بخشی از مقاله
چکیده
ذرات ریز کوچک تر از 63 میکرون (ذرات سیلت و رس) حامل اصلی مواد شیمیایی جاذب بهویژه فسفر, آفتکشها و فلزات
میباشد که بهوسیله رسوبات بهداخل اکوسیستمهای آبی وارد میشوند. انتقال فسفر به رودخانهها، مخازن آب، دریاچهها و سایر منابع آب، در کیفیت آنها تأثیر سویی دارد. مقادیر اندک غلظت فسفر در حدود 0/01 میلیگرم در لیتر باعث مغذیشدن آبها میگردد و محیط را برای رشد موجودات مضر بهخصوص جلبکها فراهم میکند بههمین دلیل در طول دهههای اخیر توجه زیادی به فرسایش خاک بهعنوان منبعی برای انتشار فسفر در آبها مبذول گردیده است. بر این اساس تحقیق حاضر در حوزه آبخیز جنگلی آموزشی دانشگاه تربیت مدرس پیریزی گردید بهطوریکه با وقوع هر رگبار در حوزه آبخیز مذکور حضور پیدا کرده و نمونهبرداری بهوسیله بطری 2 لیتری و با فواصل زمانی یکسان از رودخانه بهعمل آمد. نتایج نشاندهنده این است که بهطور
متوسط 2620 گرم فسفر در هر رگبار از طریق فرسایش خاک و در جریان رودخانه حمل میشود و هدر رفت فسفر در این دوره
بهشدت تحت تأثیر فرسایش خاک قرار داشته است.
واژگان کلیدی: آلاینده، فسفر، فرسایش، حوزه آبخیز
مقدمه
رسوبات، عناصرغذایی، آفت کشها و فضولات حیوانات آلایندهای معمول هستند. این آلایندهها به دو دسته نقطهای و غیر
نقطهای تقسیم میشوند. آلایندههای نقطهای عبارتاند از آلودگی توسط منابع معلوم و شناخته شده مانند یک لوله فاضلاب در حآلیکه آلایندههای غیر نقطهای اشاره به منابع پراکندهای دارند و قابل تشخیص بهعنوان یک منبع مشخص نمیباشند. آلایندهای غیرنقطهای از منابع اصلی آلودگی آبهای رودخانه و دریاچهها میباشند که از طریق روانآب (محلول و متصل به ذرات خاک)
900
عمل می کنند. [12] انتقال فسفر در سامانه های آبی بهدلیل مغذی نمودن پایین دست رودخانهها مورد توجه هستند. قسمت عمده
انتقال فسفر بهصورت چسبیده به ذرات رسوب میباشد. اندازهگیری فسفر کل برای بهدست آوردن فسفر قابل دسترس شاخص
مناسبی نمیباشد زیرا جلبک بهعنوان گونه غالب تنها فسفات و فسفر جذبی توسط ذرات را مصرف میکند. تحقیقات گذشته نشان
دهنده تغییرات فسفر ذرهای قابل دسترس زیستی با کاربری اراضی محیط اطراف و مدیریت آن و همچنین تغییرات فصلی آن می-باشد. مقدار و شکل حیاتی فسفر ذرهای در رسوبات معلق از 70-50 درصد تغییر میکند .[3]
روانآب ناشی از باران، ذوب برف یکی از مهمترین میکانیسمهای انتقال آلایندهها میباشد. در این حالت مواد بهصورت محلول، معلق و متصل به ذرات رسوب حمل میشوند و در مناطق پایاب ته نشین میشوند. اثرات برون منطقه ای انتقال آلایندهها
توسط روانآب سطحی بسیار مهم است زیرا مقدار زیادی آلاینده قادر است در یک واقعه به درون جریان آب وارد شود. این عامل آلایندهای موجود در سطح یا نزدیک زمین 10) سانتی متری) را با خود حمل میکند. بنابراین غلظت کل آلایندهها در هر واقعه روانآب با گذشت زمان کاهش مییابد. موادی که در سطح زمین پخش شدهاند راحتتر از مواد مخلوط شده با خاک حمل می شوند. در این بین بسته به نوع ماده و مقدار جذب شدگی، نوع انتقال مشخص می گردد .[3]
اگر چه کشاورزی منجر به طیف وسیعی از مشکلات مربوط به کیفیت آب میباشد اما. فرسایش و رسوب ایجاد شده در نتیجه
فعالیتهای بشری نیز یکی از مهمترین مشکلات زیست محیطی عصر حاضر میباشد. آلودگی بهوسیله رسوبات از دو جنبه قابل
بررسی است: یک بعد فیزیکی، که هدررفت لایه فوقانی خاک و تخریب زمین به وسیله فرسایش خندقی و سطحی میباشد که هم منجر به سطوح وسیعی از آلودگی آبها میشود و هم باعث اثرات برونمنطقهای و اکولوژیکی در نتیجه رسوبگذاری رسوبات در رودخانهها و پهنههای آبی میگردد. بعد دیگر, ابعاد شیمیایی میباشد بهطوریکه ذرات ریز کوچک تر از 63 میکرون (ذرات سیلت و رس) حامل اصلی مواد شیمیایی جاذب بهویژه فسفر, آفتکشها و فلزات میباشد که بهوسیله رسوبات بهداخل اکوسیستمهای آبی وارد میشوند .[1] در چند دهه اخیر به فرسایش خاک به عنوان منبع اصلی انتشار فسفر در آبهای شیرین یاد می کنند .[14] بیشتر فسفر از حوزههای آبخیز به شکل ذرهای در طول رگبارهای فرساینده د رنتیجه تغییرات زمانی سریع و
برجسته در بار فسفر حمل میشود [5] و .[6] انتقال فسفر به رودخانهها، مخازن آب، دریاچهها و سایر منابع آب، در کیفیت آنها اثر سویی بر جای میگذارد. مقادیر اندک غلظت فسفر در حدود 0/01 میلیگرم در لیتر باعث مغذی شدن آبها میگردد و محیط
را برای رشد موجودات بهخصوص جلبکها فراهم میکند [8]، [9] و [6] .[3] اعلام میدارند که مناطق تأمین کننده فسفر به درون جریان رودخانه طی زمان تغییر میکنند.
بهطور کلی فسفر بهدلیل سطح ویژه بالای رس و قابلیت جذب کنندگی بالای آن بهطور محکم توسط ذرات خاک جذب
شده و همراه با خاک در وقایع بارشی حرکت میکند و مقدار محلول آن کمتر میباشد بهطوریکه حدود 75 درصد آن بهصورت متصل به این ذرات حمل میگردد. بنابراین بیشترین شکل هدررفت فسفر را نوع ذرهای تشکیل میدهد که مقادیر آن دارای
نوسانات زیادی است .[1] ذرات رس برخلاف سیلت و ماسه بهراحتی توسط پوشش گیاهی قابل کنترل نیستند و در نتیجه فسفر
بهراحتی توسط رواناب حمل میگردد. بهطور معمول در مناطق جنگلی میزان تلفات فسفر پایین میباشد اما در هنگام بارش و
حاکم شدن فرایندهای فرسایشی در این مناطق، هدررفت این ماده نیز از طریق جریانهای سطحی و کنش ذرات خاک بالا میرود [5]، [6] و .[10] با توجه به اهمیت موضوع مورد مطالعه در سالهای اخیر تحقیقات نادری به بررسی اثرات زیستمحیطی ناشی
