بخشی از مقاله
چکیده
سرمایه فرهنگی به منزله یکی از ابعاد سرمایه انسانی است، سرمایهاي که بشر در خلال زندگی از طریق استعداد ها، مهارت ها، کار آموزيها و قرار گرفتن در معرض فعالیتهاي فرهنگی، به گردآوري آنها اقدام میکند. این پژوهش با روش تحلیلی– اسنادي بدنبال این است که تاثیر سرمایه فرهنگی بر موفقیت تحصیلی دانش آموزان را بررسی نماید. یافتهها نشان میدهد که سرمایه فرهنگی والدین تاثیر بسزایی در موفقیت تحصیلی و در اختیار گرفتن کرسی بهترین رشته ها در دانشگاه هاي برتر توسط فرزندان آنها دارد. براي اینکه بتوان به سمت کاهش این نابرابريها حرکت کرد باید به دنبال یک عدالت فرهنگی باشیم. و تدابیري اندیشید که منابع فرهنگی ارزشمند در دسترس همه اقشار جامعه قرار گیرند.
مقدمه
نابرابري یکی از جنبه هاي عمومی و همیشگی جوامع انسانی است. تمایزهاي فردي از قبیل توانایی هایی ذاتی، انگیزشی و تمایلات و گوناگون افراد و تفاوتهاي اجتماعی از جمله متفاوت بودن شیوه زندگی، حقوق، پاداش و امتیازهایی که جامعه براي افراد قائل میشود به صورت نهادي در میآیند و موجب بروز نابرابرياند - ربانی و همکاران، . - 1390 هرقدر شرایط تربیتی جامعه مهیاتر باشد، فرد را موثر و مفید و قادر به انجام وظایف محوله میسازد و موجب میشود که بهره بهتري از جامعه بگیرد.
چون موجودیت و انجام وظایف محوله در دنیاي متغیر امروزي ضروري است تلاش انسان براي سازگاري با شرایط و اوضاع و احوال جدید، یادگیري پاسخ ها و عکس العملهاي مناسب و موثر ضروري به نظر می رسد
اعتقاد دارد گسترش آموزش و پرورش همواره با آرمان هاي دموکراسی همگانی پیوند نزدیک داشته است و پیوسته به عنوان وسیله اي براي برابر سازي در نظر گرفته شده است. آموزش و پرورش همگانی با آموختن مهارتها به افراد جوان و با استعداد به منظور توانا ساختن آنها به یافتن جایگاه ارزشمند در جامعه، به کاهش نابرابري هاي قدرت و ثروت کمک می کند؛ اما این سوال مطرح است که تا چه اندازه این پدیده تحقق پیدا کرده است؟
بررسی نقش و جایگاه آموزش و پرورش در حفظ و تدوام نابرابريهاي اجتماعی– اقتصادي از موضوعات و محورهاي اساسی در جامعه شناسی آموزش و پرورش است. در ادبیات جامعه شناسی آموزش و پرورش، نظریه هاي کلاسیک کارکردگرایی و تضاد با عنایت به مفروضات و چارچوب مفهومی خود، به تحلیل رابطه آموزش و پرورش و نابرابري هاي اجتماعی و اقتصادي پرداخته اند - نوغانی، . - 1382 نظریه پردازان کارکرد گرایی مبنا و اساس تخصیص فرصتها و منابع اجتماعی- اقتصادي را به افراد و شایستگیها و لیاقت آنها می دانند و معتقدند، آموزش و پرورش با انتخاب و گزینش افراد مستعد و توانا و با توجیهه اصل شایسته سالاري، سهم مهمی در مشروعیت نابرابريها ایفا می کنند. کارکردگرایان ادعا می کنند که گسترش آموزش و پرورش به ایجاد یک جامعه شایسته سالار منجر می شود.
جامعهاي که در آن استعداد و تلاش تعیین کننده موفقیت اجتماعی است - لیوینگتون2، 16 :1983، به نقل از نوغانی،. - 1382 نظریه پردازان کارکردگرا تاکید می کنند که افراد نمی توانند به اتکاي پایگاه اجتماعی و اقتصادي خود، موفقیت تحصیلی فرزندانشان را تضمین کنند، مگر آنکه فرزندان آنها درون مایه اصلی را براي موفقیت تحصیلی دارا باشند؛ یعنی از استعداد و لیاقت کافی براي موفقیت در امتحانات مدرسه برخوردار باشند.
با توجه به اینکه از دید کارکردگرایان لیاقت ها و استعداد افراد باعث نابرابري ها می شود نه تنها این نابرابري نامشروع نیست بلکه منجر به حرکت رو به جلو جامعه می شود - نوغانی، . - 1382 در مقابل نظریه پردازان تضاد اعتقاد دارندکه اولا نابرابري هاي اجتماعی – اقتصادي فاقد مشروعیت و پذیریش جمعی است. ثانیا استعداد و لیاقت به تنهایی تعیین کننده موفقیت تحصیلی و در نتیجه موقعیت هاي اجتماعی – اقتصادي نیست بلکه این موقعیت اجتماعی- اقتصادي و خاستگاه طبقاتی است که سرنوشت تحصیلی و اجتماعی آنها را تعیین می کند
درمیان نظریه هاي وابسته به دیدگاه تضاد، نظریه باز تولید سرمایه فرهنگی که توسط باسیل برنشتاین و پی یر بوردیو ارائه گردیده است در تبیین نقش آموزش و پرورش در بازتولید نابرابري به مقولات فرهنگی تاکید داشته اند. مفهوم سرمایه فرهنگی در چهار دهه گذشته نقش برجسته اي در شکل گیري پژوهشهاي تجربی رشته هاي گوناگون مثل جامعه شناسی، تاریخ، مطالعات فرهنگی و پژوهش هاي فمنیستی داشته است.
جامعه شناسی به ویژه جامعه شناسی آموزش و پرروش، بیش از سایر رشته ها و حوزه ها پذیراي این مفهوم در قلمرو پژوهش هاي تجربی بوده است. نقش سرمایه فرهنگی در نابرابریهاي تحصیلی طبقات مختلف و تأثیر برخورداري از این سرمایه در بهره مندي بیشتر از فرایند تحصیل، از جمله موضوعاتی بوده است که بسیاري از پژوهش هاي تجربی در سراسر جهانبه آن پرداخته اند
به اعتقاد مک فادن و واکر - 1997 - 1 فرضیه اساسی نظریه بازتولید فرهنگی این است که در داخل نظام آموزشی، شکل خاصی از نظم اجتماعی وجود دارد که این نظم ناشی از شرایط اجتماعی و تاریخی خارج از این نظام است. نظم اجتماعی آموزشی کاملا به این شرایط خارجی وابسته است و در واقع، کارکرد آموزش و پرروش، انتقال میراث فرهنگی جامعه است.
بر اساس نظریه بازتولید فرهنگی، مهم این است که بدانیم در درون مدرسه چه چیزي انتقال می یابد، انتقالی که هم از طریق برنامه آموزشی و هم از طریق شکل سازمان مدرسه صورت می گیرد. تحصیل کردن و به مدرسه رفتن، یک نوع نظام ارتباطی است که در آن پیام فرهنگی خاصی تولید و تقویت می شود - شارع پور، 1390، . - 78 بوردیو2 اعتقاد دارد نظام آموزشی با ایجاد شکاف میان دانشجویان مدارس عالی و برجسته و دانشجویان دانشکده هاي معمولی، مرزهاي اجتماعی بنا می کند که مشابه همان مرزهایی است که در گذشته اشراف بلند پایه را از اعیان میان مایه و این گروه را از مردم کوجه و بازار جدا می کردپ
آموزش مدرسه اي نقش مهمی را عهده دار است که همانا مشروعیت بخشیدن به آثاري است که مدرسه آنها را به عنوان آثار ارزشمند و قابل ستایش عرضه می کند و بدین طریق در شکل گیري سلسله مراتب سرمایه فرهنگی که در جامعه اي مشخص و در زمانی معین اعتبار می یابد کمک می کند
در این نوشتار سعی بر این است با تکیه بر نظریه سرمایه فرهنگی پی یر بوردیو و مفاهیمی مانند بازتولید فرهنگی، سرمایه فرهنگی، خشونت نمادین و البته نگاهی به منابع سرمایه فرهنگی و معیارهاي سنجش سرمایه فرهنگی و با نگاهی به تعدادي از پژوهش هاي انجام شده به بررسی نقش سرمایه فرهنگی بر آموزش و پرورش و نابرابري هاي ناشی از آن بپردازیم.
فرهنگ
فرهنگ را به صورت هاي مختلف تعریف کرده اند. کروبر و کلاکهون3 با بررسی تعاریف ارائه شده از فرهنگ در زبان انگلیسی یکصد و شصت تعریف پیدا کرده اند که بعد از تجزیه و تحلیل آنها را به شش نوع و طبقه تقسیم کرده اند: تشریحی، تاریخی، هنجاري، روانشناسی، ساختی و ژنتیک
این تعاریف متعدد گرچه به ابهامات مربوط به این مفهوم افزوده اند اما نشان دهنده اهمیت مفهوم فرهنگ نیز می باشند. فرهنگ، قبل، حین و پس از تحولات اجتماعی و اقتصادي و سیاسی مهم می باشد. به تعبیر وبر4 زمینه ساز تحولات اقتصادي، فرهنگی و انگیزشی است به تعبیر پارسونز تحولات فرهنگی همسان با تحولات سیاسی و اقتصادي محقق می شود و به تعبیر بوردیو نتایج تحولات اقتصادي به شکل گیري فرهنگ - سرمایه فرهنگی - می انجامد
از دیدگاه گیدنز فرهنگ عبارت است از ارزشهایی که اعضاي یک گروه معین دارند، هنجارهایی که از آن پیروي می کنند و کالاهاي مادي که تولید می کنند. هنگامی که واژه فرهنگ را بکار می بریم اغلب فراورده هاي متعالی ذهن – هنر، ادبیات، موسیقی و نقاشی را در نظر داریم. فرهنگ به مجموعه شیوه زندگی اعضاي یک جامعه اطلاق می شود
تعریف »تایلر«5 از فرهنگ که در سال 1871 و در کتاب »فرهنگ ابتدایی« آمده است به عنوان تعریف جامعه و مانع معروف است: »فرهنگ« مجموعه اي پیچیده ایست که شامل معارف، معتقدات، هنرها، منابع، فنون، اخلاق، قوانین و بالخره تمام عادات
