بخشی از مقاله
چکیده
تاثیر تنش خشکی ناشی از قطع آبیاري و محلول پاشی با ریز مغذي هاي روي، بُر و منگنز بصورت کرت هاي خرد شده در قالب طرح بلوك هاي کامل تصادفی با سه تکرار بر روي گیاه کلزا در مرکز تحقیقات کشاورزي صفی آباد مورد بررسی قرار گرفت. عامل اصلی در سه سطح شامل آبیاري مطلوب - عدم قطع آبیاري - ، قطع آبیاري در مرحله گلدهی و قطع آبیاري در مرحله خورجیندهی بود. عامل فرعی نیز شامل محلول پاشی ریز مغذي در 10 سطح - روي با غلظت 2، 4 و 6 در هزار، منگنز با غلظت 2، 4 و 6 در هزار، بر با غلظت 2، 4 و 6 در هزار و شاهد بصورت محلولپاشی با آب مقطر - بود. قطع آبیاري در مراحل گلدهی و خورجین دهی، تعداد خورجین در بوته را به ترتیب به میزان 38 و 6 درصد کاهش داد. حداکثر عملکرد دانه 4055/6 - کیلوگرم در هکتار - به شرایط آبیاري مطلوب و محلول پاشی بُر با غلظت 4 در هزار اختصاص یافت.
با توجه به نتایج حاصل از این آزمایش در صورت کاهش شدت تنش خشکی - قطع آبیاري در مرحله خورجین دهی - و محلول پاشی ریز مغذي هاي روي 6 - در هزار - ، منگنز و بُر 4 - در هزار - می توان اثر تنش خشکی را تا حدودي کاهش داد، بطوري که عملکرد دانه این تیمار با شاهد - عدم قطع آبیاري - تفاوت معنی داري نداشته باشد.
مقدمه
تلاش در جهت بهبود عمکلرد دانه و کیفیت آن از طریق تولید ژنوتیپ هاي جدید و عملیات زراعی در جهان در جریان می باشد . - 6 - تاثیر تنش آب به زمان، مدت و شدت آن بستگی دارد . - 8 - از طرف دیگر تعیین مرحله بحرانی آبیاري و برنامه ریزي آبیاري بر اساس زمان مورد نیاز محصول از اهمیت خاصی در خصوص حفظ آب، بهبود اجراي آبیاري و پایداري کشاورزي آبی برخوردار می باشد .واکنش عملکرد محصول در مقایسه با کل آب مصرفی در فصل زراعی، به میزان زیادي به مقدار آب کاربردي در مراحل مختلف نموي گیاه بستگی دارد
مطالعات مختلف نشان داده اند که کاربرد مقادیر اندکی از عناصر غذایی بویژه روي و منگنز از طریق محلول پاشی می تواند عملکرد محصولات زراعی را بطور معنی داري افزایش دهد. زمانی که کمبود عناصر غذایی از طریق کاربرد آنها در خاك برطرف نشود و همچنین در شرایط مزرعه که عوامل متعددي بر جذب عناصر غذایی تاثیر دارند، محلول پاشی ریزمغذي ها یک مزیت می باشد . - 2 - با توجه به مطالب فوق هدف از این آزمایش بررسی اثر تنش خشکی در مراحل مختلف و تاثیر محلول پاشی با ریز مغذي هاي روي، بُر و منگنز بر عملکرد و اجزاي عملکرد کلزا می باشد.
مواد و روش ها
این تحقیق در 1391 در مرکز تحقیقات کشاورزي صفیآباد با عرض جغرافیایی 32 درجه و 22 دقیقه، طول جغرافیایی 48 درجه و 32 دقیقه و ارتفاع 82 متر از سطح دریا اجرا گردید. آزمایش به صورت کرتهاي یک بار خرد شده در قالب طرح بلوکهاي کامل تصادفی در 3 تکرار بود. عامل اصلی در سه سطح شامل آبیاري پس از 70 میلیمتر تبخیر از تشتک به عنوان شاهد - آبیاري مطلوب: - S1، قطع آبیاري در مرحله گلدهی - تنش شدید خشکی - S2: و قطع آبیاري در مرحله خورجیندهی - تنش ملایم خشکی - S3: بود. عامل فرعی نیز شامل ریز مغذي ها در 10 سطح - روي با غلظت 2، 4 و 6 در هزار، منگنز با غلظت 2، 4 و 6 در هزار، بر با غلظت 2، 4 و 6 در هزار و شاهد بصورت محلولپاشی با آب مقطر - بود. محلولپاشی نیز در دو مرحله غنچه دهی و شروع گلدهی انجام گردید. رقم مورد آزمایش نیز Hyola401 بود. تجزیه آماري بوسیله نرم افزار SAS انجام گردید و مقایسه میانگینها نیز به روش دانکن در سطح احتمال %5 انجام شد. رسم نمودارها نیز با استفاده از نرم افزار Excel انجام گردید.
نتایج و بحث
تعداد خورجین در بوته
اثر قطع آبیاري، محلول پاشی و اثر متقابل آنها بر تعداد خورجین در بوته معنی دار بود - اعداد ارائه نشده اند - . از نتایج مربوط به اثر مقابل تیمارهاي آزمایشی بر تعداد خورجین در بوته چنین برمی آید که مرحله گلدهی حساس ترین مرحله به تنش کم آبی بوده و موجب کاهش تعداد خورجین در بوته گردید - شکل . - 1 تنش در مرحله ساقه دهی و گلدهی بدلیل عرضه کمتر مواد فتوسنتزي باعث ریزش گل و خورجین هاي در حال رشد می گردد . - 9 - روي، علاوه بر افزایش ذخیره کربوهیدرات هاي دانه، در سنتز پروتئین لوله گرده سهیم بوده و سبب ذخیره پروتئین در این عضو می شود که این امر منجر به افزایش گرده افشانی، تشکیل میوه و دانه بیشتر می شود . - 4 - بطور کلی می توان اظهار داشت که محلول پاشی ریز مغذي ها بر روي فتوسنتز و آنزیم هاي موجود در مسیرهاي متابولیک تبدیل مواد فتوسنتزي به انرژي و اجزاي عملکرد اثر مثبت گذاشته و بنابراین تولید دانه را افزایش می دهد.
شکل -1 اثر متقابل تنش خشکی و محلول پاشی بر تعداد خورجین در بوته
تعداد دانه در خورجین
اثر ساده قطع آبیاري و محلول پاشی بر تعداد دانه در خورجین معنی دار بود - اعداد ارائه نشده اند - . با افزایش شدت تنش تعداد دانه در خورجین نیز کاهش یافت - جدول . - 1 در بین تیمارهاي مختلف محلول پاشی نیز کاربرد منگنز با غلظت 6 در هزار از بالاترین وزن هزار دانه برخوردار بود - جدول . - 1 میزان اختلاف بین تیمارهاي مختلف محلول پاشی از نظر تاثیر بر تعداد دانه در خورجین کمتر از تعداد خورجین در بوته بود. بسته به زمان وقوع تنش تغییرات اجزاي عملکرد نیز متفاوت خواهد بود. عوامل تنش زایی که در اوایل فصل رشد گیاه رخ می دهند، بطور عمده بر تعداد دانه اثر می گذارند در حالی که اندازه دانه تحت تاثیر عواملی که بعد از گرده افشانی عمل می کنند، قرار می گیرد
وزن هزار دانه
بر اساس نتایج تجزیه واریانس اثر ساده تنش خشکی و محلول پاشی بر وزن هزار دانه معنی دار بود - اعداد ارائه نشده است - .
حداقل وزن هزار دانه 3/16 - گرم - به تیمار قطع آبیاري در مرحله گلدهی اختصاص یافت - جدول . - 1 از آنجایی که وزن هزار دانه آخرین جز عملکرد بوده و روند تغییرات آن به مقدار زیادي تحت تاثیر دیگر اجزا عملکرد قرار می گیرد، بنابراین به نظر میرسد که تولید دانه کمتر در خورجین میتواند با افزایش وزن هزار دانه در ارتباط باشد. افزایش شدت تتنش خشکی علاوه بر کاهش تعداد خورجین در بوته و تعداد دانه در خورجین، وزن هزار دانه را کاهش داد.
با توجه به این نتایج به نظر می رسد که تنش خشکی موجب کاهش انتقال مجدد مواد فتوسنتزي گردیده است. بین تیمارهاي مختلف محلول پاشی نیز بیشترین 3/7 - گرم - و کمترین 2/78 - گرم - وزن هزار دانه به ترتیب در تیمار کاربرد بُر با غلظت 6 در هزار و محلول پاشی با آب مقطر - شاهد - مشاهده گردید - جدول Yang . - 1 و همکاران نیز اظهار داشتند که کاربرد بُر موجب افزایش وزن هزار دانه می گردد
عملکرد دانه
با استناد بر داده هاي جدول تجزیه واریانس مشخص گردید که اثر ساده و اثر متقابل تیمارهاي مورد آزمایش بر عملکرد دانه معنی دار بود - اعداد ارائه نشده است - . از مقایسه میانگین هاي اثر متقابل تنش خشکی و محلول پاشی چنین بر می آید که حداکثر عملکرد دانه 4055/6 - کیلوگرم در هکتار - به شرایط آبیاري مطلوب و محلول پاشی بُر با غلظت 4 در هزار اختصاص یافت. حداقل عملکرد دانه 1805/6 - کیلوگرم در هکتار - نیز در تیمار قطع آبیاري در مرحله گلدهی و محلول پاشی با آب مقطر بدست آمد
Mei و همکاران گزارش دادند که کاربرد بُر از طریق افزایش تعداد خورجین در بوته و تعداد دانه در خورجین، موجب افزایش عملکرد دانه کلزا می شود . با کاهش شدت تنش ناشی از قطع آبیاري در مرحله خورجین دهی و برخی تیمارهاي محلول پاشی تفاوت معنی داري با آبیاري مطلوب مشاهده نگردید. بررسی شکل 6 نشان می دهد که می توان از طریق کاربرد روي با غلظت 6 در هزار و همچنین منگنز با غلظت 4 در هزار تاثیر منفی تنش خشکی ناشی از قطع آبیاري در مرحله خورجین دهی را به میزان بیشتري کاهش داد و با توجه با این نتیجه می توان استنباط نمود که در چنین شرایطی روي و منگنز تاثیر بیشتري بر تنظیم اسمزي داشته اند. به عبارت دیگر می توان اظهار داشت که با اعمال مدیریت تغذیه اي مناسب می توان میزان حساسیت به تنش خشکی را تا اندازه اي کاهش داد.
