بخشی از مقاله
چکیده
هنر سبب پالایش و تعالی روح می گردد. همواره آموزش هنر در جوامع، دغدغه ملل بوده است. یکی از ابزارهای تعلیم و تربیت، کتاب است. امروزه استفاده از فرمت های تکراری باعث عدم جذابیت محصولات شده است. این نوشتار پاسخی به این پرسش است که تاثیر آشنایی زدایی از قطع کتاب در آموزش هنر چیست؟
روش پژوهش حاضر از نظر هدف نظری- کاربردی و از نظر شیوه توصیفی- تحلیلی- همبستگی میباشد. جمع آوری اطلاعات با دو روش کتابخانه ای و میدانی، با فیش برداری و کارت مشاهده انجام شد. جامعه آماری، کتب آموزش هنر در ایران و نمونه گیری تصادفی بود. نتیجه حاکیست که آشنایی زدایی در ظاهر کتاب سبب ایجاد جذابیت محصولات برای مخاطب و افزایش میزان علاقه به مطالعه می گردد. این امر سبب ارتقا سطح کیفی آموزش هنر می گردد. لذا استفاده از قطع های نامتعارف کمک شایانی به این مسله می نماید.
.1 مقدمه
همواره آموزش هنر، سبب افزایش خلاقیت می گردد. هنرجویان با دریافت آموزش های جدید، تدریس خلاقه مدرسان، به کارگیری راهکارهای جدید یادگیری، می توانند قدرت ابتکار و آفرینندگی را در خود افزایش دهند. - طاهرخانی - 64 ,1393 از جمله چالش های موجود در این مسیر، مباحث مرتبط با کتاب است. هم اکنون در کشورهای توسعه یافته، سیستم کتاب محور، منظور کتاب درسی، به حداقل رسیده و با روش های نوین تدریس می گردد. در نظام آموزشی ایران، کتاب درسی، آموزش هنر را بر توصیه محوری هدایت می نماید و این فرآیند مانعی در بسترسازی برای رشد نوآوری در دانش آموزان و دانشجویان است.
ایجاد تنوع در ظاهر آن، با توجه به مبانی فلسفی، اجتماعی و روانشناسی، فرصتی برای جذب مخاطبان به مطالعه را فراهم می آورد. این امر سبب سهولت یادگیری آموزه های اسلامی، فرهنگی، تاریخی، گردشگری، صلح، محیط زیستی و غیره، با ابزار هنر، خواهد شد. همچنین به مباحث هنر درمانی نیز کمک می نماید.
نگاه فرمالیستی به تنوع در قطع کتاب ما را به مفهوم »آشنایی زدایی« می رساند. بیانیه شکلوفسکی درباره فرمالیست و بیان آشنایی زدایی با نام » هنر همچون شگرد« اولین مرجع در این باره است. زیرا در این مقاله او برای اولین بار این واژه را استفاده کرده و به تعریف جوانب مختلف آن پرداخته است.
زهرا رهبری نیا در مقاله ای با عنوان »پایگاه های ویژه تجزیه و تحلیل و نقد آثار ارتباط تصویری« در نشریه هنرهای زیبا با اشاره به حضور این تئوری در آثار تولستوی، ضمن بیان روش هایی برای آشنایی زدایی در هنرهای تجسمی، ارتباط آن با جلب توجه مخاطب اشاره دارد.
فرزاد ادیبی در مقاله »فرمالیسم در گرافیک« روش هایی چون تیتر وارونه، چرخش، بریدگی، محو شدگی، کاربرد فیلتر، تجمع نقش مایه ها با ترام های مختلف، رنگ برای سطوح وسیع را از تکنیک های آشنایی زدایی در این هنر می داند و بدون هدف بودن کاربرد آن را نامناسب بیان داشته است.
این نوشتار بر آن است تا تاثیر زبان گسترده و کارآمد گرافیک در حوزه آموزش هنر را مطرح نماید. لذا ضمن بیان کاربرد نظریه آشنایی زدایی، پاسخی به این پرسش است که تاثیر آشنایی زدایی از قطع کتاب در آموزش هنر چیست؟
هدف از این پژوهش شناسایی روش هایی نو، در تولید کتاب هایی نو و توسعه محصولات جدید در صنعت نشر می باشد. ضرورت آن ارائه راهکاری، برای فراهم آوری شرایط بهتر برای مطالعه، جذب مخاطبین و رشد تعلیم و تربیت با استفاده از بهبود گرافیک، به طراحان، اساتید گرافیک، ناشران و دست اندرکاران آموزش هنر است. در این راستا ابتدا، به بیان معرفی نظریه آشنایی زدایی، پرداخته می شود. سپس آشنایی زدایی در کتاب درسی بیان می گردد. و در نهایت، جمع بندی مطالب رائه خواهد شد.
.2 شیوه پژوهش
این پژوهش براساسِ روش، توصیفی- تحلیلی-همبستگی بوده و بر اساس هدف، نظری- کاربردی میباشد. از آنجایی که کتب مربوط به آموزش هنر مورد نظر است، نیز می توان آن را در زمره یک مطالعه موردی برشمرد. روش گردآوری دادهها، کتابخانهای و میدانی است. در ارتباط با جمع آوری اطلاعات مربوط به ادبیات موضوع و پیشینه پژوهش از روش کتابخانه ای و در خصوص جمع آوری اطلاعات وضعیت موجود کتاب، روش میدانی مورد استفاده قرار گرفته است. در روش گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای از فیش برداری و در روش گردآوری اطلاعات به صورت میدانی، از ابزار کارت مشاهده استفاده شده است.
.3 یافته ها آشنایی زدایی
مفهوم آشن ایی زدایی از مهم ترین نکاتی است که توسط جنبش فرمالیسم درباره بیان ادبی مطرح شده است. فرمالیست ها عقیده دارند ارزش یک اثر هنری تنها و تنها وابسته به فرم آن - چگونگی ساخت و ویژگیهای دیداریاش - است. آن ها خود اثر را در اولویت قرار داده و عواملی چون تاریخ، هنرمند و هدف هنرمند را در اولویت های بعدی قرار می دهند.
نخستین سند ظهور مکتب فرمالیسم، »رستاخیز واژه«، در سال 1914 توسط ویکتور شکلوفسکی در روسیه منشر شد. تری برت موضوع و هر گونه استناد به دین، تاریخ و سیاست را از نظر زیبایی شناسی بی ربط می دانند. اگرچه فرمالیسم طرفدار تجرید، تصویرگری غیر شمایل پردازانه و هنر کمینه گر است، اما به این ها محدود نمی شود. شکلوفسکی در 1917 در رساله »هنر همچون شگرد« نخستین اشارات به آشنایی زدایی را انجام داد. از نظر او هنر، ادراک حسی ما را دوباره سازمان داده و به دگرگونی ساختارهای ماندگار و قاعده های آشنای ما می پردازد و عادت ها را تغییر می دهد
این مباحث تاثیری از هوسرل برشکلوفسکی است. ارلیش معتقد است سابقه بیگانه سازی به نظریه ادبی ارسطو در جمله» بیان با واژه های ناشناخته شکل می گیرد« و در جای دیگر به آثار رمانتیک انگلیس متصل می کند. او بیان امروزی آشنایی زدایی را بیشتر به سورئالیست ها مربوط می داند که هم در نظریات و هم در آفرینش آثار از بیگانه سازی حمایت کردند. بودلر چند دهه پیش از فرمالیست ها گفته بود: زیبایی همواره شگفت آور است.
پس از نمایش آثار هنری شرق دور در پاریس، به سال 1855 راز هنر را یافتن زبان شخصی، ناآشنا و به شدت فردی و درونی داشته است. او ادامه می دهد در زندگی روزمره ما به علت تکرار، همه چیز عادت شده و تازگی خود را از دست داده است. مثلا صدای امواج دریا به گوش ساحل نشینان نمی رسد. اما هنرمند این یکنواختی و تکرار را بهم زده و با شگردهای تازه چیزهای تازه می سازد و این سبب تاثیر بر نیروی سازنده فکر ما می شود. به گفته مشهور شکوفسکی »هدف افزودن به مدت زمان ادراک حسی است، چون فراشد ادراک حسی در خود هدف و غایت زیبایی شناسی است، پس باید طولانی و دشوار شود.
از دیدگاه شکلوفسکی آشنایی زدایی به دو معنا به کار گرفته می شود. در معنای نخست روشی در نگارش است که به صورت آگاهانه یا ناآگاهانه در هر اثر ادبی برجسته یافت می شود و ریشه در کاربرد مجاز در متون ادبی و شعر دارد. معنای دوم آشنایی زدایی بسیار گسترده تر است و و تمامی شگردها و فنونی را دربرمی گیرد که مولف آگاهانه در اثر استفاده کرده است تا جهان متن را به چشم مخاطب بیگانه بنمایاند. نویسنده به جای مفاهیم و عناصر آشنا، شیوه ی بیان یا نشانه های ناشناخته را به کار می گیرد و به این ترتیب سبب دشواری درک دلالت های معنی شده و سبب می شود موضوع به نظر جدید باشد. هدف این روش، آفرینش حسی نو است که خود معنای تازه ای را می آفریند. توجه به کنش ادراک حسی در هنر سبب شده تا یکی از ریشه های این بحث را با روانشناسی گشتالت ارتباط دهیم.
علی اصغر قره باغی در کتاب واژگان و اصطلاحات فارسی معتقد است هدف از آشنایی زدایی برهم و برآشفتن عادت خواندن و نوشتن است تا حال و هوایی جدید به اثر ادبی و هنری دهد. شگردهای غریبه سازی سبب می شود مخاطب به دریافت های متعارف قانع نشود و نسبت به متن عکس العمل عادت زده و معمولی نشان دهد.
آشنایی زدایی از عوامل جذابیت است که سبب آفرینش دنیای تازه و دیدن چیزهای نادیده می شود. چنان که تولستوی موارد را خارج از زمینه معمولی و طبیعی نشان می داده است. - رهبرنیا, 1383، - 73 مثلا راوی داستان کوتاه خولستومر یک اسب می شود و ما دنیا را از دیدگاه یک »بیگانه کامل « می نگریم.
هر هنرمند آگاه یا ناخودآگاه تمهیداتی برای این مسله دارد. استفاده از تشبیه های نامتعارف، مجاز پیش تر ناشناخته، استفاده از واژگان از یادرفته یا ممنوع و یا اصطلاحات مردم کوچه و بازار، ابهام در موقعیت می تواند موثر واقع گردد. از بین بردن توالی زمانی در رمان تریسترام شاندی استرن و یا تدوین دیالکتیکی آیزنشتاین در سینما، افشای تمهیدات نویسنده در رمان امروزی میلان کوندراست، از بین بردن عادت شنیداری در موسیقی دوازده تنی شوئنبرگ، حذف کامل عناصر صحنه پردازی در آخرین نمایش های ساموئل بکت، کاربرد استعاره در آثار کافکا، بازگشت مدام به دنیای واقعی ساختن اثر، ترفند فلوبر در نقل قول بدون گیومه و اابژکتیویسم بیانی، استفاده از تصاویر اروتیک در دکامرون بوکاچیوو همگی شگردهای از کاربرد این مفهوم است. - احمدی, حقیقت و زیبایی, استفاده از مفهومی متناقض در آثار ویلیام وردزورث1 نوعی مثالی دیگر از این نو شگرد می باشد.
آشنایی زدایی در طول دوران به سیاست و سایر عرصه ها کشیده شد. برشت با بیگانه سازی در تئاتر، خود این واژه را تمدید و از این راه مردم را تشویق ب ه انقلاب علیه حکومت کرده و مبارزات خود را بدین گونه ادامه می داد. یاکوبسن معتقداست تکرار آنچه آشنایی زایی را سبب شده خود عادتی نو را بنیان می نهد. او توصیه می کند که لازم است پس از مدتی »آشنایی زدایی از آشنایی زدایی« انجام شود؛ یعنی با ابتکاری نو دوباره آنچه عادت شده را برهم زد.
همان طور که بیان شد سورالیست ها پیش از شکلوفسکی به آشنایی زدایی در آثار خود پرداخته اند. سورئالیسم جنبشی در هنرها و ادبیات است که با بیانیه برتن در 1924 آغاز شد
