بخشی از مقاله
چکیده: در این پژوهش به مطالعه اثرات محیط زیستی حاصل از اجراي پروژه نیروگاه سیکل ترکیبی گل گهر در استان کرمان پرداخته شده است. محل اجراي این نیروگاه در محدوده شهرستان سیرجان، در فاصله حدود 50 کیلومتري جنوب غربی این شهر و در اراضی دهستان شریف آباد واقع شده است. در گام اول اقدام به شناسایی ریز عوامل محیطی و ریز فعالیت هاي پروژه در مراحل اجرا و بهره برداري گردید. براي بررسی اثرات محیط زیستی حاصل از اجرا و عدم اجراي پروژه در منطقه مطالعاتی، از روش هاي چک لیست ساده و ماتریس تعاملی لئوپولد تعدیل شده استفاده گردید. بر اساس نتایج ماتریس ارزیابی، اجراي پروژه به طور مشروط با لحاظ کردن گزینه هاي اصلاحی و طرح هاي بهسازي قابل قبول است. عمدهترین تأثیرات منفی پروژه شامل افزایش مصرف بیرویه آب هاي زیرزمینی، آلودگی و تداوم تخریب محیط زیست و در مقابل، عمدهترین تأثیرات مثبت شامل تولید انرژي الکتریکی، توسعه فعالیت هاي اقتصادي و طرحهاي توسعه آتی (بویژه صنعت فولاد) و اشتغالزایی در منطقه می باشد. سرانجام برخی از مهمترین روش هاي پیشگیري و کنترل اثرات منفی پروژه و برنامه هاي پایش مجموعه محیط زیست منطقه ارائه گردید.
کلید واژه: نیروگاه سیکل ترکیبی، محیط زیست، ارزیابی اثرات، کرمان.
-1 مقدمه
ادغام ملاحظات محیط زیستی در مراحل تصمیم گیري، اجرایی و بهره برداري فعالیت هاي اقتصادي زمینه ایجاد توسعه پایدار را فراهم می آورد. امروزه طلایه داران چنین توسعه اي می دانند که حیات اقتصادي و اجتماعی هر جامعه انسانی در گرو ارزیابی فعالیت ها و استفاده درست از منابع طبیعی است و به همین دلیل حفاظت، بهبود و بهسازي منابع آب، خاك، هوا و انرژي و موجودات زنده رکن اصلی وظایف سیاست گذاران، برنامه ریزان، تولید کنندگان و توسعه دهندگان در سطوح مختلف محلی، منطقه اي، ملی و بین المللی است. انجام مطالعات ارزیابی آثار توسعه بر محیط زیست جهت دستیابی به راه حل هاي مدیریت اصولی در بهره برداري از منابع و ارزش هاي محیط زیستی به منظور رسیدن به توسعه پایدار و درخور که امروز در تمام جهان مطرح و مورد توجه است، به عنوان یکی از مهمترین راه هاي رهایی انسان از معضلات محیط زیستی کنونی قلمداد می گردد. امروزه صنایع
(نیروگاه، پتروشیمی و...) به عنوان پارامترهاي رشد اقتصادي بسیاري از کشورها به حساب می آیند که می توانند در توسعه پایدار نیز نقش اساسی داشته باشند، اما پایه اصلی توسعه پایدار را باید در حفاظت محیط زیست وحفظ منابع طبیعی و بهره برداري معقول از آنها جستجو کرد. صنعت برق از صنایع زیربنایی محسوب میشود و توسعه اقتصادي و اجتماعی بدون آن امکان پذیر نخواهد بود. همچنین انرژي برق قابل ذخیره سازي نبوده و تولید و مصرف آنتقریباً هم زمان صورت میگیرد. افزایش روزافزون جمعیت و نیاز به توسعه در بخش هاي مختلف فعالیت هاي صنعتی، کشاورزي و... لزوم تولید انرژي را توجیه می کند. احداث نیروگاه هاي جدید همراه با مدیریت مناسب در شبکه هاي توزیع و انتقال و مصرف انرژي از ملزومات کشورهاي در حال توسعه می باشد. از آنجا که فعالیت هاي مختلف دوره هاي ساخت و ساز و بهره برداري از پروژه هاي نیروگاهی می تواند با آلودگی و پیامدهاي مخرب محیط زیستی همراه باشد لذا بررسی اثرات محیط زیستی حاصل از اجراي این نوع پروژه ها در قوانین و مقررات محیط زیست کشور مورد توجه قرار گرفته است.
-2 مواد و روشها
-1-2 ویژگی هاي پروژه: موقعیت محل پیشنهادينیروگاه گل گهر در فاصله حدود 50 کیلومتري جنوب غربی شهر سیرجان در بخش مرکزي و در اراضی دهستان
شریف آباد قرار دارد (کیلومتر 45 جاده سیرجان- شیراز).
مساحت ساختگاه حدود 990000m2 پیش بینی شده است. این نیروگاه از نوع Air Cold Condenser(acc)
بوده داراي دو واحد گازي هر کدام با ظرفیت 162 مگاوات و یک واحد بخار با ظرفیت160 مگاوات در مجموع حدود
500 مگاوات می باشد. سوخت اصلی نیروگاه گاز طبیعی و سوخت اضطراري ان گازوئیل بوده و آب مورد نیاز در دوره هاي اجرا و بهره برداري حدود 18 لیتر در ثانیه پیش بینی شده است که به طور عمده از محل منابع آب زیرزمینی منطقه تامین خواهد شد. هدف از احداث این نیروگاه به طور عمده تامین برق مصرفی مجتمع فولاد گل گهر و سایر مصارف در این مجموعه صنعتی است، بعلاوه اضافه برق وارد شبکه سراسري برق کشور خواهد شد.
-2-2 معرفی منطقه مورد مطالعه: پس از بررسیویژگی هاي فنی پروژه، سه محدوده مکانی تحت تاثیر فعالیت هاي دوره هاي ساخت و بهره برداري نیروگاه به عنوان محدودههاي بلافصل، مستقیم و غیرمستقیم تعیین و وضعیت موجود محیط زیست در این محدوده ها بررسی گردید. بر این اساس اراضی محل نیروگاه تا شعاع 2 کیلومتري آن که عملیات ساختمانی و فعالیتهاي مربوط به احداث نیروگاه بر آن بیشترین اثرگذاري را دارد به عنوان محدوده بلافصل تعیین گردید. بر اساس شدت، میزان تغییرات و تداوم اثرات پروژه بر محیطهاي فیزیکی، بیولوژیکی و اقتصادي و اجتماعی حوضه آبخیزي به مساحت حدود
22280 هکتار (بخشی از حوضه کویر سیرجان) بعنوان محدوده اثرات مستقیم مورد توجه قرار گرفت. همچنین براساس پارامترهاي اقتصادي- اجتماعی و محیط زیستی، بخش مرکزي شهرستان سیرجان و بخش قطرویه شهرستان نیریز و حوزه آبخیز کویر سیرجان بعنوان محدوده اثرات غیر مستقیم مورد بررسی قرار گرفتند.
منطقه مورد مطالعه در روش آمبرژه داراي اقلیم خشک سرد و با اقلیم نماي دومارتن داراي اقلیم خشک می باشد.
بارش سالیانه در منطقه در حدود 140 میلیمتر می باشد.
حداکثر دماي مطلق ثبت شده در ایستگاه هاي گل گهر و سیرجان 42 درجه سانتی گراد و حداقل دماي ثبت شدهدر این ایستگاه ها به ترتیب -14/8 و-13 درجه سانتیگراد می باشد. بیشترین رطوبت نسبی مربوط به دي ماه با مقدار 76 درصد و کمترین رطوبت نسبی مربوط به خرداد ماه با مقدار 14 درصد بدست آمده است. بیشترین یخبندان در دي ماه و با تعداد روزهاي متوسط 18/9 روز در سال می باشد. سرعت باد غالب در ایستگاه سینوپتیک سیرجان 9 متر بر ثانیه و در جهت جنوب شرقی می باشد.
بیشترین منابع آب زیرزمینی مصرفی مجتمع گل گهر از چاه هاي اختصاصی منطقه چاه دراز است. در منطقه گل گهر سنگهاي دگرگونی گل گهر وکرسفید منسوب به پالئوزوئیک رخنمون دارند. گسل نایین – بافت از شرق محدوده مطالعاتی و گسل تراست اصلی زاگرس از جنوب غربی آن می گذرد. از نظر جغرافیاي گیاهی منطقه مطالعاتی داراي پوشش گیاهی ایرانی- تورانی است.
زیستگاه هاي محدوده بلافصل پروژه در برگیرنده اراضی دشتی و زیستگاه هاي محدوده مستقیم پروژه با تنوع وسیع تر شامل اراضی دشتی، تپه ماهوري و کوهستانی است. گونه هایی مانند درمنه Artemisia sieberi، قیچmuretpyrue Zygophyllum، Noaea mucronataوچوبکAcanthophylum sp از گونه هاي مهم زیستگاه هاي دشتی منطقه و محدوده بلافصل پروژه می باشند.
پوشش گیاهی زیستگاههاي کوهستانی را درختچه هاي پراکنده بادامک و بنه به همراه گیاهان مرتعی همچون کلاه میرحسن، درمنه بیابانی، گون و.....تشکیل می دهد.
وجود و توسعه فعالیت هاي معدنی شرکت سنگ آهن گل گهر، جاده سیرجان- شیراز، جاده هاي اختصاصی متعدد دسترسی به معادن، فعالیت هاي ساختمانی فولاد خصوصی در مجاورت محل نیروگاه و... همگی از مشکلات و عوامل تهدید و تخریب زیستگاه ها و تهدید حیات وحش منطقه مطالعاتی است. بنا به دلایلی که ذکر گردید محدوده بلافصل پروژه تا حد زیادي ارزش زیستگاهی خود را براي حفاظت از حیات وحش بویژه گونه هاي بزرگ جثه برجسته و مهم از دست داده است. اما در محدوده مستقیم طرح بواسطه قرار گرفتن بخشی از منطقه حفاظت شده بهرام گور در این محدوده و سایر زیستگاه هاي بکرتر گونه هایی مانند جبیر، کاراکال، پلنگ و هوبره زیست دارند.
شکل(1) موقعیت محل پروژه در منطقه
منطقه شکار ممنوع گودغول و منطقه حفاظت شده بهرام گور به ترتیب در فواصل حدود 35 کیلومتري و 5کیلومتري محل نیروگاه بعنوان نزدیکترین مناطق تحت حفاظت سازمان محیط زیست به محل پروژه هستند. از نظر اقتصادي- اجتماعی به طور خلاصه بیان می گردد که تراکم جمعیت در این منطقه بسیار پایین بوده و مناطق مسکونی در فاصلهنسبتاً زیاد از محل پروژه قرار دارند.
بنابراین از مهمترین مزیت هاي محدوده مطالعاتی جهت توسعه صنایع، فاصله زیاد از مناطق مسکونی و در نتیجه پایین بودن پیامدهاي منفی آن بر محیط اقتصادي و اجتماعی است. روستاي عین البقر در فاصله هوایی حدود
11 کیلومتري به عنوان نزدیکترین منطقه مسکونی به محل نیروگاه در برگیرنده جمعیتی در حدود 132 نفر می باشد. مهمترین فعالیت صنعتی و معدنی در محدوده مطالعاتی، فعالیت هاي مربوط به شرکت سنگ آهن گل گهر می باشد که از مهمترین صنایع منطقه بحساب می آید. از نظر امکانات ارتباطی، آموزشی، فرهنگی، ایمنی و بهداشت، مجتمع شرکت سنگ آهن گل گهر در حدود 2
کیلومتري جنوب منطقه داراي بیشترین امکانات در سطح محدوده مستقیم طرح می باشد. بر اساس بررسی هاي بعمل آمده در محدوده بلافصل، آثار و بناهاي تاریخی ثبت شده اي وجود ندارد.
-3-2 روش بررسی: براي پیش بینی، ارزیابی و جمعبندي آثار و پیامدهاي پروژه بر محیط زیست، از روش هاي چک لیست ساده (Simple Checklist) و ماتریستعاملی لئوپولد تعدیل شده ((Interaction Matrix استفاده گردید. بر این اساس ماتریسی متشکل از معیارهاي محیط زیستی در ردیف فوقانی و ریز فعالیت هاي پروژه در ستون ابتدائی حاصل می گردد. مهمترین ریز فعالیت هاي مورد بررسی در دوره هاي ساخت و بهره برداري به شرح زیر است: حصار کشی
محوطه سازي، پاکتراشی و حذف پوشش گیاهی، آماده سازي و تسطیح زمین، خاکبرداري، خاکریزي، فونداسیون
بتن ریزي، نصب تجهیزات و تأسیسات، تجهیز کمپ کارگاهی و اقامتی، برداشت منابع قرضه و تأمین مصالح ساختمانی، دفع مواد زاید، ایجاد فضاي سبز، فعالیت توربین گاز، فعالیت ترانس ها و کمپرسور ها و بویلر ها.
معیارهاي محیط زیستی نیز در سه گروه محیط فیزیکی
(فرسایش و لغزش، کمیت و کیفیت آبهاي زیر زمینی و سطحی، آلودگی هوا و آلودگی صدا و...)، زیست شناختی
(زیستگاههاي حساس و آسیب پذیر، تنوع و تراکم گونه هاي جانوري، رستنیها و...) و اقتصادي- اجتماعی (کاربري اراضی، اشتغال، پذیرش اجتماعی، بهداشت و...) مورد توجهمرحله قرار گرفتند. در بعد هر کدام از معیارها یافاکتورهاي محیط زیستی در ارتباط با هر کدام از ریزفعالیت هاي پروژه به صورت دو به دو مقایسه شده و بر پایه شدت تنش هاي محتمل و درجه اهمیت فاکتورها در ارتباط با مجموعه ریزفعالیت هاي پروژه و همچنین با توجه به احتمال، درجه بازگشت پذیري و زمان و تداوم وقوع نشانزد ها ارزیابی می گردند (جدول.(1 بدین منظور بر اساس رتبه بندي پنج طبقه اي شدت نشانزدها، مقیاس نشانزدهاي محتمل با در نظر گرفتن همزمان شدت و اهمیت نشانزدها، در هر کدام از سلول هاي ماتریس وارد می گردد. با در نظر گرفتن گروه بندي سه طبقه اي اهمیت نشانزد ها در ارتباط با هر کدام از ریز فعالیت هاي پروژه، شدت نشانزد ها به ترتیب براي درجات اهمیت کم، متوسط و زیاد در ضرایب 1/25، 1/5 و 1/75 ضرب و عدد نهائی با تصحیح مقادیر اعشاري در 9 طبقه تقسیم بندي گردیده است. به این ترتیب در نهایت با محاسبه میانگین رده بندي پیامدهاي مجموعه ریز فعالیت هاي پروژه بر هر کدام از فاکتورهاي محیط زیستی و محاسبه میانگین رده بندي اثرات هر کدام از ریز فعالیت هاي پروژه بر مجموعه فاکتورهاي محیط زیستی به تفکیک براي آثار و پیامدهاي موقت و دائمی ارزشیابی نهایی پروژه صورت می پذیرد. آن دسته از پیامدهاي پروژه که داراي بار منفی متوسط تا خیلی زیاد -5) و بیشتر) می باشند به عنوان پیامدهاي شاخص منفی مشخص گردیده و با در نظر گرفتن شدت و دامنه اثرات و نوع فعالیت هاي اثر گذار براي آنها تا حد امکان روش هاي کنترل و کاهش ارائه می گردد. بدین ترتیب امکان مقایسه پیامد هاي پروژه با و بدون اعمال ملاحظات محیط زیستی نیز فراهم می گردد. در صورتی که میانگین رده بندي بیش از 50 درصد اثرات و پیامدها داراي بار منفی زیاد و خیلی زیاد باشد پروژه مردود اعلام می گردد.
-3 نتایج:
-1-3 پیش بینی اثرات محیط زیستی
الف- پیش بینی اثرات پروژه بر محیط فیزیکی : محدوده مطالعاتی از نظر کمیت آبهاي سطحی وضعیت نامناسبی دارد. برنامه اصلی تامین آب در مراحل ساخت و بهره برداري به طور عمده بر استفاده از آبهاي زیر زمینی
منطقه بویژه آبهاي زیرزمینی منطقه چاه دراز تاکید دارد.
بیشتر برداشت هاي آب مصرفی صنایع منطقه از طریق منابع آب زیر زمینی می باشد. برنامه هاي توسعه آتی و احداث صنایع فولاد در محدوده مطالعاتی نیاز به برداشت آب را چندین برابر افزایش خواهد داد. بنابراین یکی از بارزترین مشکلات منطقه برداشت بیش از حد منابع آب زیرزمینی و کمبود منابع آبی است. مساله وجود آلاینده هاي هوا یکی از مسائل مهم در پروژه هاي نیروگاهی است که نیازمند توجه ویژه می باشد. در مرحله ساخت و اجراي پروژه فعالیت هایی مانند خاکبرداري و خاکریزي، پاکتراشی، تسطیح زمین، حمل و نقل، دفع زائدات و زباله ها و... از عمده منابع آلوده کننده هوا می باشند. با توجه به فاصلهنسبتاً مناسب مناطق مسکونی از محل احداث نیروگاه، اثرات منفی پروژه در زمینه آلودگی هوا و آلودگی صوتی بر ساکنین محلی محسوس نبوده و عمده اثرات آن بر شاغلان منطقه قابل بررسی خواهد بود. اما در مرحله بهره برداري و تداوم نفوذ آلاینده ها به هواي منطقه و جهت و سرعت پخش آلاینده ها بویژه همراه با تشدید توسعه صنایع متعدد در منطقه اثرات و پیامدهاي منفی متعددي احتمال بروز خواهند داشت (نیاز به بررسی بیشتر و مدل سازي پخش آلودگی هاي هوا می باشد). با توجه به اینکه توسعه آتی در منطقه صنایع آلوده کننده متعددي را پیش بینی نموده است بنابراین نیاز به یک بررسی اثرات تجمعی پروژه ها می باشد. در مرحله بهره برداري از نیروگاه، انتشار گازهاي NOX,SOx,CO وتولید گرد و غبار در اثر فعالیت نیروگاه و سوخت گاز و مواد آلاینده حاصل از تردد خودروهاي سبک و سنگین قابل پیش بینی می باشد. ضمن اینکه احتمال خطر آتش سوزي و انفجار، می تواند میزان آلاینده هاي فوق را افزایش دهد، خاکریزي و خاکبرداري، حمل و نقل پرسنل و تجهیزات با استفاده از ماشین آلات سبک و سنگین، تسطیح، حمل و جابجایی وسایل در محل، نصب تجهیزات نیروگاه از مهمترین منابع ایجاد آلودگی صوتی در منطقه می باشند. این اثرات بطور مستقیم بر کارکنانی که در محل نیروگاه و در زمان ساخت فعالیت می کنند اثر خواهد گذاشت که در پاره اي موارد این اثرات می توانند مهم باشند. دامنه عمده اثرات ناشی از صداي تولیدي کوچک و در محدوده عملیات و محل سایت خواهد بود واثرات آن بر مناطق اطراف بسیار ناچیز پیش بینی می گردد در مرحله بهره برداري، صداي حاصل از فعالیت کمپرسورهاي هوا و فن هاي خنک کننده، مهمترین منابع آلودگی صدا در منطقه بشمار می آیند که میزان آن حدود85 دسی بل در فاصل 1 متري می باشد.
ب- پیش بینی اثرات پروژه بر محیط طبیعی: در گذشته منطقه مطالعاتی از زیستگاه هاي با ارزش گونه هاي برجسته اي مانند گورخر آسیایی، جبیر و حتی یوزپلنگ بوده است که تخریبهاي دهه هاي اخیر بویژه احداث جاده ها و فعالیت هاي معدنی تا حد
