بخشی از مقاله
چکیده
فلفل که در ایران قدیم به آن پلپل می گفته اند گیاهی است که بومی کشور هندوستان بوده و در حال حاضر نیز در این کشور و کشورهای دیگری نظیر چین کشت می شود. این گیاه از نظر مورفولوژی ظاهری شبیه لوبیا دارد و دارای انواع مختلفی است. فلفل سیاه و فلفل سفید دو نوع اصلی فلفل است که به عنوان ادویه در انواع غذاها و چاشنی ها در سراسر دنیا مصرف دارد. کشور هند به عنوان مهد این گیاه بیشترین مصرف سرانه فلفل را دارد و بسیاری از غذاهایی که ایشان مصرف می نمایند به شدت تند است. فلفل گیاهی بالارونده است و چنانچه در مجاورت درختان باشد تا ارتفاع 10 متر از آنها بالا می رود. فلفل سیاه میوه خشک شده گیاه است که قبل از رسیدن کامل چیده می شود و قطر دانه 4 تا 5 میلی متر است و به رنگ خاکستری تا قهوه ای است. فلفل سفید میوه کاملا رسیده است که در آب خیسانده شده و پوسته بیرونی آن جدا شده است. البته انواع دیگر فلفل مانند فلفل قرمز هم وجود دارد که دارای کاربردهای خاص خود می باشد. از نظر طب سنتی فلفل دارای ویژگی های گرمازا، کمک کننده به هضم غذا، ضد نفخ، پادزهر، پاک کننده معده، مسکن درد، آرام بخش، علاج سرفه و درد سینه، اشتهاآور، ضد انگل و ... می باشد. البته مصرف این فراورده در فصول گرم باید کمتر صورت گیرد. با توجه به اثرات فراوان این گیاه در سلامت انسان، به نظر می رسد پژوهش بیشتر بر روی خواص آن و تولید انواع داروهای گیاهی ضروری است.
کلید واژگان: فلفل- طب سنتی- دارویی –پلپل.
1. razavi.zamzam@gmail.com. 2-mahyar.shariatpanahi@gmail.com
مقدمه
گیاه فلفل بالارونده با ریشه های هوایی است که به صورت انگل دور درختان پیچیده و تا ارتفاع ده متر و بیشتر بالا میرود. یک طرف شاخه ی آن سرخ و طرف دیگر سبز است و فلفل سیاه و سفید هریک بری و بستانی میباشدو گویند نارس آن سفید و بعد از رسیدن سیاه میشود.در هند میروید در آغاز دراز و کشیده است. مانند لوبیا و در جایی دیگرآمده مانند نی است کوتاه ، درون فلفل دراز دانه های ریز شبیه ارزن وجود دارد. آنها هنگامی که سخت میشوند شاخه شاخه به صورت خوشه در می آیند.در آنها دانه های فلفل وجود دارد.فلفل نارس سیاه و رسیده آن سفید است. وبه سبب نارس بودن تلخ است.اانواع مختلف آن در منابع دوره اسلامی با نامهای گوناگون از جمله پلپل، پیپالی ، نیل ، در بین مردم جهان و ایران استفاده های زیادی دارد .فلفل یک ادویه تند با بوی مطبوع وطعم سوزاننده می باشد. معمولا به مقدار کم وبه طور چاشنی دراغذیه مصرف می شود. این گیاه در درمان برخی بیماریها موثر است.گیاهی است آرامش بخش و معالج سرفه و سینه درد
. همچنین فلفل دارای اثر متفرق کننده ی حشرات است. فلفل سیاه معمولا در مناطق حاره ای مرطوب به صورت خودرو و وحشی می روید. منبت این گیاه، هند ، چین، بنگلادش، می باشد. در کشورهای مغرب زمین ارزش خاصی داشته است. این ادویه گیاهی از طریق بندر سیراف وارد ایران می شده است.این بندر یکی از بنادر مهم خلیج فارس بوده است. در دوره ساسانی پدید آمدو در قرون نخستین اسلام به شکوفایی رسید . در دوره عباسیان جاده خراسان ،شاه راه تجاری بوده است که بغداد را به شهرهای ماوراءالنهر تاحدود چین متصل می کرده است. ودر ایران مطالعه گیاهان ، بیشتر برای استفاده دارویی بوده است .باید توجه داشت در کتب و مقالات زیادی در کنار ادویه ها ی دیگربه فلفلپردا خته شده است امانه به صورت جامع ومنحصرا در درقرون خاص، بلکه در مناطق جغرافیایی مختلف ودردوره های گوناگون به عنوان دارو وادویه معطر . اما این نوشتارفلفل را منحصرا در قرنهای سوم تا هفتم هجری با استفاده از منابع دست اول بررسی کرده است. آنچه در ادامه می آید صرفا بررسی های تاریخی این موضوع با رویکرد شناخت این گیاه در تمدن اسلامی است که بخشهایی از آن به ایران اختصاص یافته است . ایران از لحاظ آب و هوا، موقعیت جغرافیایی وزمینه رشد گیاهان دارویی یکی از بهترین مناطق جهان محسوب می گرددو درگذشته نیز منبع تولید و مصرف گیاهان دارویی بوده است . دانشمندان ایرانی کتابهای مفصلی درباره گیاهان دارویی نوشته اندکه مورد توجه جهانیان بوده است. در سده چهارم هجری قمری ، رازی در کتاب المنصوری فی الطب وابوریحان بیرونی در کتاب الصیدنه،در مورد منبت فلفل و خواص درمانی آن سخن گفته اند. .رازی فلفل راگرمازا ،خشک و هاضم بسیار مفیدمعرفی می کند. بیرونی محل رویش فلفل را هندوستان می داندو فلفل را پاک کننده معده می داند. در سده پنجم هجری قمری ابن سینادر کتاب قانون آورده است میوه فلفل را دار فلفل ودانه ای که از آن جدا می شود
را فلفل می نامند. وی درمورد خواص درمانی فلفل نیز بحث کرده است.درجایی دارد فلفل شفا دهنده لرزه است. درسده ششم هجری قمری، زهری در الجغرافیه به بازرگانی این ادویه اشاره کرده ودرسده هفتم خواجه رشید الدین فضل االله در آثار واحیاء ، نامهای گوناگون فلفل را عنوان کرده است. در کتب اختیارات بدیعی، نوشته انصاری شیرازی، تحفه المومنین،اثرحکیم مومن، طب فریدی، اثرفرید الدین حکیم، اسرارگیاهان دارویی، نوشته حاجی شریف ، معارف گیاهی، اثرمیرحیدر ، در کنار ادویه های دیگر به جوانب مختلف فلفل نیز پرداخته شده است. بنابراین فلفل گیاهی است که هم به ایران وارد میشده وهم در داخل کشت می شده است. . در کل مردم ایران در هر زمانی به جهت ذایقه ای که داشته اند به ادویه ها بسیار بها می داده اند وبه جهت اطلاعاتی که در مورد خواص آن از کتب دانشمندان عصر خود کسب می کرده اند آن را در موارد گوناگون مورد مصرف قرارمی داده اند . خوشبختانه در عصر مانیز فلفل با تمام خواصی که دارد ارزان قیمت و در دسترس است.البته با توجه به خواص طبی آن می بایست در درمان بیماریها بیشر از این ادویه مفید استفاده کرد.
.1 فلفل
. 1. 1 نام های گوناگون فلفل
لغت نامه دهخدا ، فلفل سیاه را به عنوان میوه خشک شده تیره رنگ گیاه فلفل میداند. فلفل . پلپل . درسنسکریت پیپالی،ابوریحان بیرونی در صیدنه میگوید:» فلفل در لغت فارسی آن پلپل و در لغت رومی پلپروم و به هندی مرچ میباشد.«ولی خواجه رشید الدین فضل االله میگوید : »فلفل سیاه رابه زبان هندویی »نیل« گویند وبه زبان منزی و خطایی »هورسیو«گویند (همدانی. (80 : 1368 فلفل به سریانی اوکامانا به سغدی مرچ نامیده میشود و حکیم مومن در تحفه مینویسد» فلفل به یونانی ارنیقس و درخت پان شبیه به درخت سقز و خوشه ی آن و برگش رقیق است.یک طرف شاخه ی آن سرخ و طرف دیگر سبز است و فلفل سیاه و سفید هریک بری و بستانی میباشد.و گویند نارس آن سفید و بعد از رسیدن سیاه میشود(انصاری شیرازی. (329 :1371 فلفل سیاه و سفید در کتب طب سنتی به نام »فلفل« نام برده شده و به فرانسوی1 و.وبه انگلیسی2 گویند. این گیاه از خانواده ی3 است.نام علمی آن 4 میباشد (میرحیدر. (375 / 2 :1385 فلفل را به پارسی فلفل مویه ، و هندوی پیپلامون گویند.و فلفل سیاه را به ترکی موچ و به هندوی مرچ میگویند (یوسفی هروی.(135 - 42 : 1391
. 2 . 1 ریخت شناسی
دیسقوریدوس میگوید : »فلفل در هند میروید در آغاز دراز و کشیده است. مانند لوبیا و در نسخه ای دیگر آمده است مانند نی است کوتاه ، درون فلفل دراز دانه های ریز شبیه ارزن وجود دارد. آنها هنگامی که سخت میشوند شاخه شاخه به صورت خوشه در می آیند.در آنها دانه های فلفل وجود دارد.فلفل نارس سیاه و رسیده آن سفید است. وبه سبب نارس بودن تلخ است.« (ابوریحان بیرونی . ( 780 :1383 جالینوس میگوید:» تا ثمر بردرخت است دارفلفل است ودانه ای که از آن جدامیشود فلفل است.« (ابن سینا. ( 274 :1389 برگهای فلفل بیضوی منفرد و نوک تیز است و بر روی شاخه های مولد میوه های آن ،میوه های کوچک و گردی به تعداد بیست تا سی عدد بر روی پایه ها به طور آویخته به وجود می آید.مورد استفاده ی این گیاه میوه ی آن است که به دوصورت سیاه وسفید در بازرگانی عرضه میشود (زهری. (64 :1382
