بخشی از مقاله
سنگواره چيست؟
فسیل یا سنگواره عبارت است از آثار و بقایای گیاهان و جانوران گذشته که در بین رسوبات به حالت سنگواره تا به امروز محفوظ مانده‌اند. برای مثال ، صدف دو کفه‌ای‌ها ، استخوان مهره داران ، حشرات داخل کهربا و جای پای داینوسورها همگی سنگواره هستند. واژه «فسیل» از کلمه لاتین «فسیلز» (fossilis) به معنای «کندن و بیرون آوردن» ، گرفته شده است و به همین دلیل در بعضی از کتابهای قدیمی به کانیها و سنگهای قیمتی که بر اثر کندن از زمین بیرون آورده می‌شود، فسیل می‌گفتند.
نگاه اجمالی
دیرینه شناسی یا پالئونتوژی (palaenotology) علم مطالعه سنگواره‌هاست. علم دیرینه شناسی با گذشت زمان و با فعالیت گستره دانشمندان جایگاه واقعی خود را در رشته زمین شناسی باز کرد و بررسی آثار و بقایای جانوران را در سرلوحه کار خود قرار داد. از اواخر قرن هیجدهم فسیل شناسی به صورت علم واقعی در آمد و خاستگاه آلی سنگواره‌ها مورد توجه قرار گرفت و اصول آن پایه ریزی شد.
شرایط تشكيل فسيل
فساد ، اکسیداسیون ، احیا ، انحلال و فعالیت موجودات به هرحال قبل و بعد از دفن ، اغلب ترکیب شیمیایی موجود را تجزیه و متلاشی می‌کنند. قسمتهای نرم موجود قبل از سایر بخشهای آن متلاشی می‌شوند. فقط در موارد استثنایی ممکن است اعضای نرم موجود محافظت شده (مانند ماموت‌های منجمد در یخهای سیبری و آلاسکا) و یا به صورت بقایایی مانند استخوان و صدف محفوظ بمانند. قسمتهای سخت که از کربنات کلسیم ، سیلیس و غیره درست شده‌اند،
در مقابل تجزیه و تخریب مقاومت کرده و فقط در صورتی که به مدت طولانی در مجاورت هوا ، آب و فعالیت موجودات زنده قرار بگیرند، تجزیه شده و از بین می‌روند. شرایطی که در ارتباط با تشکیل فسیل یا سنگواره می‌باشد، عبارتند از:
وجود اندامهای سخت (اسکلت) یا صدف در موجود.
• مدفون شدن موجود در رسوبات و پوشش کامل آن تا زمان فسیل شدن.
• فعالیت باکتریها که منجر به از بین رفتن اندام های آلی جانور می‌گردد.
• فعل و انفعالات شیمیایی و جانشینی مواد و عناصر در اسکلت یا صدف.
انواع فسیل شدن
• فسیل شدن کامل : در این حالت بدن موجود بدون این که تجزیه شود، بطور کامل باقی می‌ماند. مانند فسیل ماموت در یخهای سیبری و فسیل مهره داران در رسوبات آغشته و به قیر و آسفالت و فسیل شدن حشرات در صمغهای کربونیفر.
• فسیل شدن اعضای سخت : مانند اسکلت ، صدف و کاراپاس کیتینی
• فسیل شدن صدف بی مهرگان : که در موجود زنده اغلب از کربنات کلسیم به صورت آراگونیت است، ولی در حالت فسیل شدن به کلسیت تبدیل می‌گردد.
• فسیل شدن با ترکیبات فسفاته : در موجوداتی که ساختمان صدف یا اسکلت آنها از این مواد است، فسیل شدن بهتر صورت می‌گیرد، چون این مواد در مقابل عوامل تجزیه کننده مقاوم‌ترند. مثلا برخی فسیلها ، مثل براکیوپودا و کنودونت‌ها در ترکیب صدف و ساختمان خود دارای فسفات بوده، یا برخی از موجودات دارای پوسته کیتینی هستند. گیاهان و دانه‌های گرده دارای کوتیکول هستند. فسیل دانه‌های گرده که به نام اسپور (spore) و پولن (pollen) معروفند، ممکن است در رسوبات دریایی ، قاره‌ای و حتی هیدروکربورهای نفتی یافت شوند.
موارد استفاده سنگواره‌ها
فسیلها در زمین شناسی کاربرد زیادی دارند و در تمام کارهای صحرایی از آنها در مقیاس وسیع استفاده می‌شود. اهمیت ویژه آنها شاید در مطالعه روند تکاملی جانداران در طول تاریخ باشد. علاوه بر آن در چینه شناسی و بعضی از صنایع از سنگواره‌ها بهره می‌گیرند. سنگواره‌ها درباره حوضه‌های رسوبی گذشته ، شرایط آب و هوا ، پیدایش و انقراض جانداران و وضعیت دریاها و خشکیها اطلاعات خوبی در اختیار ما قرار میدهند که مسلما در تفسیر سرگذشت زمین اهمیت خاصی دارد.
چگونگی نامگذاری سنگواره‌ها
کارل لینه با پیشنهاد نامگذاری دو اسمی کاری اصولی انجام داد و سبب شد که نامگذاری از یک نظم خاص و منطقی برخوردار شود. در این روش هر جانداری با دو اسم مشخص می‌شود. اولی اسم جنس است که همیشه حرف آن بزرگتر نوشته می‌شود و دومی اسم گونه است که با حروف کوچک نوشته می‌شود، برای مثال نومولیتس گلوبلوس. در مواردی که ویژگیهای یک گونه جدید بطور کامل معلوم نشده است، در این حالت آن را به یک جنس شناخته شده همان گروه نسبت میدهند، مانند نومولیتس اسپ (Nummulites.sp) که نومولیتس اسم جنس و اسپ مخفف گونه مشخص نشده است.
جمع آوری سنگواره‌ها
باید دانست که ارزش سنگهای رسوبی از نظر دستیابی به سنگواره‌ها متفاوت است. سنگهای آهکی ، ماسه‌ای ، رسی و کنگلومراها به ترتیب اهمیت قرار دارند. از سنگهای ته‌نشین شده در نواحی آبهای کم عمق ، سنگهای کربناته اکثرا دارای فسیل هستند. در این میان سنگهای دولومیتی بعد از سنگهای آهکی قرار دارند، زیرا بر اثر پدیده دولومیتی شدن، فسیلها اغلب از بین می‌روند. ماسه سنگهای ریزدانه تقریبا از نظر سنگواره غنی هستند و در آنها بیشتر قالبهایی از جانداران محفوظ مانده است.
بطور کلی ، هرچه رسوبات ریزدانه‌تر باشند، شانس محفوظ ماندن باقیمانده جانوران بیشتر است. بین سنگهای رسوبی کنگلومراها در درجه دوم اهمیت قرار دارند و رسوبات تبخیری به علت شرایط نامساعد محیط تشکیلشان ، به ندرت حاوی سنگواره هستند.
افزايش دماي زمين و فسيل شدن
نتايج آخرين بررسي هاي پژوهشگران نشان مي دهد طي 200 سال آينده دماي کره زمين به حدي افزايش خواهد يافت که نيمي از گونه هاي گياهي و جانوري از بين خواهند رفت. اين نظريه نتيجه بررسي گروهي از پژوهشگران دانشگاه يورک وليدز انگليس روي يک فسيل متعلق به 520 ميليون سال قبل است. بررسي اين فسيل نشان مي دهد علت مرگ آن افزايش دماي کره زمين و ناتواني اين موجود در سازگاري با شرايط جديد بوده است.
دکتر «پيتر ميهو» رئيس گروه پژوهشي دانشگاه يورک درباره افزايش دماي کره زمين طي سال هاي آتي مي گويد؛ «بررسي ها نشان مي دهد در حال حاضر ما در شرايط دمايي خاصي قرار داريم که تا پايان قرن حاضر يا نهايتاً پايان قرن آتي، بسياري از گونه ها به دليل تغييرات دمايي يا بهتر بگوييم افزايش دما از بين خواهند رفت.» بررسي وضعيت جوي و افزايش دماي زمين طي 10 ميليون سال گذشته نشان مي دهد
ارتباط مستقيمي بين دماي هواي بالا (افزايش دماي غير عادي) با ايجاد وقفه در تشکيل فسيل ها وجود دارد. به اين معني که يافت نشدن فسيل برخي گونه ها را مي توان به از بين رفتن آنها در اثر افزايش دما نسبت داد. بخشي ديگر از اين بررسي نشان مي دهد تشکيل فسيل از 540 ميليون سال قبل آغاز شده است اما فسيل برخي از گونه ها يا به دليل دماي بالا تشکيل نشده يا گونه مورد نظر از بين رفته و فسيلي از آن باقي نمانده است.
