بخشی از مقاله
چکیده
اهمیت خاک به عنوان اساسیترین منبع تولید مواد غذایی و حفظ بقای جامعه بشری، هر روز محسوستر میگردد و باعث میشود تا با مطالعه و شناخت دقیق خصوصیات خاک، استفاده مناسب و پایدارتری از منابع خاک صورت گیرد. در این تحقیق اثر کاربری زراعی، باغ، مرتع و جنگل بر روی خواص میکرومرفولوژی خاکهای منطقه جبالبارز-جیرفت مورد بررسی قرار گرفت. برای انجام این تحقیق یک پروفیل شاهد در هر کاربری حفر گردید. در کاربریهای متفاوت - به جزء کاربری مرتع - افق زیر سطحی آرجیلیک مشاهده شد، که بررسی مقاطع نازک، نشان دهنده پوشش رس در افق آرجیلیک موجود در انواع کاربریها - به جزء کاربری مرتع - میباشد. نتایج تحقیق، نمایان گر نقش کاربری اراضی در تغییر پذیری خصوصیات خاک-های منطقه مطالعاتی میباشد.
.1مقدمه
اهمیت خاک به عنوان اساسیترین منبع تولید مواد غذایی و حفظ بقای جامعه بشری، هر روز محسوستر میگردد و باعث میشود تا با مطالعه و شناخت دقیق خصوصیات ژنتیکی، مورفولوژیکی، فیزیکوشیمیایی، کانیشناسی رسی، میکرومورفولوژی خاک و طبقهبندی خاک، استفاده مناسب و پایدارتری از منابع خاک صورت گیرد. بنابراین خاک در واکنش به تغییر عوامل اصلی تشکیل دهنده آن مانند اقلیم، مواد مادری، توپوگرافی، موجودات زنده و زمان به شکل متفاوتی عمل میکند. در مناطق خشک و نیمه خشکمخصوصاً در کشور ما خاکها مشکلات مختلفی دارند که بایستی مورد مطالعه قرار گرفته و با توجه به روند افزایش جمعیت مملکت و رفع نیاز غذایی مردم از آنها استفاده بهینه به عمل آید. کیفیت خاکعمدتاً به پاسخ خاک در قبال سیستمهای متفاوت کاربری اراضی و عملیات مدیریتی وابسته است به طوریکه ممکن است اغلب ویژگیهای خاک و به دنبال آن ظرفیت تولیدی آن با مدیریت و اعمال کاربری صحیح، اصلاح گردد. یکی از تکنیکهای مهم و حتی شاید ضروری در مطالعهی خاکها که توسط اکثر محققین بهکار میرود، مطالعات میکرومرفولوژی میباشد. به طورکلی هدف از مطالعه میکرومورفولوژی خاکها شناسایی فرآیند مؤثر در تشکیل و تغییر شکل آن است. استوپس [15] بیان میکند که هیچ روش دیگری مانند میکرومرفولوژی وجود ندارد که بتواند ماهیت و پیچیدگی پلیژنز خاکها را بیان نموده و قابلیت تشریح چگونگی تشکیل خاک را داشته باشد.
امروزه میکرومورفولوژی به عنوان ابزاری قدرتمند در تشریح فرآیند حاکم بر خاک و تغییرات ناشی از فرآیندهای گوناگون مانند تغییر اقلیم و کاربری میباشد. بررسیهای میکرومورفولوژی نشان میدهد که قرار گرفتن خاک تحت پوشش طبیعی جنگل موجب تشکیل ساختمانهای مکعبی و دانهای در سطح خاک میشود و حفرات غالب از نوع کانال میباشد ولی در کاربری زراعی حفرات از نوع صفحهای است .[15] مطالعات کاتسواریو و همکاران [10] نشان میدهد که تغییر پوشش گیاهی و کاربری اراضی سبب تغییر بسیاری از خصوصیات فیزیکی خاک مانند تخلخل، نفوذپذیری و دانهبندی میشود. همچندِجورُوینیس و همکاران [4] نشان دادند که تغییر کاربری از پوشش طبیعی به زراعی به دلیل تراکم وارد شده به خاک ناشی از عملیات کشت و کار سبب افزایش وزن مخصوص ظاهری خاک میشود. علاوه بر این عملیات کشاورزی موجب کاهش اندازه حفرههای خاک میشود.[16]
هدف از تحقیق حاضر خواص میکرومرفولوژی خاکهای منطقه جبالبارز-جیرفت و نیز بررسی تأثیر کاربریهای زراعی، باغی، مرتع و جنگل بر ویژگیهای مذکور میباشد.
.2مواد و روشها
موقعیت و وسعت: منطقه مورد مطالعه در بین رشته کوههای جبالبارز - حوزه دومار - و در منطقه ییلاقی و در فاصله 35 کیلومتری شمال شرقی جیرفت واقع شده است. علت نام گذاری این منطقه ارتفاعات است که جبال به معنی کوه و بارز به معنای بلندی - کوههای بلند - میباشد. این رشته کوهها ادامه رشته کوههای زاگرس میباشند. منطقه مورد مطالعه با مساحتی بالغ بر 1798 هکتار و در بین طولهای جغرافیایی 57 55' تا 57 59' شرقی و عرضهای جغرافیایی 28 49' تا 28 52' شمالی واقع شده است. حداقل ارتفاع این منطقه 2008 متر و حداکثر ارتفاع 3483 متر از سطح دریا میباشد. رژیمهای رطوبتی و حرارتی خاکها در منطقه مورد مطالعه، بهترتیب، اریدیک و مزیک میباشد .[3] مطالعات صحرایی: ابتدا با استفاده از تصاویر Google earths و نقشه زمینشناسی منطقه مطالعاتی به مقیاس 1:100000، سطوح ژئومورفولوژی در منطقه شناسایی و تشخیص داده شوند. منطقهی مورد مطالعه، دارای چهار کاربری عمده زراعی، باغی، جنگل و مرتع میباشد. پس از حفر تعداد 8 خاکرخ در کاربریهای مختلف، برای هر کاربری، یک خاکرخ شاهد - در مجموع، 5 خاکرخ شاهد - انتخاب شد و با استفاده از راهنمای سرویس حفاظت منابع طبیعی آمریکا [13] تفسیر و نمونهبرداری شد. از نظر زمین شناسی، منطقه شامل مخروط افکنههای جوان وابسته به کواترنری است. گرانودیوریت، گدازههای اندزیت، بازالت و ریولیتی به همراه ماسه سنگ، اگلومرا، سنگهای آذر آواری با ترکیب ریولیتی، داسیت و توف ریولیتی سبز و تودهای وابسته به الیگوسن و ائوسن و نیز نهشتههای آواری به همراه نومولیتهای ائوسن میانی در منطقه دیده میشوند .[9]
مطالعات آزمایشگاهی: به منظور انجام مطالعات میکرومرفولوژی، کلوخههای دستنخورده با استفاده از رزین سهجزئی وستاپول - Vestapool - و تحت مکش، تلقیح و در شرایط هوای آزاد سخت و خشک شدند. در نهایت تفسیر مقاطع نازک تهیهشده، توسط میکروسکوپ پلاریزان مدل BK-POL در دو حالت نور پلاریزهی صفحهای - PPL - و متقاطع - XPL - بر اساس راهنمای استوپس [15] صورت پذیرفت و از قسمتهای مورد نظر عکسبرداری گردید. مطالعهی مقطع نازک مربوط به افق Bt خاکرخ سوم واقع در کاربری زراعی، نشاندهندهی پدوفیچر پوشش رس است - شکل -3الف - . مرفولوژی پوشش رسی در افق مزبور، مؤید این است که تجمع رس، حاصل از شستوشوی افق بالادست - Illuviation - میباشد. همانطور که منابع مختلف نیز تأکید کردهاند، عامل مهم در انتقال رس، حذف و انتقال مواد هم-آوری کنندهی ذرات میباشد11] و .[14 بهنظر میرسد که بهدلیل فراوانی رطوبت قابل استفاده در اقلیم گذشتهی منطقه، ابتدا عوامل همآوری کننده، از قبیل کاتیونهای بازی، کربناتها و گچ در اثر آبشویی از خاکرخ خاک خارج گردیدهاند و سپس امکان دیسپرسشدن ذرات رس و حرکت آن به صورت سوسپانسیون به پایین خاکرخ و بنابراین پوشش بر روی ذرات اولیه و خاکدانهها فراهم گردیده است 5]، 7 و .[11 از طرفی، وجود دورههای خشکی، پس از انتقال رس در منطقه، بهعنوان عامل اصلی در رسوب ذرات رس شستوشو یافته به حساب میآید6] و .[12 هم چنین، وجود اقلیم مرطوبتر گذشته، برای جیرفت [1] و نیز جازموریان [2] در استان کرمان گزارش گردیده است.
