسائی زمین :


شناخت خصوصیات و قابلیت های زمینی که قرار است سازه ای بر روی آن ساخته شود ازمهمترین مواردی است که باید مورد توجه و دقت قرار گیرد .
صرفه جوئی مختصر ، نسبت به کل مخارج پروژه ، درعدم شناسائی و وضعیت و خصوصیات زمین ممکن است باعث شود که پس از اجرای پروژه هیچ راهی جزء تخریب آن وجود نداشته باشد. و از این بابت خسارات هنگفتی را باعث شود.
منظور اصلی از شناسائی زمین بدست آوردن اطلاعات لازم در موارد زیر است :


تعیین سطح آبهای زیر زمینی و تعیین موارد ومناطقی که ممکن است برای پی کنی و پی سازی مسئله ای را ایجاد نماید.
مقاومت خاک
انتخاب عمق پی و مقایسه انواع مختلف پی هائی که ممکن است در نظر گرفته و ساخته شوند و انتخاب مناسبترین آنها
پیش بینی نشست


مسائل و مشکلات احتمالی در رابطه با ساختمانها و سازه های مجاور در موقع گود برداری، پی کنی و اجرای سازه جدید.
معمولترین روش شناسائی زمین ایجاد حفره هائی در زمین است برای برداشت و انتخاب نمونه هائی جهت مشاهده و بررسی مستقیم و یا برحسب مورد، انجام آزمایشهای لازم در آزمایشگاه بر روی آنها.


امتحان مقاومت زمين :
يك صفحه بتني 20*20*20 یا 20*50*50 از بتن آرمه گرفته و روي آن به وسيلهُ گذاشتن تيرآهنها فشار وارد مي آورند . وزن آهنها مشخص و سطح صفحه بتن هم مشخص است فقط يك خط كش به صفحه بتني وصل مي كنند و به وسيله ميليمترهاي روي آن ميزان فرورفتگي زمين را از سطح آزاد مشخص و اندازه گيري مي كنند ولي اگر بخواهند ساختمانهاي بسيار بزرگ بسازند بايد زمين را بهتر آزمايش كنند . براي اي منظور با دستگاه فشار سنج زمين را اندازه گيري مي كنند و آزمايش فوق براي ساختمانهاي معمولي در كارگاه است .


پس از عمليات فوق پي كني را آغاز ميكنند و پس از پي كني شفته ريزي شروع مي شود .

توجه شود اين عمل همان آزمايش بارگذاري صفحه است كه در درس مهندسي پي جزء آزمايش هاي محلي و مهم محسوب ميشود البته از آنجا كه انجام عمليات مكانيك خاك براي ساختمانهاي معمولي صرفه اقتصادي ندارد ، انجام اين آزمايش در سازمانهاي و اداره هاي دولتي و يا ساختمانهاي بلند انجام مي شود


اقدامات، مطالعات و بررسی های قبل از شروع عملیّات گودبرداری و در حین آن
قبل از شروع عملیّات گودبرداری و نیز در حین آن ضروری است مطالعات و بررسی های لازم صورت گرفته و اقدامات مقتضی در این خصوص انجام شود. از جملۀ این اقدامات عبارتند از:


الف) اقدامات لازم قبل از شروع عملیات گودبرداری
1) انجام مطالعات ژئوتکنیکی کافی
2) بررسی و مطالعة تأسیسات زیرزمینی احتمالی در محل


3) بررسی و مطالعة چاههای آب و فاضلاب و قنوات، اعم از متروکه و دایر، در محل
4) بازرسی ساختمانهای مجاور گود؛ دستورات لازم برای تخلیة آب استخرها و کالاهای انبارها، به ویژه کالاهای سنگین یا قابل اشتعال، وسایل و ماشین آلات مرتعش با بار دینامیکی ، در صورت لزوم


5) بررسی و مطالعة نقشة ساختمانهای و معابر مجاور و پایش آنها توسّط مهندسان ذیصلاح
6) بررسی وجود باغچه یا زمین زراعی دایر در مجاورت گود
7) اخذ مجوزهای لازم از ادارات و سازمانهای ذیربط نظیر شهرداری، شرکت گاز، شرکت آب و فاضلاب، شرکت توزیع برق و نظایر آن
8) اعلام مراتب اجرای کار به نزدیکترین ایستگاه آتش نشانی و اورژانس به منظور جلوگیری از اتلاف وقت در امر امدادرسانی
9) برنامه ریزی و زمان بندی کارهای اجرایی، متناسب با شرایط کار، اوضاع جوّی، و فصل انجام کار


10) انتخاب روش مهارسازی و تهیه برنامه گودبرداری
11) برنامه ریزی و انجام اقدامات لازم برای برقراری بیمة اشخاص و اموال واقع در محل گودبرداری و ساختمانهای مجاور ( همچون بیمه مسئولیت کارفرما در قبال کارکنان، بیمه ساختمانهای مجاور و ... )


12) آماده کردن کلّیّة تجهیزات و لوازم و دستگاههای مورد نیاز برای اجرای عملیّات گودبرداری
13) به کارگیری نیروهای انسانیِ آموزش دیده و با تجربه و نیز آموزش نیروهای انسانی مورد نیاز
14) خارج نمودن کلیه اشیا زائد از قبیل سنگ، تخته، ضایعات ساختمانی و موانع از محل
15) توجیه ساکنان ساختمانهای مجاور با هشدارهای ایمنی مورد نیاز جهت تخلیه ساختمانها در صورت احساس خطر ریزش ( همچون سر و صدای غیر متعارف، ترک احتمالی، باز و بسته نشدن دربها و


پنجره ها و ...)
ب ) اقدامات لازم در حین گودبرداری
1) انتخاب مجریان و بهره گیری از مهندسان ناظر ذیصلاح
2) حضور مهندس مجری و ناظر در حین عملیات گودبرداری
3) اجرای سازه های نگهبان مطابق نقشه، مشخصات و برنامه
4) نصب موانع حفاظتی لازم در محلهایی که احتمال سقوط وجود دارد
5) نصب علائم هشدار دهندة مورد نیاز در محل گود و نزدیکی آن


6) تأمین روشنایی لازم در محل گودبرداری و اطراف آن
7) نصب وسایل بالابر و وینچ های مورد نیاز، به صورتی محکم و اصولی


8) تهویة گازها و گرد و غبار درون چاهها و گورها با وسایل و تجهیزات مناسب
9) اجتناب از تخلیة مصالح ساختمانی، نخاله های ساختمانی، و خاکهای مازادِ حاصل از گودبرداری
10) جلوگیری از استقرار ماشین آلات سنگین و قرار دادن اشیای سنگین یا ناپایدار در لبة گود
11) اجتناب از تجهیز کارگاه و احداث محلهای استراحت کارگران و دفاتر کارگاه در پای دیوارۀ گودها و نیز در لبة آنها
12) جلوگیری از ریزش و جریان آب های حاصل از بارش باران یا آبهای تحت الارضی در بدنه و لبة گود
13) بررسی و بازدید دیواره های گودبرداری شده و ساختمانهای مجاور و اقدام لازم در موارد ذیل • قبل از پایدارسازی کامل بصورت روزانه و بعد از پایدارسازی، حداقل هفته ای یکبار
• بعد از وقوع بارندگی ، طوفان، سیل، زلزله و یخبندان


• بعد از هرگونه عملیات انفجاری
• بعد از ریزش های ناگهانی


• بعد از وارد امدن صدمات اساسی به مهارها
چطور خطرات گودبرداری ساختمانی را کاهش دهیم؟
سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران مطلبی درباره چگونگی گودبرداری ایمن و بدون خطر، تلفات و خسارات برای همسایگان و کارگران منتشر کرده است که در ادامه می‌خوانید:


اندازه کوچک قطعات زمین و فاصله عرضی صفر ساختمان‌ها از یکدیگر در بسیاری از نقاط تهران باعث شده گودبرداری امری دلهره‌آور و نگران کننده برای مالکان ساختمان‌ها و همسایگان شود.
در سال‌های اخیر با افزایش تراکم و تعداد طبقات و نیاز به تأمین پارکینگ و سایر سطوح خدماتی در ساختمان‌ها، عمق گودبرداری نیز بیشتر شده است. اما در بیشتر موارد از همان روش‌های سنتی که در گود‌های کم عمق گذشته استفاده می‌شود. متأسفانه بسیاری هنوز فکر می‌کنند که به کارگیری تمهیدات ایمنی لازم در گودبرداری هزینه و زمان بیهوده‌ای را به کار تحمیل می‌کند، در حالیکه گودبرداری اصولاً جزو کارهای پیچیده و بسیار خطرناک مهندسی محسوب می‌شود و به ویژه در گودهای با عمق زیادتر نیازمند بررسی‌های همه جانبه، دقت و نظارت و در نهایت صرف وقت و هزینه قابل ملاحظه‌ای است تا جان و مال مردم از این طریق به خطر نیافتد. با این حال عدم آشنایی به اصول فنی، سهل‌انگاری و یا سودجویی غیرمسئولانه منجر به ایجاد حادثه می‌شود.


خطرهای ناشی از گود برداری
موارد ایمنی مربوط به گودبرداری را می‌توان در سه دسته عمده زیر قرار داد:
ایمنی کارکنان داخل و اطراف گود و عابران و وسایل نقلیه در مقابل حوادث احتمالی به ویژه خطر ریزش گود
خطر آسیب‌دیدگی و تخریب ساختمان‌های مجاور گود در اثر گودبرداری یا ریزش گود.
خطر آسیب‌دیدگی تاسیسات و شریان‌های شهری در اثر گودبرداری یا ریزش گود.
نشانه‌های خطرناک بودن گود


موارد زیر علامت خطرناک بودن گود بوده و بررسی‌ها و احتیاط‌های همه‌جانبه بیشتری را ضروری می‌کنند:
الف- ضعیف و یا حساس ‌بودن ساختمان مجاور: مواردی نظیر عدم وجود اسکلت، ضعیف بودن ملات دیوارها و علائم ضعف اجرایی ساختمان، وجود ترک و شکستگی یا نشست و شکم‌دادگی دیوارها، از این جمله‌اند. وجود دیوار مشترک بین ساختمان مورد نظر برای تخریب و ساختمان مجاور آن نیز غالباً می‌تواند منبع ایجاد مشکل باشد. در پاره‌ای موارد ساختمان مجاور دارای ارزش تاریخی و فرهنگی بوده و هر گونه نشست می‌تواند باعث خسارات جبران‌ناپذیر به آن شود. در بعضی موارد دیوار مجاور به ساختمان مورد نظر برای تخریب تکیه داده است و با انجام تخریب ممکن است بدون هرگونه خاکبرداری ساختمان مجاور ریزش کند.


به خاطر داشته باشید که ضعیف بودن ساختمان مجاور تنها دردسرها و بررسی‌ها و احتیاط‌های لازم از طرف صاحب‌کار و افرادی که در مراحل مختلف طرح و اجرای ساختمان کار می‌کنند را بیشتر می‌کند و هیچ عذری برای خراب شدن آن به دست نمی‌دهد. به عبارت دیگر در دادگاه‌هایی که برای رسیدگی به تخریب ساختمان‌های مجاور در اثر فعالیت‌های ساختمانی انجام می‌شود، مسئول اجرای ساختمان نمی‌تواند به بهانه اینکه ساختمان مجاور،‌ خود ضعیف بوده از زیر مسئولیت‌های ریزش و خرابی ایجاد شده شانه خالی کند و جواب قاضی در این گونه موارد این است که شما باید به تناسب ضعف ساختمان مجاور اقدامات حفاظتی و احتیاطی بیشتری به کار می‌بستید.


ب- ضعیف بودن خاک: معمولاً هر چه خاک محل ضعیف‌تر باشد خطر بیشتری برای ریزش گود و تخریب ساختمان‌های مجاور وجود دارد. خاک‌های دستی بارزترین نمونه خاک‌های ضعیف هستند. توضیح آنکه در گذشته بسیاری از نقاطی که اکنون در داخل شهر تهران هستند، خارج از شهر محسوب می‌شده‌اند و کامیون‌های حامل خاک و نخاله بار خود را در آنجا تخلیه می‌کرده‌اند. بعدها با ضمیمه شدن این محل‌ها به داخل شهر، اغلب این خاک‌ها و نخاله‌ها در همان جا بدون تراکم مهندسی تسطیح شده‌اند و اکنون خاک دستی را تشکیل می‌دهند.


همچنین در بسیاری از موارد محل به صورت تپه و ماهور و یا بستر مسیل بوده و با خاک یا نخاله به صورت غیرمهندسی تسطیح شده است. همچنین در بعضی بخش‌های جنوبی تهران به ویژه مناطق 12و 16 در گذشته گودهایی بعضاً عمیق به منظور تهیه مواد اولیه ساخت آجر وجود داشته که بسیاری از آنها اکنون با خاک دستی پر شده‌اند. رسوبات سست جوان که غالباً در اطراف مسیل‌ها و پای دامنه‌ها وجود دارند نیز از جمله خاک‌های ضعیف محسوب می‌شوند.
امکان زیادی وجود دارد که سازنده ساختمانی که در مجاورت زمین محل احداث پروژه قرار دارد، در زمان ساخت، خاک ضعیف را جا به جا نکرده و پی ساختمان را برروی همان خاک سست قرار داده باشد. در این صورت ساختمان مجاور تا هنگامی‌که گودی در کنار آن ایجاد نشده استوار است اما به محض اینکه با گود‌برداری و لو کم‌عمق اطراف آن خالی شد، خاک ضعیف موجود در زیر پی آن ریزش کرده و باعث خرابی ساختمان مجاور خواهد شد.


ج- عمیق بودن گود: معمولاً هرچه عمق گود بیشتر شود خطر بیشتری کارکنان و ساختمان‌های مجاور را تهدید می‌کند. در سال‌های اخیر با افزایش تراکم ساختمانی، ‌نیاز به پارکینگ و انباری و سطوح مشاع دیگر افزایش یافته و باعث افزایش تعداد طبقات زیرزمین شده است. باید توجه شود که با افزایش عمق گود، خطر ریزش آن به مراتب افزایش می‌یابد و اگر در گذشته می‌شد که در گودهای کم عمق بدون بررسی‌های همه‌جانبه و طرح‌های مهندسی دقیق، تنها با عقد قراردادی با مباشر ماشین‌آلات خاکبرداری و با حضور چند کارگر و بنا اقدام به گودبرداری نمود، اکنون با افزایش عمق گودها و افزایش ارزش ساختمان‌ها و تأسیسات مجاور،‌ گودبرداری غیرفنی بسیار خطرناک بوده و خسارات جانی و مالی جبران‌ناپذیری را در پی دارد.


د- مدت بازماندن گود: معمولاً با افزایش زمان بازماندن گود حتی اگر بارندگی یا تغییرات جوی مطرح نباشد خطر ریزش گود بیشتر می‌شود، اما افزایش زمان بازماندن گود به ویژه در فصل های بارندگی و رطوبت (زمستان و بهار)، با وقوع بارش‌هایی گاه سنگین و سیل‌آسا همراه است که با اشباع خاک و یا جاری شدن آب‌های سطحی خطر ریزش گود را به مراتب افزایش می دهد. به طوری که بسیاری از ریزش‌های گود در گذشته به فاصله چند ساعت تا چند روز بعد از شروع بارندگی روی داده است.


و- آب‌های سطحی‌و زیرسطحی: بالا بودن سطح عمومی آب‌های زیرزمینی در منطقه معمولاً عملیات آبکشی جهت پایین انداختن سطح آب زیرزمینی را ضروری می‌سازد. معمولاً وجود سطح آب‌ زیرزمینی بالا خطر ریزش گود را افزایش می‌دهد به ویژه بعد از چند روز از انجام عملیات گودبرداری و رسیدن سطح آب زیرزمینی به تعادل. همچنین وجود جریان‌های آب زیرزمینی از طرقی نظیر نهرهای مدفون یا قنات‌ها می‌تواند در افزایش خطر ریزش گود بسیار مؤثر باشد. جریان‌های آب‌های سطحی نیز از عواملی هستند که می‌توانند باعث فرسایش خاک گود و اشباع شدن آن شده و به افزایش خطر ریزش گود کمک کنند. دور نگه‌داشتن جریان آب‌های سطحی موجود یا محتمل (مثلاً در اثر بارندگی) از مهم‌ترین و اصلی‌ترین قدم‌های اولیه حفاظت گود است.
اقدامات قابل انجام برای کاهش خطر گودبرداری‌ها:


1- اگر سرمایه گذار و یا صاحب‌کار ساختمان در حال ساخت هستید:
حتماٌ بررسی های مکانیک خاک را از طریق شرکت‌های معتبر و به صورت کامل و دقیق انجام دهید.
از مهندس محاسب خود بخواهید که طرح گودبرداری و حفاظت گود را با استفاده از اطلاعات گزارش مکانیک خاک و با دقت زیاد انجام دهد. همچنین از وی بخواهید که ساختمان‌ها و تأسیسات مجاور گود مورد نظر را دقیقاً بررسی کند و در صورت نیاز اقدامات حفاظتی برای آنها را پیشنهاد کند.

در متن اصلی مقاله به هم ریختگی وجود ندارد. برای مطالعه بیشتر مقاله آن را خریداری کنید