بخشی از مقاله
چکیده
به منظور تعیین ضرایب مسیر میان فسفر اولسن و شکلهاي معدنی فسفر خاك تحقیقی در سال 87 انجام شد. فسفرکل و توزیع آن در شکلهاي مختلف در 20 نمونه خاك استان قزوین به روش عصاره گیري متوالی تعیین گردید. بررسی ضرایب مسیرکه نشاندهنده اثرات مستقیم شکل هاي معدنی فسفر بر فسفر اولسن خاك است تعیین گردید ، نتایج نشان داد اثر مستقیم فسفر محلول ، دي کلسیم فسفات ، اکتا کلسیم فسفات ، فسفات آلومینیوم و آهن بر فسفر اولسن خاك مثبت و معنی دار بود. همچنین اثرات مستقیم درصد رس ، کربنات کلسیم معادل بر آپاتیت مثبت بدست آمد..
-1 مقدمه
محمود سلطانی و صمدي - 1382 - در بررسی شکل هاي مختلف فسفر معدنی برخی خاکهاي آهکی استان فارس و رابطه آنها با ویژگیهاي فیزیکو شیمیایی خاك گزارش دادند که روابط مثبت و معنی داري میان فسفر آلی، فسفات هاي کلسیم و فسفات هاي آهن – آلومینیوم با درصد رس و گنجایش تبادل کاتیونی خاك برقرار است. تک چند و تومار 1993 - و - 1994 در بررسی تغییر شکلهاي معدنی فسفر خاك به فسفر آسان رها به این نتیجه رسیدند که با افزایش ظرفیت تبادل کاتیونی ، شوري، آهن فعال و کربن آلی فسفر قابل استفاده گیاه به طور لگاریتمی کاهش می یابد.
تحقیقات نشان می دهد که بین فسفر آلی، فسفات هاي کلسیم و فسفات هاي آهن و آلومینیوم با درصد رس رابطه مثبت و معنی داري برقرار است. فسفات هاي آهن و آلومینیوم علاوه بر میزان رس با ظرفیت تبادل کاتیونی نیز رابطه مثبت و معنی داري نشان دادند
در مطالعات صمدي و جیلکز - 1999 - بین فسفر عصاره گیري شده به روش اولسن و خواص مربوط به رس ، مقدار رس، آهن و آلومینیوم قابل استخراج بادي تیونات، آهن قابل استخراج با اگزالات آمونیوم و ظرفیت تبادل کاتیونی خاك در مورد 14 خاك آهکی همبستگی منفی به دست آمد. لیکن در مورد کربنات کلسیم فعال این همبستگی مثبت بود
در پژوهش دیگر هانلی و مورفی - 1970 - گزارش دادند که شکلهاي فسفر معدنی AL-P, Fe-P در بخش رس بیشترین و در بخش شن کمترین مقدار را دارند. فسفر معدنی ذرات رس و سیلت را عمدتا فسفات آهن تشکیل می دهد در حالی که در ذرات شن، فسفات کلسیم شکل غالب بود. اسریواستاوا و پاتک - - 1971 بین فسفر قابل استخراج بر روش اولسن و مقدار رس خاکها همبستگی منفی گزارش کردند.
تایسن و همکاران - 1984 - بین فسفر کل خاك و کربن آلی همبستگی مثبتی مشاهده کردند. و در گزارشی دیگر بین فسفر کل و میزان آهک، و فسفر قابل استخراج به روش اولسن با pH خاکها همبستگی معنی داري مشاهده شد
اوهالوران و همکاران - 1987 - رابطه منفی و معنی داري بین فسفر کل و درصد شن خاکها و فسفر قابل استخاج با رزین و درصد شن خاکها مشاهده کردند. سولیس و تورنت - 1989 - بین فسفر محبوس و آهن قابل استخراج با - CBD سیترات، بیکربنات، دیتیونیت - همبستگی معنی دار مشاهده کردند، آنان گزارش دادند که مقدار فسفر در بخش رس معمولاً از بخش هاي درشت تر بیشتر است. اثر عوامل مختلف را بر روي ضریب همبستگی را می توان به این طریق مشخص نمود و تعیین کرد که کدام عوامل اثر مثبت و کدام عوامل اثر منفی بر روي ضریب همبستگی دارندو نقش تک تک آنها را به تفکیک بررسی نمود.
جهت بدست آوردن و درك بهتر از نقش شکلهاي معدنی فسفر خاك در فسفر عصاره گیري شده به روش اولسن از روش ضرایب مسیر استفاده شد که ضرایب همبستگی - - r میان فسفر اولسن و شکلهاي معدنی فسفر خاك را به اثرات مستقیم و غیر مستقیم تفکیک می کند. فرض کنید k متغییر به طور معنی داري با متغییر دیگري - متغییر تابع - همبستگی داشته باشند. در این صورت ضریب همبستگی متغییر j و متغییر تابع - - r yj به طور خطی به ضرایب همبستگی متغییر j و سایر متغییر ها وابسته است . به عبارت دیگر:
در این رابطه P1y ،...و Pjy ضرایب رابطه خطی هستند و ضرایب مسیر نامیده می شوند ، همچنین rj1 ،...، rjk وrjy ضرایب همبستگی ساده هستند. علاوه بر این ، Pjy همان ضریب رگرسیون استاندارد بین متغییر هاي j و y می باشد و اثر مستقیم Xj را روي Y نشان می دهد. حاصل ضرب ضریب همبستگی بین دو متغییر X و اثر مستقیم یک متغیر X و Y را اثر مستقیم گویند. R اثر سایر متغیرها می باشد که به صورت اثر باقیمانده و طبق فرمول زیر محاسبه می گردد:
با مشخص بودن ضرایب همبستگی میان فسفر اولسن و شکلهاي فسفر خاك و ضرایب همبستگی میان شکلهاي فسفر خاك می توان دستگاه چند معادله چند مجهول فوق را جهت بدست آوردن PKY حل و اثر هر ویژگی را به اثرات مستقیم و غیر مستقیم آن تفکیک کرد - ویلیامز و همکاران ، . - 1990 ضرایب مسیر و همبستگی میان فسفر اولسن و شکلهاي معدنی فسفر خاك در جدول1 آمده است، اثرات مستقیم هر عامل بر فسفر اولسن خاك بصورت اعداد پر رنگ نشان داده شده است. همانطوریکه ملاحظه می گردد اثرات مستقیم فسفر محلول ، دي کلسیم فسفات ، اکتاکلسیم فسفات ، فسفات آلومینیوم و آهن بر فسفر اولسن خاك مثبت بوده و با ضریب همبستگی آنها و فسفر اولسن هم علامت است.
در صورتی که اثر مستقیم فسفر محبوس شده ، آپاتیت و فسفر کل بر فسفر اولسن خاك با ضریب همبستگی آنها و فسفر اولسن هم علامت نبوده و اثر سایر عوامل بر این عامل ها سبب این تمایز گردیده است.
-2مواد و روشها
در این آزمایش بیست نمونه خاك که از دامنه وسیعی از رده هاي مختلف خاك هاي زراعی دشت قزوین انتخاب و سپس هوا خشک و از الک 2 میلیمتري عبور داده شده و رس ، سیلت ، pH ، ماده آلی ، ظرفیت تبادل کاتیونی ، کربنات کلسیم معادل ، شوري ، آهک فعال، نسبت جذب سدیم ، فسفر کل ، فسفر محلول ، فسفر قابل استخراج به روش اولسن ، عناصر کم مصرف به روشهاي معمول اندازه گیري گردید. همچنین شکلهاي شیمیایی فسفر در خاك نیز به روش جیانگ و گو - 1989 - شامل دي کلسیم فسفات ، اکتا کلسیم فسفات ، فسفاتهاي آلومینیوم ، فسفاتهاي آهن ، فسفاتهاي محبوس در اکسیدهاي آهن و آپاتیت اندازه گیري شد و در نهایت ضرایب مسیر میان فسفر اولسن و شکلهاي معدنی فسفر و خصوصیات خاك تعیین گردید. مطالعات آماري شامل ضرایب همبستگی خطی و رگرسیون چند متغیره گام به گام - Stepwise - نیز با استفاده از نرم افزار SPSS صورت گرفت
-3نتیجه گیري
جدول-2 ضرایب مسیر و همبستگی میان فسفر اولسن و شکلهاي معدنی فسفر خاك
جدول2 ضرایب مسیر و همبستگی میان آپاتیت و ویژگیهاي خاك را نشان می دهد . بطوریکه همبستگی کلیه ویژگیها با آپاتیت به غیر از کلسیم تبادلی و ظرفیت تبادل کاتیونی منفی می باشد .ولی با بررسی دقیق مشخص می شود اثرات مستقیم درصد رس ، هدایت الکتریکی و کربنات کلسیم بر آپاتیت مثبت بوده و تأثیر سایر عوامل سبب تغییر در ضریب همبستگی گردیده استبه. این ترتیب صرفاً توجه به ضریب همبستگی نمی تواند اثر مستقیم فاکتور مورد بررسی را برآپاتیت نشان دهد
از طرف دیگر تنها با توجه به میزان کربنات کلسیم خاك نمی توان تثبیت فسفر به شکل آپاتیت را تفسیر نمود بطوري که اثر مستقیم کربنات کلسیم بر میزان آپاتیت خاك مثبت بوده ولی رابطه منفی سایر عوامل به خصوص کلسیم تبادلی ، کربنات کلسیم فعال و درصد سیلت با کربنات کلسیم معادل سبب ایجاد اثر غیر مستقیم منفی بر آپاتیت خاك گشته ، بنابراین اثر کربنات کلسیم معادل را بر آپاتیت منفی نشان می دهد . این یافته ها می تواند تناقض هاي موجود بین یافته هاي سایر پژوهشگران در ارزیابی اهمیت کربنات کلسیم در جذب و رسوب فسفر بین خاکهاي آهکی و کربنات کلسیم را توضیح دهد
