بخشی از مقاله
كارشناس سازه
مقدمه
اكنون طراحي روشنايي در ساختمان‌ها علاوه بر روش تجربي، مبتني بر قوانين علمي است. روشنايي رضايت‌بخش به آرامش انسان كمك كرده و بازدهي كاري را نيز بالا مي‌برد و همچنين به واسطه كاهش تصادف‌هاي ناشي از نور غير كاني به ايمني محيط هم كمك بسياري مي‌كند. روشنايي روز و روشنايي مصنوعي امري است كه بايد در طراحي ساختمان‌ها به صورت همزمان در نظر گرفته شود. دراين متن به طور خلاصه به چگونگي بهره‌برداري بهتر از روشنايي روز، تعيين حدود كمي و كيفي آن و همچنين نحوه تامين آن خواهيم پرداخت.
بهره برداري از روشنايي روز علاوه بر اينكه براي انجام هر فعاليت بصري، اقتصادي است، براي سلامتي انسان نيز مفيد است. طراحي روشنايي روز در ساختمان‌ها براي تامين شدت نور رضايت‌بخش درفضاهاي بسته، بستگي به نوع فعاليت بصري، چگونگي دسترسي، روشنايي روز در بيرون، ابعاد اتاق، رنگ سطوح داخلي اتاق، اندازه و محل پنجره‌ها، نوع شيشه و موانعي نظير كركره، ساختمان‌هاي مقابل، درختان و غيره دارد.
اين مسأله نه تنها براي ساختمان‌هاي مسكوني، بلكه به ويژه براي مدارس، ادارات و ساختمان‌هاي صنعتي كه در آن اغلب كارايي و سودمندي افراد اهميت دارد، مهم است.
روشنايي رضايت‌بخش به اين معني است كه نه تنها بايد نور كافي در محيط فراهم كرد، بلكه كيفيت نور نيز، بايد به گونه‌اي باشد كه حداقل فشار را به چشم وارد كند.
به طور خلاصه اين دو مسأله هدف اصلي نورپردازي بهينه است.
*كميت نور
شدت روشنايي
(1)لازم براي مكان‌هاي مختلف.
اطلاعات زيادي در مورد عوامل موثر در رابطه بين كميت روشنايي و كارآيي در انجام وظايف بصري وجود دارد كه مهمترين اين عوامل ماهيت خود فعاليت از نظر اهميت سرعت ديدن، دقت و ظرافت آن است. اين اطلاعات، مبناي معقولي را براي توصيه شدت روشنايي براي فعاليت‌هاي بصري مختلف ارائه مي‌دهد.
تجربه و اطلاعات آماري نشان مي‌دهد كه بهره و كيفيت انجام بسياري از فعاليتها به ويژه فعاليت‌هاي ظريف با افزايش شدت روشنايي روي سطح كار بالا مي‌رود. ميزان روشنايي لازم براي بسياري از فعاليت‌هاي اساسي توسط مجامع مهندسان روشنايي هر كشور اعلام مي‌شود كه بستگي به سطح زندگي و رسوم خاص مردم آن كشور دارد.
به طور مثال در جداول (1) و(2) شدت روشنايي توصيه شده توسط كميته ملي روشنايي موسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران، مجمع مهندسان روشنايي آمريكا (2) و استاندارد انگلستان براي برخي مكانها جهت مقايسه آمده‌اند.
كميته ملي روشنايي موسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران براي اغلب مكانها مانند: محل‌هاي مسكوني، تجاري و صنعتي مقاديري براي شدت روشنايي حداقل يا كمينه و پيشنهادي، داده كه در آن مراعات مقادير كمينه اجباري و استفاده ازمقادير پيشنهادي توصيه شده است.
اين مقادير به همراه مقادير اعلام شده توسط مجمع مهندسان روشنايي آمريكا در جدول (1) آمده است.
استاندارد انگلستان تقسيم‌بندي ديگري براي شدت روشنايي اماكن مختلف به صورتي كه در جدول (2) آمده، ارائه داده كه در آن تقسيم‌بندي؛ دقت مورد نياز براي ديدن به عنوان شاخصه‌اي براي فعاليت در نظر گرفته شده است.
جنبه ديگري كه مي‌بايست در نظر گرفت اين است كه براي انجام كار يكسان، افراد مسن‌تر نياز به روشنايي بيشتري نسبت به افراد جوان‌تر دارند، زيرا با افزايش سن خاصيت ارتجاعي مردمك چشم كمتر شده و در نتيجه نمي‌تواند جهت استفاده بهتر از ترازهاي پايين روشنايي به حد كافي باز شود.
در اين جهت مقادير نسبي معين شده در جدول (3) مي‌تواند به عنوان راهنما به كاررود.
صرف‌نظر از فراهم كردن ترازهاي مورد نياز براي شدت روشنايي، توزيع آن نيز مهم است. معمولا نسبت بالاترين به پايين‌ترين تراز شدت در هر دو نقطه از اتاق يا در يك محيط كاري بايد نسبت 2 به 1 باشد. زيرا تغييرات كوچك شدت به وسيله تنظيم مردمك چشم مراقبت مي‌شود اما تغييرات بزرگ شدت منجر به فشار ناخوشايند به چشم مي‌گردد.
*كيفيت نور
روشنايي رضايت بخش در يك محوطه مي‌بايست علاوه بر شدت كافي، ازنظر توزيع بسامد نيز مطلوب بوده و درخشندگي سطوح در آن طوري باشد كه سبب چشم زدگي(4) نشود و در ضمن در آن امكان تشكيل سايه‌هاي مزاحم نيز بر روي هيچ يك از سطوح وجود نداشته باشد. زيرا اين موارد مي‌تواند منجر به خستگي چشم، فشار به چشم، سردرد و حوادث ناشي از آن شود.
عامل ديگري كه همچنين بركيفيت نور موثر است؛ مشخصات بازتاب و رنگ سطوح و منابع نور مصنوعي است. بسياري از وظايف بصري مي‌تواند توجه به رنگ سطوح كار و زمينه؛ راحت‌تر و ايمن‌تر انجام شود. ازايجاد سطوحي كه نور را به طور شديد بازتاب مي‌كند بايد اجتناب كرد و اين مسأله به ويژه در سطح كار، مانند شيشه روي ميز تحرير و منابع نوري كه در سطح كار حالت آيينه ايجاد مي‌كنند بسيار مهم است.
روش‌هايي در دسترس معماران و مهندسان وجوددارد كه مي‌توانند از پيش درخشندگي و شدت روشنايي و سايه را در طراحي روشنايي ساختمان پيش‌بيني و كنترل كنند. البته اين روش‌ها بايد به عنوان روش‌هاي موقتي در نظر گرفته شوند تا زماني كه استاندارد ملي ايران در اين رابطه ارائه شود.
*ملاحظات طراحي روشنايي روز
مشاهده شده است كه استفاده مناسب از روشنايي روز رابطه نزديكي با نقشه و طراحي ساختمان دارد و بنابراين بايد در مراحل اوليه طراحي به آن توجه كرد. اما متاسفانه همانطور كه اغلب پيش مي‌آيد، بعد از اينكه ساختمان ساخته مي‌شود، مورد توجه قرار مي‌گيرد.
توجه به روش‌هايي كه در ادامه ارائه گرديده كمك مي‌كند كه طراح نتايج بهتري را در عمل بدست آورد.
*درتعيين ابعاد و محل پنجره‌ها بايستي به اين نكات توجه داشت:
1- نوع كاربري از محل
2- ابعاد و شكل اتاق
3- استفاده مناسب از وسايل كنترل نور خورشيد(سايبان، كركره و ......)
4- محل پنجره‌ها نسبت به موانع خارجي نظير ساختمان‌هاي ديگر و درختان و بازتاب از زمين.
- نبايد به ورود مستقيم نور خورشيد به داخل ساختمان تأكيد كرد، زيرا اگر چه نور خورشيد مي‌تواند گرم و با روح باشد، معمولا منجر به ايجاد تضاد در شدت روشنايي اتاق و درخشندگي و چشم‌زدگي مي‌شود. علاوه بر اينكه اثرات گرمايي آن در شرايط گرم داخل ساختمان منجر به ناراحتي مي‌شود.
- شيشه كاري عمودي نسبت به شيشه كاري شيبدارارجحيت دارد.
- در هر كجا كه امكان پذير است بر روي ديوارها، سقف و سطوح داخلي ديگر از سطوح بازتاب كننده روشنايي به طور مناسب استفاده شود.
-مراقبت ضعيف از شيشه‌ها يك مسأله مهم است. به ويژه كه در مواردي حتي تا 50% شدت روشنايي عبوري از شيشه را كاهش مي‌دهد. و اين مسأله بيشتر در كارگاهها و كارخانه‌ها وجود دارد. بنابراين براي بدست آوردن روشنايي بهتر در سطح كار، يك برنامه‌ريزي دوره‌اي براي تميز كردن شيشه‌ها ضروري است.
- سطح كار ماشين‌آلاتي نظير ماشين تراش، ماشين قالب‌گيري، رنده و چرخ‌تراش ترجيحا بايد با زاويه قائم با روشنايي سقف قرار گيرند.
1- Illumination
2- Illumination Engineering Society (IES) Hand book,3 rdedition
3- BS 8206 : Part 1 : 1985 , 4. glare
منابع:
1- Illumination Engineering Society (U.S.A) “IESNA Lighting hand book” 3 th. Edition , 1962
2- HOPKINSON. R.G. PETHERBRIDGE , P. and LONGMORE “Day lighting” London, Heineman, 1968
3- B3 8206 : Part 1. “Lighting for buildings” B.S.
4- STEIN, B. “Building Technology “ , 2 th edition.
5- كلهر، حسن .« مهندسي روشنايي » ، شركت سهامي انتشار، تهران، 1372
6- مجله ساخت وساز شماره 28
Light Pollution آلودگي نوري
بياييد شهرمان را از آلودگي هاي نوري نجات دهيم
________________________________________
