بخشی از مقاله
انيشتين
در سال 1905 ميلادي، اينشتين، فيزيكدان آلماني ساكن امريكا، مقاله‌هايي منتشر كرد كه اكنون يك صد سال است جهان دانش را تحت تاثير خود قرار داده است. انجمن فيزيك اروپا ( EPS ) يك‌صد سال پس از انتشار آن مقاله‌ها، يعني سال2005، را سال جهاني فيزيك معرفي كرده است تا ضمن بزرگداشت اينشتين، جنبش تازه‌اي در آموزش و پژوهش فيزيك در جهان پدپد آيد. دولت جمهوري اسلامي ايران نيز سال 1384 را به پيشنهاد انجمن فيزيك، به عنوان سال فيزيك نام نهاد. از اين رو، با برگزاري مراسمي در روز پنج‌شنبه 20/12/1384 در تالار وحدت، سال 1384 سال جهاني فيزيك اعلام شد و قرار شد فعاليت‌هايي در راستاي هدف‌هاي جهاني اين بزرگداشت انجام شود .
يادآوري مي‌شود سال جهاني فيزيك فقط سال گرامي‌داشت اينشتين نبود، بلكه اينشتين مي‌توانست بهانه‌اي باشد براي كندوكاو در چند و چون آموزش فيزيك در ايران، گرامي‌داشت فيزيك‌دانان نامي ايران و ديگر فيزيك‌دانان مسلمان، سپاس‌گذاري از معلمان برتر فيزيك، نشر كتاب و مجله و راه‌اندازي و تقويت پايگاه‌هاي اينترنتي آموزش فيزيك و فعاليت‌ها ديگري كه در ترغيب دانش‌آموزان و دانشجويان به فراگيري فيزيك موثر خواهند بود.
به‌هرحال، سال جهاني فيزيك به تاريخ ميلادي آن به پايان رسيد و از تاريخ هجري آن نيز اندكي باقي مانده است.
متاسفانه با وجود اين كه در جاي‌جاي جهان شاهد تكاپوي چشمگيري در زمينه‌ي آموزش فيزيك در سال گذشته بوديم و دست كم مي‌توان به راه‌اندازي چند پايگاه آموزشي بسيار كارآمد از جمله پايگاه http://physics.org اشاره كرد، فعاليت‌هاي سال جهاني فيزيك در ايران چندان قابل توجه نبود و اين سال نيز مانند سال‌هاي ديگر سپري شد. البته، فعاليت‌هاي خوبي از سوي اتحاديه‌ي انجمن‌هاي علمي و آموزشي معلمان فيزيك و گروه علمي جزيره‌ي دانش انجام شد كه در اين‌جا به معرفي آن فعاليت‌ها مي‌پردازيم.
راه‌اندازي پايگاه ويژه‌ي سال جهاني فيزيك
نظر به اين كه گروه علمي جزيره‌ي دانش از 2 سال پيش در زمينه‌ي اطلاع رساني آموزشي از راه شبكه‌ي جهاني اينترنت فعال شده و پايگاه پويا و سودمندي در زمينه‌ي آموزش مفاهيم علمي راه‌اندازي كرده است، اتحاديه‌ي انجمن‌هاي علمي و آموزشي معلمان فيزيك ايران همكاري خود را در جهت راه‌اندازي پايگاه ويژه‌ي سال جهاني فيزيك و توليد محتواي آن با گروه علمي جزيره‌ي دانش آغاز كرد كه همچنان ادامه دارد. فرآورده‌ي اين همكاري، پايگاهي به نشاني http://www.physicd.jazirehdanesh.com/است كه زيرمجموعه‌اي از حدود 15 پايگاه اينترنتي جزيره‌ي دانش است. پايگاه سال جهاني فيزيك، كه فعاليت‌هاي آن همچنان ادامه خواهد يافت، تا كنون در زمينه‌هاي زير اطلاع‌رساني كرده است:
1. معرفي جنبه‌هاي گوناگون شخصيت علمي اينشتين
مقاله‌هاي زير در اين زمينه منتشر شده است:
سال‌شمار زندگي اينشتين؛ گوشه‌هايي از زندگي طنزآميز اينشتين؛ روزي كه اينشتين رمق فكر كردن نداشت؛ از اينشتين بياموزيم؛ شوخي با اينشتين؛ مقايسه‌ي اينشتين و نيوتن
2. معرفي نقش فيزيك در زمينه‌هاي گوناگون زندگي، فناوري و ديگر شاخه‌هاي علم
مقاله‌هاي زير در اين زمينه منتشر شده است:
فيزيك و كاربرد آن: آموزش؛ فيزيك و كاربرد آن: پزشكي؛ فيزيك و كاربرد آن: فناوري؛ نقش مديران دانش‌آموخته‌ي فيزك در توسعه‌ي تعليم و تربيت
3. بازخواني تاريخ فيزيك و معرفي فيزيك‌دانان مسلمان
مقاله‌هاي زير در اين زمينه منتشر شده است: ده آزمايش برتر فيزيك؛ فيزيك بازي بزرگان؛ ابن‌هيثم: مرد روش علمي؛ عبدالسلام از زبان عبدالسلام
4. معرفي معلمان برتر فيزيك و دستاوردهاي آموزشي آنان
مقاله‌هاي زير در اين زمينه منتشر شده است:
زندگي‌نامه‌ي دكتر محمود حسابي؛ زندگي‌نامه‌ي دكتر كمال‌الدين جناب؛ زندگي‌نامه‌ي هوشنگ شريف‌زاده؛ زندگي‌نامه‌ي اصغر نوروزيان؛ زندگي‌نامه‌ي اسفنديار معتمدي
5. معرفي كتاب‌هاي مربوط به آموزش و تاريخ فيزيك
مقاله‌هاي زير در اين زمينه منتشر شده است:
مهندسي فيزيك در تمدن اسلامي(معرفي كتاب الجزري)؛ مشاهير فيزيك در تمدن اسلامي( معرفي كتابي به همين نام)؛ فرزانگان دانش( معرفي مجموعه كتاب دانشمندان مسلمان)؛ دانش پايه(معرفي مجموعه كتاب‌ها دانش‌افزايي درباره‌ي فيزيك)
6. انتشار خبرها و نظرها پيرامون سال جهاني فيزيك
نوشته‌هاي زير در اين باره منتشر شده است:
گزارشي از مراسم آغاز سال جهاني فيزيك؛ گزارشي از همايش فيزيك و آزمايشگاه در گيلان؛ گزارش كاروان علم در اسلام‌شهر؛ گزارش كاروان علم در سده‌ي لنجان؛ گزارش كاروان علم در تنكابن؛ گزارش كاروان علم در رودبار؛ گزارش كاروان علم در لامرد فارس؛ گزارش كاروان علم در اهواز؛ گزارش كاروان علم در تهران
7. معرفي پايگاه‌هاي اينترنتي مفيد
ويژه‌ي دانش آموزان(بازي‌هاي آموزشي)؛ ويژه‌ي معلمان(پايگاه‌هاي آموزشي)؛ پايگاه‌هاي سال جهاني فيزيك
8. راه‌اندازي بخش ويژه‌ي طنز چهاربعدي
در اين بخش، كاريكاتورهاي آموزشي جواد علي‌زاده، كاريكاتوريست مشهور ايراني، كه پيرامون نظريه‌هاي اينشتين طراحي شده، عرضه شده است. هدف از اين كار، سپاس‌گذاري از هنرمندي است كه با كاريكاتورهاي خود در جهت آسان كردن فهم نظريه‌هاي اينشتين تلاش چشمگيري كرده است. خوشبختانه اين آثار علي‌زاده، مورد توجه گروه‌هاي فعال در زمينه‌ي برگزاري سال جهاني فيزيك قرار گرفته و برخي از آثار ايشان در پايگاه اينترنتي سال جهاني فيزيك( http://www.wyp2005.org/) نيز معرفي شده است.
راه‌اندازي كاروان علم
كاروان علم نام طرح و برنامه‌اي است كه اتحاديه ي انجمن‌هاي علمي‌آموزشي معلمان فيزيك ايران به مناسبت سال جهاني فيزيك به راه انداخته است. هدف اين كاروان ايجاد انگيزه و تحرك در ميان دانش‌آموزان و معلمان به علم، به‌ويژه علم فيزيك، است. محرك اين كاروان نياز كشور به علم و فناوري و سرمايه اوليه‌ي آن عشق به آبادي ايران و ارتقاي سطح علمي و مهارت‌هاي زندگي مردم آن است.
كاروان علم نخستين بار در منطقه آموزش و پرورش اسلام‌شهر شكل گرفت. خبر تشكيل كاروان علم در كنفرانس فيزيك گيلان سبب شد كه ديگر منطق ه‌هاي آموزشي به دعوت كاروانيان بپردازند. دومين دعوت پذيرفته شده از سوي منطقه ي آموزشي سده‌ي لنجان بود و پس از آن ر ودبار، تنكابن ، ملارد فارس و اهواز. اكنون نيز منطقه‌هاي زيادي در نوبت قرار دارند. پوشش خبري اين روي‌داد آموزشي تا كنون فقط از سوي جزيره‌ي دانش صورت گرفته است.
برنامه‌هاي آتي جزيره و اتحاديه‌ي انجمن‌هاي معلمان فيزيك
• ادامه‌ي فعاليت‌هايي كه تا كنون انجام شده است
• معرفي پايگاه‌هاي اينترنتي مرتبط با سرفصل‌هاي كتاب‌هاي درسي
• معرفي كتاب‌هاي كمك‌آموزشي مرتبط با سرفصل‌هاي كتاب‌هاي درسي
• انتشار مقاله‌هايي پيرامون شيوه‌هاي آموزش مفهوم‌هاي فيزيكي
• تهيه‌ي گنجينه‌ي از بهترين طرح درس‌هايي كه روي شبكه منتشر شده است
• فراهم ساختن فرصتي براي آموزشگران ايراني براي عرضه‌ي طرح درس‌هاي خود در اينترنت
• تهيه‌ي گنجينه‌ي از بهترين بازي‌هاي آموزشي كه روي شبكه منتشر شده است
• طراحي بازي‌ها و شبيه‌سازي‌هاي آموزشي مرتبط با مفهوم‌هاي فيزيكي
• تهيه‌ي روزشمار مهمترين پژوهش‌ها و رويداد‌هاي فيزيكي از آغاز تا امروز
• معرفي سهم دانشمندان ايراني در پيشرفت‌هاي دانش فيزيك
• انتشار فرهنگ‌نامه‌ي دانشوران فيزيك
• انتشار كتابچه‌ها و نرم‌افزارهاي آموزشي
• تهيه‌ي پوسترهاي آموزشي به صورت كاغذي و الكترونيك
• تلاش براي ترغيب مسوولان به چاپ تمبر درباره‌ي فيزيك‌دان‌هاي ايران
• معرفي فيزيك‌دان‌هاي ايراني فعال در پژوهشگاه‌هاي جهان و ارتباط با آنها
كلام آخر
بدون شك فعاليت‌هايي كه تا كنون در زمينه‌ي آموزش فيزيك انجام شده است، كاستي‌هاي زيادي دارد. اما بايد يادآوري كرد كه اين فعاليت‌هاي ناچيز در شرايطي انجام شده كه گروه علمي جزيره‌ي دانش و اتحاديه‌ي انجمن‌هاي علمي و آموزشي معلمان فيزيك از هيچ گونه پشتوانه‌ي مالي برخوردار نبوده‌اند و حتي گاهي خود نويسندگان و مترجمان به حروفچيني مقاله‌هاي خود پرداخته‌اند. بدون شك فراهم شدن پشتوانه مالي براي چنين كاري، كه مورد توجه معلمان و دانش‌آموزان قرار گرفته است، در بهبود كيفي آن بسيار موثر خواهد بود. اميدواريم دست كم از پشتوانه‌ي فكري معلمان بهره‌مند شويم و با بهره‌گيري از راهنمايي‌هاي آنان، فعاليت‌هاي پربارتري را آغاز كنيم و ادامه دهيم. با ما تماس بگيريد.
مرورى بر زندگى و تلاش هاى علمى آلبرت اينشتين
اينشتين در سال 1905سه نظريه مهم «نسبيت
خاص»،«كوآنتومى بودن نور» و «حركت براونى ذرات»
را ارايه كرد كه هركدام تحول بسيار مهمى در حوزه
خود ايجاد كرده اند.به همين مناسبت انجمن بين المللى
فيزيك محض و كاربردى سال 2005 را به مناسبت
يكصدمين سال ارائه اين نظريه ها و پنجاهمين سال
درگذشت وى سال جهانى فيزيك نامگذارى كرد تا توجه جهانيان به اهميت فيزيك جلب شود و تلاش هايى براى ترويج اين علم صورت گيرد. در ايران نيز درسال 1384 برنامه هايى براى بزرگداشت سال فيزيك برگزار مى شود. به همين مناسبت خلاصه اى از زندگى نامه اينشتين را از خبرگزارى ايسنا انتخاب كرديم كه از نظرتان مى گذرد.
آلبرت اينشتين در 24 اسفندماه سال 1258 هجرى شمسى در شهر اولم (ulm) آلمان به دنيا آمد. «هرمان» پدر وى يك مهندس برق بود كه تبحر چندانى در امور اقتصادى نداشت. مادرش «پائولين» نيز زنى خانه دار بود كه گاهى ويولن تدريس مى كرد. خانواده آلبرت يك سال بعد از تولد او به مونيخ مهاجرت كردند. اينشتين در 9 سالگى (1267) تحصيلات خود را در مدرسه «لوئيت پولد» مونيخ آغاز كرد و با وجود مهاجرت خانواده اش در سال 1273 به ايتاليا در اين مدرسه شبانه روزى ماند.
اينشتين يك سال بعد به خانواده اش در «پاويا» ملحق شد و سپس به مدرسه «كانتونال» در شهر «آرا» واقع در سوئيس رفت. آلبرت 17 ساله در سال 1275 رسماً به تابعيت سوئيس درآمد و در همان سال پس از اخذ ديپلم در مركز صنعتى فدرال ETH در شهر زوريخ در رشته رياضى و فيزيك نام نويسى كرد. وى چهار سال بعد موفق به دريافت ديپلم از اين مركز شد و در سال 1280 در سن 22 سالگى شهروند سوئيس شد. اينشتين در سن 23 سالگى (1281) در موسسه ثبت اختراعات در شهر برن استخدام شد و در همان سال پدرش را از دست داد. وى در سال 1282 با «ميلوا ماريك» ازدواج كرد كه حاصل آن دو پسر به نام هاى هانس آلبرت (1352-1283) و ادوارد (1344-1289) بود.
پسر بزرگ آنها بعدها در رشته مهندسى مكانيك (هيدروليك) تحصيل كرد و يك مهندس موفق شد. ادوارد فرزند ديگر آنها به بيمارى شيزوفرنى علاج ناپذيرى دچار بود. آنها يك دخترخوانده به نام «ليزرل» نيز داشتند كه قبل از ازدواج آنها از پدر و مادر ديگرى به دنيا آمده بود. اينشتين در سال 1284 مقاله هاى متعددى را در زمينه كوانتوم هاى نور و اثر فوتوالكتريك، هم ارزى انرژى و جرم، نسبيت خاص، حركت براونى ذرات در نظريه اتمى، نظريه كوانتومى براى مواد حالت جامد و اصول نسبيت عام در مجله Annalen der physik آلمان به چاپ رساند. وى در سال 1288 در سى سالگى دانشيار دانشگاه زوريخ شد و تحقيقات بيشترى روى نظريه كوانتومى خود انجام داد. اينشتين دو سال بعد هنگامى كه به عنوان استاد در دانشگاه «كارل فرديناند» شهر پراگ مشغول كار بود، خميدگى نور (نور ستاره ها) در هنگام خورشيدگرفتگى را پيش بينى كرد.
وى در سال 1291 در سن 33 سالگى با رتبه استادى به ETH مركزى كه چهار سال در آن تحصيل كرده بود، رفت. اينشتين دو سال بعد همزمان با آغاز جنگ جهانى اول به استادى دانشگاه برلين رسيد. اينشتين از جمله امضاكنندگان بيانيه موسوم به «بيانيه اى به اروپائيان» در سال 1294 بود كه براساس آن برائت خود از نظامى گرى دولت آلمان را اعلام كرد. وى در همان سال مقاله مشهور معادلات نسبيت عام را به چاپ رسانيد و سال بعد كتابى در مورد همين نظريه منتشر كرد. اينشتين در سال 1295 به رياست انجمن فيزيك آلمان رسيد. محاسبه تكانه كوانتوم هاى نورى از جمله موفقيت هاى علمى وى در آن سال بود. اين فيزيكدان برجسته در سال 1296 به مديريت مركز «سزار ويلهلم» آلمان كه موسسه حمايت كننده تحقيقات در آن كشور بود، منصوب شد.
وى در همان سال مقاله هاى معادلات كيهان شناسى و تكانه كوانتومى را منتشر كرد. اينشتين در سال 1298 در سن چهل سالگى از همسر اول خود جدا شد و با دختر خاله اش «الزا» ازدواج كرد. وى از شوهر سابقش دو دختر به نام هاى «اليزه» و «مارگوت» داشت كه بنابر قانون پس از ازدواج نام فاميلى اينشتين را اخذ كردند. در همان سال بود كه نظريه هاى وى در مورد خميدگى نور به عينه اثبات شد. در سال 1299 با اوج گرفتن تبليغات ضديهودى اذهان عمومى شديداً نسبت به اينشتين و نظريه نسبيت عام وى تحريك شده بود. اينشتين سال بعد براى اولين بار به آمريكا سفر كرد و در سال 1301 ضمن كار بر روى نظريه ميدان هاى واحد به پاس تحقيقات فراوانش در زمينه فيزيك نظرى و به ويژه كشف قانونمندى اثر فوتوالكتريك موفق به دريافت جايزه نوبل فيزيك شد. در سال 1303 مركز اينشتين در برج اينشتين در «پوتردام» افتتاح شد. در همان سال مقاله اينشتين - بوز (فيزيكدان هندى) در باب افت و خيزهاى آمارى به چاپ رسيد. وى پنج سال بعد براى آگاهى اذهان عمومى مقاله ديگرى در مورد نظريه وحدت ميدان گرانشى و ميدان الكترومغناطيسى منتشر كرد.
اينشتين در سال 1309 (در سن 51 سالگى) بار ديگر در ميان استقبال گسترده مردم آمريكا به آن كشور سفر كرد. در سال 1311 با حفظ سمت استادى نيمه وقت در دانشگاه برلين تدريس در مركز تحقيقات و مطالعات پيشرفته «پرينستون» را پذيرفت. وى سال بعد همزمان با به قدرت رسيدن نازى ها، آلمان را ترك كرد و پس از مدتى اقامت در انگلستان براى هميشه رهسپار آمريكا شد. اينشتين در سال 1314 مقاله مشهور خود با عنوان «آيا توصيف مكانيك كوانتومى از حقيقت واقعى مى تواند كامل باشد؟» را با همكارى «ب. پوزولسكى» و «نيلس بور» منتشر كرد.
وى در سال 1318 همزمان با آغاز جنگ جهانى دوم به تشويق دو تن از استادان فيزيك دانشگاه كلمبيا نامه آنها به «روزولت» رئيس جمهورى وقت آمريكا را كه در آن نسبت به تلاش دانشمندان نازى در دستيابى به بمب اتمى هشدار داده شده بود امضا كرد. اين كار براى اينشتين كه عمرى در خدمت صلح جهانى فعاليت كرده بود بسيار دشوار بود ولى به هر حال از ترس تبعات ناگوار دستيابى نازى ها به سلاح هاى هسته اى حاضر به امضاى آن نامه شد. پس از آن اينشتين تا آخر عمر بابت اين كه «دكمه را فشار داده است» ملامت شد. هر چند سعى مى كرد توضيح بدهد كه او پدر بمب اتمى نبوده وmc2 = E فرمول ساخت اين جنگ افزار هولناك نيست. سال بعد وى با حفظ تابعيت سوئيسى خود، تابعيت آمريكا را پذيرفت. در سال 1324 نخستين بمب هاى اتمى بر شهرهاى هيروشيما و ناكازاكى فرود آمد. اينشتين سال بعد در سن 67 سالگى به عنوان سرگروه كميته فورى دانشمندان اتمى خدمت كرد. در سال 1327 مقاله معروف «تعميم نسبيت عام» از سوى وى منتشر شد. آلبرت اينشتين سرانجام در 30 فروردين ماه سال 1334 به دنبال بروز يك حمله قلبى در سن 76 سالگى در شهر پرينستون آمريكا در گذشت.
وى در وصيت نامه اش نوشته بود كه دلش نمى خواهد استخوان هايش را عبادت كنند و خواسته بود جسدش را بسوزانند.
انيشتين مردى كه زياد مى دانست
بنا به پيشنهاد انجمن فيزيك اروپا (EPS) و تصويب
مجمع بين المللى فيزيك محض و كاربردى (IUPAD)
سال 2005 به عنوان «سال جهانى فيزيك»
نامگذارى شده است. هدف از اعلام سال جارى به
عنوان سال جهانى فيزيك جلب توجه جهانيان به
اهميت فيزيك و تلاش براى ترويج اين علم ذكر شده است.
گفتنى است پيش از اين نيز سال 2000 به عنوان سال جهانى رياضيات اعلام شد و تلاش هاى فراوانى براى آشنايى مردم با اين رشته و توسعه آن صورت گرفته است. مناسبت اين نامگذارى نيز صدمين سال تولد نظريه نسبيت اينشتين و پنجاهمين سال درگذشت وى است. اينشتين در سال 1905 سه نظريه مهم «نسبيت خاص»، «كوانتومى بودن نور» و «حركت براونى ذرات» را ارائه كرد كه هر سه آنها تحول بسيار مهمى را در حوزه خود ايجاد كرده اند. به همين دليل سال 1905 را سال طلايى اينشتين ناميده اند. در ايران نيز بنا به پيشنهاد انجمن فيزيك ايران و تصويب دولت، سال 1384 به عنوان سال فيزيك نامگذارى شده است. به همين مناسبت نيز مراسم مختلفى در طول سال برگزار شده استو رسانه ها نيز سعى دارند با پرداختن به اين موضوع اهميت فيزيك را يادآور شوند. ستاد ملى سال جهانى فيزيك راهبرد سال جهانى فيزيك در ايران را به مقتضاى نيازهاى ملى تعريف كرده و گفته است: «براى اينكه درك همگانى مناسبى از وجوه و ويژگى هاى علم ايجاد شود و علم باورى در ميان مردم گسترش يابد، هدف از فعاليت هاى سال جهانى فيزيك در ايران «ارتقاى ذهن علمى مردم و اعتماد آن به علم» تعيين شده است.»
رشد سريع و شگفت ا نگيز علم و فناورى و حضور روزافزون آن در زندگى روزمره، كاهش دانشجويان دوره هاى عالى در رشته هاى رياضى و فيزيك و گرايش دانشجويان مستعد به علوم كامپيوتر و علوم زيستى و اعلام اينكه قرن 21 به علوم زيستى تعلق دارد، گسترش عرصه هاى ميان رشته اى كه تعريف جديدى از نقش اين رشته هاى علوم پايه را ايجاب مى كند از مهمترين عواملى است كه در تعيين سال 2005 به عنوان سال جهانى فيزيك نقش داشته است.
امسال در تمام جهان، سال جهانى فيزيك را گرامى مى دارند و همگان را از اهميت فيزيك و نقش آن در توسعه علوم ديگر و همچنين جايگاه آن در زندگى روزمره آگاه مى سازند. ايران نيز در تلاش است تا در راستاى همگانى كردن علوم، گامى هر چند كوچك بردارد.
گروه علم روزنامه شرق نيز براى آنكه سهمى در بزرگداشت سال جهانى فيزيك داشته باشد، تصميم گرفته است اولين شماره «دانشنامه شرق» را به همين موضوع اختصاص دهد. اگر امكان آن را بيابيم كه دانشنامه شرق را به طور مرتب انتشار دهيم، يكى دو شماره آينده از اين دانشنامه هم به موضوع فيزيك اختصاص خواهد يافت. مى دانيم كه اين اولين شماره دانشنامه خالى از نقص نيست، از همين سو از همه شما علاقه مندان دعوت مى كنيم تا ما را از ديدگاه هاى خود آگاه ساخته و براى بهتر شدن شماره هاى بعدى دانشنامه يارى كنيد. پيشاپيش از لطف همه خوانندگان شرق ممنويم
