بخشی از مقاله
چکیده
این تحقیق بمنظور ارزیابی تاثیر عملیات سازهای بر ذخیره رواناب و کنترل سیلاب در یکی از زیرحوزههای حوزه آبخیز گاودره با مساحت 15/7 هکتار صورت می گیرد. کارایی سازهها با توجه به حجم ذخیره شده رواناب در مخازن آن ها و میزان کاهش سیلاب مورد ارزیابی قرار گرفته و مشخصات سازه ها با استفاده از نقشه برداری اندازهگیری شده است. بمنظور مقایسه واکنش حوزه به بارندگی های مشخص، قبل و بعد از عملیات آبخیزداری، مدل هیدرولوژیکی HEC-HMS با استفاده از وقایعبارندگی و روانابِ مشاهده شده، واسنجی و اعتباریابی گردید. نتایج نشان دهنده تاثیر عملیات سازهای انجام شده در افزایش ذخیره رواناب و کاهش سیلاب حوزه میباشد.
واژههای کلیدی: عملیات آبخیزداری، ذخیره رواناب، کنترل سیلاب، حوزه گاودره، مدل HEC-HMS
مقدمه
رشد روزافزون جمعیت و کمبود مواد غذایی باعث توجه هر چه بیشتر به استفاده بهینه از منابع آب و خاک شده است . در این راستا مدیریت جامع حوضه های آبخیز و استفاده از عملیات متنوع آبخیزداری تأثیر بسزایی در حفاظت از منابع آب و خاک از طریق افزایش پوشش گیاهی و در نتیجه افزایش نفوذ آب در خاک و کاهش رواناب دارد . لذا ارزیابی این عملیات به منظور کسب اطمینان از مفید بودن آنها اجتناب ناپذیر می باشد این تحقیق به منظور ارزیابی تاثیر عملیات مکانیکی در یکی از زیرحوزه های حوزه آبخیز گاودره، واقع درحوزه قشلاق سنندج ، بر ذخیره رواناب و کنترل سیلاب صورت می گیرد. از آنجائیکه حوزه مذکور یکی از زیرحوزه هایبالا دست مخزنِ سدِ قشلاق - وحدت - است، کنترل رواناب و سیل در آن حائز اهمیت فراوان است. این زیرحوزه بطور کامل تحت عملیات مکانیکی قرار گرفته است. لذا این تحقیق در صدد است سناریوای را مورد بررسی قرار دهد که چنانچه عملیات مکانیکی در یک حوزه بطور کامل انجام پذیرد چه تأثیری بر کنترل سیلاب و ذخیره رواناب خواهد داشت؟
در ایران ارزیابی عملکرد طرحهای آبخیزداری عملاً از سال 1366 شروع شده است. در این سال سازمان برنامه و بودجه برای اولین بار ارزیابی عملکرد طرح آبخیزداری سفیدرود را به دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران سپرد.[ 1 ] در حوزه آبخیز حیدری در استان چهارمحال و بختیاری، عملکرد سازه های کنترل رواناب و رسوب و نیز سدهای مخزنی با حجم کوچک مورد مطالعه قرار گرفت. این تحقیق، اهمیت احداث این سازهها را در کنترل رواناب و ذخیره سیلابهای منطقه، مورد تأیید قرار داد .[2] ارزیابی فنی اثرات عملیات آبخیزداری بر دبی رودخانه، با شبیهسازی فرآیندهای هیدرولوژیکی توسط مدل HEC-HMS در حوزه آبخیز سیرا - کلوان، شبیهسازی مناسبی از سیل در حوضه را نشان داد . [3]
همچنین مطالعه 300 سازه اصلاحی و تأثیر این عملیات درکاهش دبی اوج در سرشاخه های حوزه آبخیز تگزاس نشان داد که در زیرحوزههای مختلف منطقه 48 تا 98 درصد کاهش در دبی اوج دیده شده و رابطه معکوس بین حجم رواناب خروجی و حجم رواناب -نگهداری شده و ظرفیت سازههای کنترل سیل وجود دارد .[4] نتایج تحقیقات واسنجی، ارزیابی و آنالیز حساسیت مدل HEC-HMS با استفاده از دادههای بالادست حوضه دامس واقع در انگلستان نشان داد که مدل HEC-HMS مدلی مناسب در این حوضه بوده است .[5]
تحقیق جامعی که در خصوص علل موفقیت و شکست طرح های حفاظت خاک و آب انجام شده است، دخالت دادن مردم در تهیه و تدوین طرحها را مورد تاکید قرار داده است [4]از. آنجایی که در بیشتر این تحقیقات عملیات مکانیکی تنها بخشی از حوزه را در برگرفته و اکثراً هم در تلفیق با دیگر فعالیتهای آبخیزداریانجام شده است، این تحقیق در صدد است صرفاٌ به بررسی اثر عملیات مکانیکی در قالب احداث سازه های کوتاه بپردازد.
مواد و روشها
موقعیت حوزه
زیر حوضه مورد مطالعه - S6 - با مساحت 15/7 هکتار جز حوزه آبخیز گاودره از زیر حوزههای قشلاق سنندج و بین عرضهای 29' 28" 35 و 35 29 ' 40" شمالی و طول های 46 49 ' 6" و 46 49 ' 32" شرقی، در جنوب شرقی روستای گاودره از توابع شهرستان سنندج، استان کردستان و در غرب ایران قرار دارد. شکل - 1 - موقعیت حوزه مورد مطالعه را نشان میدهد.
شکل - 1 - موقعیت زیرحوزه S6
فیزیوگرافی حوزه
خصوصیات فیزیوگرافی حوزه مورد مطالعه با توجه به نقشه های توپوگرافی 1:25000 و با استفاده از قابلیتهای سیستم اطلاعات جغرافیایی1 از جمله نرم افزارهای ArcHydro و ArcGis استخراج شدهاست. در جدول - 1 - خصوصیات فیزیکی و هیدرولوژیکی حوزه ارائه شده است.
