بخشی از مقاله
چکیده :
جهت حفظ حاصلخیزی خاک و افزایش بهره وری خاک در کشاورزی پایدار آگاهی از تاثیر کاربری اراضی بر خصوصیات مختلف خاک ضروری میباشد
امروزه افزایش جمعیت و افزایش تقاضا برای محصولات کشاورزی موجب شده تا پوشش های طبیعی زمین به ویژه جنگل ها و مراتع با سرعت هشدار دهنده ای توسط انسان تخریب و تبدیل به اراضی کشاورزی شود. تغییر غیر اصولی کاربری اراضی به ویژه اکوسیستم های طبیعی عموما تاثیر قابل توجهی را بر ویژگی های فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی خاک ها و در پی آن میزان رواناب و فرسایش خاک میگذارد
هدف این پژوهش تاثیر تغییر کاربری از جنگل به مرتع و زمین زراعی بر برخی خصوصیات فیزیکی خاک از جمله جرم مخصوص ظاهری،جرم مخصوص حقیقی،تخلخل و بافت خاک می باشد. برای بررسی این تغییرات از هرکاربری در 4 تکرار و از 2 عمق 20-0 و 40-20 سانتیمتری به صورت تصادفی نمونه برداری شد.
منطقه مورد مطالعه واقع در روستای شبکلا 25کیلومتری جنوب شهر ساری می باشد. نتایج بررسی ها نشان داد که بیشترین مقدار ماده آلی در کاربری جنگل و کمترین مقدار آن در کاربری زمین زراعی می باشد. همچنین تغییر کاربری باعث کاهش معنادار جرم مخصوص ظاهری شده و تخلخل خاک را نیز کاهش داده است. نتایج این تحقیق نشان می دهد که تغییرکاربری موجب کاهش کیفیت خاک شده و پیامدی منفی برای خاک به دنبال خواهد داشت.
مقدمه:
خاک منبع اصلی استفاده از سرزمین بهعنوان حلقهی رابط بین اقلیم و نظامهای زمینشیمیایی، نقشی مهم در توانایی بوم سامانهای خشکی برای تأمین نیازهای بشری ایفا میکند - یانگ و همکاران، . - 2005 خاک یکی از مهمترین منابع طبیعی هر کشور بوده که در مقیاس دورهی زندگی انسان غیرقابل تجدید میباشد - جنی، . - 1980 تخریب خاک ناشی از فعالیتهای انسانی بهعنوان یک معضل محیطی مطرح بوده و نقش عوامل انسانی در پیدایش و تشدید این روند در بسیاری از مناطق بهخوبی آشکار شده است
مدیریت نادرست اراضی و بیتوجهی و بهرهبرداری بیرویه از آن میتواند این منبع آسیبپذیر را بهسوی نابودی سوق داده و در نتیجه حیات بشر را مورد تهدید قرار دهد
تغییر جنگلها و مراتع به اراضی کشاورزی هماکنون به یکی از نگرانیهای مهم بشری در زمینه تخریب زیست بوم و تغییر اقلیم جهانی تبدیل شده است
در چشمانداز تغییر اقلیم جهانی، مدیریت کاربری زمین بر توانایی خاکها در ذخیره یا رهاسازی کربن آلی تأثیرگذار است. بنابراین شناسایی عاملهای مؤثر بر پویایی کربن آلی خاک و اثرات مدیریت زمین بر آن ضروری است
تغییر کاربری اراضی از طرفی موجب تخریب خاکهای تکامل یافته شده و از سویی دیگر موجب کاهش کیفیت خاک و نابودی دائم باروری اراضی میشود. میزان تخریب خاک و هدررفت آن با شدت و مقدار دخالتهای منفعت طلبانه انسان در طبیعت نسبت مستقیم دارد
همچنین در شمال ایران تبدیل جنگل ها به اراضی کشاورزی و مرتع از جمله تغییر کاربری های مرسوم در منطقه می باشد. از این رو با توجه به اهمیت موضوع، در این تحقیق تأثیر کاربری اراضی بر روی برخی خصوصیات فیزیکی در منطقه شمال روستای شبکلا واقع در بخش کلیجان رستاق جاده ساری به سمنان مورد بررسی قرار میگیرد.
مواد و روش ها: این پژوهش در روستای شبکلا واقع در 25 کیلومتری جنوب ساری انجام شده است. سه کاربری جنگل، مرتع و زمین زراعی مجاور هم هستند و مرتع و زمین زراعی حدود 40 سال قبل در اثر جنگل تراشی به وجود آمده اند. از هر کاربری در 4 تکرار از دو عمق 20-0 و 40-20 سانتیمتر به صورت تصادفی نمونه برداری شده است. جرم مخصوص ظاهری خاک به روش سیلندر “Blake and Hartage.1986” و جرم مخصوص حقیقی به روش پیکنومتر“Bahrami et al.2010”و بافت خاک به روش هیدرومتر - “ westeman.1990تعیین شدند. با توجه به مشخص بودن جرم مخصوص ظاهری و حقیقی خاک در هر نمونه تخلخل خاک در هر نمونه از طریق رابطه زیر محاسبه گردید
که در این معادله n تخلخل کل خاک می باشد و Pb جرم مخصوص ظاهری - گرم بر سانتی متر مکعب - و Psجرم مخصوص حقیقی - گرم بر سانتی متر مکعب - می باشند. بافت خاک در سطح اول جنگل و مرتع لوم رسی و در سطح اول زمین زراعی سیلتی رسی می باشد و در سطح دوم تقریبا در تمام نمونه ها بافت خاک رسی است. پس از جمع آوری داده ها، کلیه داده ها با نرم افزار استاتیستیکس - statistix - مورد آنالیز قرار گرفت.
نتایج: تغییرات جرم مخصوص ظاهری در اثر تغییر کاربری در سطح 1درصد معنادار می باشد. همچنین تغییرات آن در 2عمق مختلف نیز در سطح 1درصد معنادار می باشد اما اثر متقابل تغییرات کاربری و عمق برای این پارامتر معنادار نیست. تغییرات جرم مخصوص حقیقی در اثر تغییر کاربری در سطح 1درصد معنادار می باشد اما تغییرات آن در 2عمق مختلف معنادار نمی باشد. همچنین اثر متقابل تغییرات کاربری و عمق برای این پارامتر معنادار نیست. تغییرات تخلخل خاک در اثر تغییر کاربری در سطح 1درصد معنادار می باشد همچنین تغییرات آن در 2عمق مختلف نیز در سطح 1درصد معنادار می باشد اما اثر متقابل تغییرات عمق و کاربری برای این پارامتر معنادار نیست.
جدول-1 نتایج تجزیه واریانس - میانگین مربعات - اثر تغییر کاربری و عمق بر برخی خصوصیات فیزیکی خاک
جدول-2 مقایسه میانگین برخی ویژگی های فیزیکی خاک نسبت به کاربری های جنگل مرتع و زمین زراعی
جدول-3 مقایسه برخی ویژگی های فیزیکی خاک نسبت به عمق های مختلف
نتیجه گیریْ نتایج این پژوهش نشان دهنده وجود تفاوت معنی دار آماری در جرم مخصوص ظاهری و حقیقی و تخلخل خاک طی تغییر کاربری است. براساس این نتایج مشخص شد که تغییر کاربری از جنگل به مرتع و زمین زراعی باعث افزایش جرم مخصوص ظاهری و کاهش تخلخل خاک شده است. با توجه به نتایج جدول مقایسه میانگین جرم مخصوص ظاهری برای کاربری جنگل برای کاربری مرتع برای کاربری زمین زراعی افزایش داشته است.
