بخشی از مقاله
چکیده
تغییراقلیم یکی از مسائل مهمی است که به خاطر تاثیری که بر موجودات زنده میگذارد نگرانیهای زیادی را به همراه داشته است. حتی اگر با افزایش اقدامات ملی و بینالمللی میزان نشر گازهای گلخانه ای و سوختنی به حداقل میزان برسد باز هم به علت بزرگی اثر اولیه، تغییرات اقلیمی در طول دهههای آینده بوقوع خواهد پیوست و به این دلیل سازگاری باتغییرات اقلیمی یک ضرورت غیراجتناب است. حتی اگر بشر بتواند گرم شدن کره زمین را در حد متوسط نگه دارد باز هم بی نیاز از سازگاری با تغییرات اقلیمی نخواهد بود. به هر حال افزایش سریع گرمایش جهان ایجاب می کند علاوه بر اقدامات موثر در کاهش گازهای گلخانهای، باز هم تغییرات اساسی در ساختار کشاورزی در مواجهه با پدیدههای اقلیمی صورت گیرد.
تغییراقلیم میتواند به منزله تغییر در فراوانی موجودات زنده باشد. گیاهان بدلیل عدم تحرک در برابر تغییرات اقلیمی حساس ترند و از آنجایی که گیاهان اولین حلقه در زنجیره غذایی هستند، تاثیر تغییراقلیم بر گیاهان بر سایر حلقههای زنجیره غذایی و در نهایت انسان تاثیر میگذارد.
مقدمه
کره زمین تاکنون بارها و بارها گرم و سرد شدن را تجربه کرده است. نزدیکترین این تغییرات 800 هزار سال پیش بود که زمین 8 دوره یخبندان را تجربه کرد. پدید آمدن سریع گازهای گلخانهای در اوایل دوران ژوراسیک هم سبب شد میانگین درجه حرارت زمین بین 5 تا 9 درجه سانتی گراد افزایش یابد. گرمایش جهانی اثرات ناخوشایند فراوانی بر زندگی انسانها و جانوران میگذارد.
با گرم شدن زمین، یخهای قطبی آب میشوند، سطح آب دریاها بالا میآید و فصلها شدت بیشتری میگیرند. یعنی زمستانها سردتر از همیشه خواهند بود و تابستانها گرمتر و خشکتر.
بیشترین میزان افزایش در میزان گازهای گلخانهای در سالهای اخیر رخ داده است بطوریکه در سال 2008میلادی به گزارش گروه بینالمللی تحقیقات درباره انتشار گازهای گلخانهای میزان انتشار این گازها به بیشترین مقدار خود یعنی هشت ملیارد و هفتصد میلیون تن رسید که نشانگر این است که کمیت انتشار گازهای گلخانهای در مقایسه با سال 1990، افزایش %41 را نشان میدهد. مدلهای تغییرات آب و هوایی که IPCC طراحی کرده است، نشان میدهد در فاصله سالهای 1990 تا 2100 میلادی میانگین دمای هوای سطح زمین بین 1/1 تا 6/4 درجه سانتیگراد افزایش مییابد.
پدیده تغییراقلیم پدیدهای است که در نتیجه فاکتورهایی همچون فرایندهای دینامیکی زمین و یا عوامل بیرونی همچون تغییرات در شدت تابش آفتاب و یا فعالیت-های انسانی رخ میدهد. عوامل خارجی تاثیرگذار بر اقلیم شامل نیروهایی همچون نوسانات در شدت نور خورشید، انحراف در مسیر حرکت زمین و افزایش غلظت گازهای گلخانه ای میباشد.
هوا یکی از مهمترین عناصر تشکیل دهنده محیط زندگی ماست. میانگین شرایط دراز مدت پدیدههای جوی را اقلیم می گویند. این پدیده همان طور که از بسیاری از فعالیت های انسانی تاثیر می پذیرد، بر بسیاری از فالیت های انسانی تاثیر میگذارد. تغییرپذیری اقلیمی واقعیتی ملموس است که از ویژگیهای ذاتی سیاره ما منشا میگیرد و حتی از عوامل فراکروی مانند لکههای خورشیدی تاثیر میپذیرد.
از طرفی دیگر تغییرات اقلیمی ناشی از دخالتهای نابجای انسان در نظام طبیعت میباشد بطوریکه در چند دهه اخیر تغییرات مزبور پر شتابتر گردیده است. این تغییرات حاصل رشد سریع اقتصاد صنعتی کشورها میباشد. رشد سریع جمعیت و مساله تامین غذا سبب تخریب هرچه بیشتر محیطزیست گردیده است. سنجشهای مستقیم گازهای CO2، CO، متان و کاهش غلظت لایه ازون تصویری نگران کننده از تخریب محیطزیست و ناهنجاریهای اقلیمی بدست داده است. استفاده از سوختهای فسیلی باعث افزایش غلظت گاز CO2 در هوا شده بطوریکه قبل از صنعتی شدن دنیا غلظت CO2 موجود در هوا ppm 260- 280 بوده اما بعد از صنعتی شدن این میزان افزایش یافت و در حال حاضر به ppm 360 رسیده است.
سال 2005 گرمترین سال در قرن اخیر بوده است. نقش اساسی اقلیم در حیات جانداران به طور عام و در زندگی و بقای انسان بطور خاص امری مسلم و بدیهی است. این امر زمانی آشکارتر میشود که آب و هوای یک منطقه یا یک کشور با نوسانات و افت و خیزهای دورهای و فصلی حیات جانداران را تحت تاثیر خود قرار دهد - مرادی و همکاران، . - 1383 این در حالی است که بارش یکی از متغیرترین پدیدههای جوی است. این متغیر جوی بسته به اقلیم هر منطقه دارای نوسان و بیهنجاری میباشد.
تغییرات بارندگی دارای دو پدیده حدی سیل و خشکسالی است - مرادی وهمکاران، . - 1385 ضرورت و اهمیت مطالعات اقلیمی هیچگاه به اندازه امروز مورد توجه واقع نگردیده است. چرا که انسان هیچگاه به اندازه امروز به اهمیت اثرات اقلیمی بر روی فعالیتهای خود واقف نبوده است. رویدادهایی همچون اثرات گازهای گلخانهای، نازکشدن لایه ازن، کمبود سوختهای فسیلی، خشکی و خشکسالی، سیل و طوفانهای دهه اخیر از جمله عواملی هستند که توجه انسان قرن بیست و یکم را به تاثیرات اقلیم در برنامهریزی و مدیریت محیط معطوف داشته است
اثرات تغییراقلیمی بر جنبه های مختلف زندگی بشر
-1 نقش تغییراقلیم بر سلامتی انسان
یکی از نیازهای طبیعی و حیاتی انسان استفاده از هوای پاک و سالم برای تنفس است. با توجه به اینکه میزان اکثیژن موجود در جو محدود است، افزایش گازهای گلخانهای علاوه بر افزایش گرمایش جهانی، سبب آلودگی هوا و در نتیجه تهدیدی جدی برای بهداشت عمومی جوامع انسانی به شمار میرود. بطوریکه افزایش بیماریهای ناشی از آلودگی هوا که متاثر از تغییرات اقلیمی است در سالهای اخیر افزایش یافته است.
از طرف دیگر تغییرات آب و هوا عوامل موثر بر سلامت همچون هوای تمیز، آب آشامیدنی سالم، غذای کافی و پناهگاه امن را تحت تاثیر قرار داده است. دماهای هوائی بسیار بالا مستقیما مرگومیر ناشی از بیماریهای قلبی- عروقی و تنفسی را تشدید مینماید. آلودگی هوای شهرها حدود 1.2 میلیون مرگ و میر را در هر سال به دنبال دارد. سطوح گردهها و سایر آلرژیهای هوایی در هوای گرم بیشتر است و این وضعیت سبب القاء آسم می شودکه حدود 300 میلیون فرد را مبتلا می کند
-2 نقش تغییراقلیم بر جنگلها
پراکنش جنگلها توسط دو عامل آب و دما محدود میشود. جنگلها در برابر تغییرات آب و هوایی بسیار حساس هستند. این موضوع به خوبی در پژوهشهای صورت گرفته در گذشته، حال و مدلسازی شبیهسازی شده نشان داده شده است. افزایش دما به میزان یک درجه سانتیگراد در میانگین سالانه منجر به تغییر در میزان رویش و ظرفیت زادآوری بسیاری از گونههای درختی میشود. تغییر دما از یک سو در مناطق مختلف قادر است عملکرد و ترکیب جنگلها را تغییر دهد و از سوی دیگر منجر به از بین بردن کامل پوشش جنگلی میشود.
اکثر گونههای جنگلی با تغییرات اقلیمی سریعا تغییر مییابند. گونه-های کند رشد که در مرحله آخر به توالی میرسند یا گونههایی که پراکنش بذر آنها محدود است توسط گونههای سریع الرشد جایگزین میشوند و سریعا با محیط سازگار میگردند. با توجه به اهمیت اقتصادی و اجتماعی جنگلها در تامین چوب، خمیر کاغذ، سوخت، توریسم، زیستگاه حیات وحش، حفاظت از منابع آب و غیره لزوم مطالعات اقلیمی و تاثیرگذاری آن بر این اکوسیستمهای مهم احساس میگردد. جنگلها قادراند بطور مستقیم بر سیستم های اقلیمی - اقلیم محلی تا مقیاس قارهای - تاثیر بگذارند. این اکوسیستمها بر دمای کره زمین، تبخیر و تعرق، آلبیدو و بارندگی تاثیر میگذارند
-3 تغییراقلیم و تاثیر آن بر دبی آب رودخانهها:
تغییراقلیم اثرات مستقیمی بر میزان دسترسی به منابع آب دارد. همچنین پیامدهای غیرمستقیمی از طریق الگوی اراضی و مدیریت منابع و ویژگیهای فیزیکی خاک دارد که همگی بر کمیت و کیفیت منابع آب و به دنبال آن بر توسعه اقتصادی و اجتماعی تاثیر میگذارد و بدین ترتیب بر امنیت غذایی در سطح ملی تاثیر برجای خواهد گذاشت. بدنبال تغییرات اقلیمی جریان در رودخانههایی که در عرضهای جغرافیایی بالا قرار دارند، افزایش یافته در حالیکه در اکثر رودخانههایی که در مناطق میانی زمین، اروپا و آمریکای مرکزی قرار دارند روند کاهشی دارد.
با این حال در قسمتهای جنوبی آسیا رواناب می تواند افزایشی یا کاهشی باشد. یافته های بسیار گسترده در قسمت هایی از جهان نشان میدهد که گرمایش منجر به تغییر در جریان فصلی رودخانهها در مناطقی شده که بیشتر بارش در زمستان بهصورت برف بوده و در این مناطق جریان رودخانهها به دلیل ذوب برف زودهنگام در فصل بهار کاهش و در زمستان افزایش می یابد
تغییر در جریان رودخانه-ها و همچنین تراز آب دریاچهها و تالابها به دلیل تغییراقلیم به تغییر در حجم، دوام و فراوانی بارش، چه بصورت باران و چه برف بستگی دارد
تغییر در تراز آب در دریاچهها عمدتا به دلیل تغییر در جریان رودخانهها و تغییر در بارش بر روی دریاچهها و تبخیر از سطح آنها می باشد. اندازه تعدادی از دریاچهها در سراسر جهان در طی دهههای گذشته عمدتا به دلیل استفاده بشر کاهش یافته است
-4 اثر تغییراقلیم بر کشاورزی و تامین غذا:
بارش، تابش و دما از شاخصهای عمده اقلیمی تاثیرگذار بر فعالیت های کشاورزی میباشند. همه مواد گیاهی و تولیدات حیوانی در ماهیت نهایی خود چیزی جز انرژی انباشته شده خورشیدی نیستند به عبارت دیگر تامین غذای انسان به شدت میتواند متاثر از تغییرات اقلیمی باشد.
پدیده یخبندان و سرما بویژه در دو حالت سرماهای پاییزه و سرماهای بهاره دو حالت سرمایی است که باعث خسارات سنگین به تولیدات کشاورزی و همچنین انبارداری آنها میشود. خطرات یخبندان در ایران قابل توجه است و هر ساله بسیاری از محصولات زراعی و درختان میوه با خطر یخبندان مواجه هستند. از طرف دیگر کشاورزی سخت به آب و هوا و اقلیم وابسته بوده و از این رو تنوع اقلیمی و تغییرات آن، چه در کوتاه مدت - در طول دوره رشد - و چه در درازمدت، نقش تعیین کنندهای در میزان تولید و پایداری آن دارد.
