مقاله تاثیر کاهش ذخایر سوخت های فسیلی بر بحران انرژی

بخشی از مقاله

چکیده

سوخت های فسیلی از گذشته تاکنون در تامین انرژی بشر نقش اساسی داشته اند و با توجه به این که قابلیت دسترسی آسان و ارزان را برای مصرف کنندگان فراهم نموده اند با استقبال بیشتری مواجه بوده اند . اما در دهه های اخیر با توجه به مصرف بی رویه ی انرژی های تجدید ناپذیر از جمله سوخت های فسیلی ذخایر این منابع انرژی رو به کاهش رفته است و پیش بینی های صورت گرفته در ترسیم چهره ی جهان آینده ذخایر سوخت های فسیلی را ناچیز ترسیم میکنند و این امر از وقوع بحران انرژی در آینده ای نه چندان دور حکایت می کند که با کاهش ذخایر سوخت های فسیلی رو به افزایش خواهد رفت و زمینه را برای استفاده از انرژی های تجدید پذیر هموارتر خواهد کرد

اما در این بین اقبال برای دست یابی به انرژی هسته ای بیشتر از سایر انرژی های نو می باشد و این مهم خود عامل ایجاد بحران ها و چالش های عمیقی بین کشورهای برخوردار و غیر برخوردار از انرژی هسته ای خواهد شد و زمینه برای امنیتی شدن بیشتر روابط بین الملل فراهم می شود و جهان آینده با بحران جدی برای حفظ و گسترش صلح بین المللی روبه رو خواهد بود . حال ما در این پژوهش برآنیم تا ضمن سنجش میزان کاهش ذخایر سوخت های فسیلی ،تاثیر آن را بر بحران ها و چالش های جهانی و منطقه ای در آینده ای نه چندان دور که از آن به عنوان بحران انرژی یاد می شود بررسی نماییم.

مقدمه

در سال های گذشته روند روبه رشد مصرف انرژی به ویژه سوخت های فسیلی پدیده بحران انرژی را در جهان به وجود آورد این امر به ویژه در کشورهای در حال توسعه از لحاظ افزایش مصرف سالانه به حدی رسیده که نگرانی های زیادی را به وجودآورد امروزه انرژی ازجمله مباحث مهم و تاثیر گذار در اقتصاد جهانی است . منابع انرژی گوناگون است که حیات و زندگی را برای ما و دیگر موجودات زنده این سیاره به ارمغان میآورد. همان طور که می دانیم انسان همواره نیازمند انرژی بوده و می باشد.

لذا کشف آتش تحول عظیمی را در ساختار اجتماعی و امکان ساخت و استفاده از ابزارهای جدید را فراهم کرده اواخر قرن 18 میلادی با بهره برداری از معادن، انسان به انرژی زغال سنگ، که مقدمه ای برای آغاز انقلاب صنعتی بود دست یافت و با استفاده از سایر انرژی های فسیلی - نفت و گاز - در سال های بعد شرایط لازم را برای توسعه صنعت ،احداث شهرهای بزرگ به دست آورد

نیاز شدید کشورهای صنعتی به منابع انرژی به ویژه سوختهای فسیلی و به کارگیری و مصرف بی رویه آنها منابع عظیمی را که طی قرون متمادی در لایه های زیرین زمین تشکیل شده است تخلیه مینماید. در این شرایط که کشورهای بزرگ و صنعتی نیازبه منابع انرژی را بیش از پیش لمس کردند به نفوذ در کشورهایی پرداختند که منابع انرژی به خصوص سوخت فسیلی در آن کشورها زیاد است اگر نگاهی گذرا به جنگ های قرون 20 و 21 بیندازیم در خواهیم یافت که اغلب این جنگ ها برای منابع انرژی بوده است

حمله آمریکا به عراق ، هجوم ایالات متحده آمریکا به افغانستان و موارد متعدد دیگر نمایانگر اهمیت سوخت های فسیلی برای کشورهای صنعتی است چون کشورهای پیشرفته غربی برای ادامه حیات اقتصادی خود نیاز به منابع انرژی فسیلی دارند و چون این منابع از کشورهای در حال توسعه به این کشورها صادر می شود رفته رفته و به صورت تدریجی این منابع پایان می پذیرد واین امر موجد بحران انرژی در جهان می شود واین شرایط لزوم حرکت به سوی منابع انرژی طبیعی مثل انرژی باد،انرژی زمین گرمایی ، انرژی زیستی ، انرژی امواج، انرژی حرارتی دریاها و انرژی آب را بیشتر نمایان می کند

وقتی که روز به روز بر میزان مصرف انرژی به خصوص انرژی و سوخت های فسیلی افزوده شود خود به خود با مصرف بیشتر منابع انرژی کاهش پیدا می کند و این کمبود و کاهش به نوبه خود چالش ها و بحران ها را افزایش می دهد و چون کشورها هدف اصلی شان در نظام الملل بقا و حیات است به تعرض و جنگ روی می آورند که جنگ صلح و ثبات و امنیت جهانی را کاهش می دهد

لذا متناسب با این شرایط کشورها باید به انرژی های طبیعی که هم آلودگی زیست محیطی کمتری دارند و هم تجدید پذیر باشند بایر روی آورند. کشورها ی جهان از منظر برخورداری و عدم برخورداری از ذخایر انرژی به دو دسته تقسیم می شوند گروه اول که بیشترین میزان انرژی در جهان را مصرف می کنند سهم اندکی از زخایر نفت و گاز و ذغال سنگ دنیا را دارند به عنوان مثال کشورهای صنعتی oecd که تقریبا 62 درصد نفت جهان را می سوزانند ،تنها 7 درصد ذخایر نفتی را در اختیار دارند ، این کشورها 34 درصد نیاز خود را از کشورهای نفت خیز تامین می کنند و برای تامین انرژی خود ، به شدت به دسته دوم کشور ها نیازمند هستند

در این گروه از کشورها ، کشورهای خاورمیانه با بیش از65 درصد منابع نفتی دنیا فقط 4/8 درصد از این انرژی را مصرف می کنند - شرکت ملی نفت، - 1394 با توجه به اهمیت نفت و گاز طبیعی و ذغال سنگ که از مهم ترین منابع تولید انرژی جهان محسوب می شود به طوری که این منابع سوخت های فسیلی در معادلات اقتصادی و سیاسی جهان اهمیت استراتژیک دارد و در فرایند کنش و واکنش نظام بین الملل نقش مهمی می تواند ایفا کند

لذا دست یابی به انرژی در راس تدابیر دولت ها در عرصه اقتصادی و سیاسی مطرح است.از نظر تولید گاز طبیعی در جهان روسیه، آمریکا ، کانادا و ایران و نروژ به ترتیب با تولید سالانه 9,111، 7,183 ، 4,607،9,545 و 7,89 میلیارد متر مکعب در سال 2007 مهم ترین تولید کنندگان گاز طبیعی بودند ولی در زمینه مصرف گاز طبیعی به ترتیب آمریکا، روسیه و ایران قرار دارند . 11/2 درصد از ذخایر جهانی نفت - معادل 4,138 میلیارد بشکه - و 15/7 درصد از ذخایر جهانی گاز - معادل 8,27 تریلیون متر مکعب - در ایران قرار گرفته و این در حالی است که در سال 2007 میلادی حدود 1/6 میلیارد بشکه نفت خام و حدود 112 میلیارد متر مکعب گاز در کشورمان تولید شده است. با این شرایط آمار ارائه شده از باقی مانده عمر مخازن نفت و گاز در ایران که از سوی منابع مختلف اشاره شده نشان می دهد که در این زمینه نظرات متفاوت است . با توجه به افزایش مصرف سوخت های فسیلی به ویزه در کشورهای صنعتی غرب این منابع در حال اتمام است .

ذخایر نفتی در کشورهای عضو اوپک

نکته قابل توجه در میزان ذخایر جهانی نفت سهم کشورهای عضو اوپک است که ذخایر نفتی موجود و شناخته شده قابل استحصال در این کشورها به 939 میلیارد بشکه می رسد ذخایر نفتی این 13 کشور 9,75 درصد ذخایر جهانی نفت متعارف - بدون احتساب ذخایر ماسه های نفتی - را شامل می شود که با احتساب تولید
  سالانه حدود 13 میلیارد بشکه ، این ذخایر 72 سال عمر خواهند داشت.

ذخایر نفتی در کشورهای غیر عضو اوپک

عمر ذخایر نفتی در کشورهای غیر عضو اوپک ، بدون احتساب ماسه های نفتی کانادا با 9,298 میلیارد بشکه 1,24 - درصد ذخایر جهانی - و با تولید سالانه کنونی حدود 7,16 میلیارد بشکه تنها 8,17 سال خواهد بود.

ذخایر نفتی خاورمیانه

خاورمیانه 3,755 میلیارد بشکه نفت ذخایر اثبات شده قابل بازیافت - 61 درصد ذخایر جهانی - در اختیار دارد که با روند کنونی تولید در کشورهای ایران ، عراق ، کویت ، عمان ، قطر ،عربستان سعودی ، سوریه ، امارات متحده عربی و یمن 2,82 سال طول می کشد که ذخایر کشف شده کنونی خاورمیانه به پایان عمر خود برسد و منابع نفتی در این منطقه به اتمام برسد.

ذخایر گازی خاورمیانه

خاورمیانه با داشتن 3,41 درصد ذخایر جهانی ، بیش از 73 تریلیون متر مکعب گاز دارد که ایران دراین میان این کشورها با دارا بودن 8,27 تریلیون متر مکعب در مقام اول خاورمیانه و دوم جهان قرار دارد

چالش جهانی انرژی

سال هاست در مورد به پایان رسیدن ذخایر سوخت های فسیلی هشدار داده می شود و بالاخره پیش بینی ها حاکی از این است که منابع نفت و گاز فقط تا 60 سال آینده می تواند پاسخگوی ساکنان این کره خاکی اعلام شد. با وجود سوزاندن مقادیر قابل توجهی از نفت و گاز در سطح دنیا ، افزایش قیمت سوخت و هم چنین دستیابی به فناوری های جدید توانسته است به عنوان یک مانع کارآمد تا حدی سرعت به پایان رسیدن منابع سوخت فسیلی را کاهش دهد

اما حتی در خوشبینانه ترین حالت هم با در نظر گرفتن اکتشافات جدید و استفاده از ذخایر جدید انرژی ، ذخایر سوخت فسیلی تنها تا یک قرن دیگر دوام خواهد آورد. منابع تجدید پذیر نظیر انرژی باد و خورشید سرعت و رشد قابل توجهی دارد اما دستاورد های کنونی این منابع جدید فقط به کاهش چند درصدی سوخت های فسیلی در سطح دنیا محدود می شود

با روند روز افزون صنعتی شدن اکثر کشور های در حال توسعه و افزایش جمعیت در جهان ، نیاز به انواع مختلف انرژی مخصوصا انرژی الکتریکی روزبه روز در حال افزایش است.

با وجود پیشرفت های نوین که استفاده از انرزی های نو و تجدید پذیر را مقدور می سازد ، هنوز سوخت های فسیلی جز منابع انرژی هستند که بیشترین نیاز صنعت را فراهم می کند . سهم انرزی های نوین در تامین انرژی مورد نیاز جهان در حال حاضر بسیار اندک است . علت عدم استقبال از منابع انرژی تجدیدپذیر با تمام مزایا و ویژگی مناسببه وفورو ارزانی سوخت های فسیلی باز می گردد اما همانطور که می دانیم سوخت های فسیلی دو مشکل پایان پذیر بودن و همچنین آلودگی زیست محیطی در هنگام استفاده دارا می باشند.

منابع انرژی تجدید ناپذیر شامل -1 سوخت اتمی - هسته ای - -2 سوخت های فسیلی - نفت و گاز و ذغال سنگ - و منابع انرژی تجدید پذیر شامل 1 -انرژی خورشیدی -2 انرژی بادی -3 انرژی زمین گرمایی -4 انرژی زیستی -5 انرژی های اقیانوسی و آبی -6 هیدروژن وپیل سوختی، بهینه سازی مصرف انرژی های فسیلی و نیز استفاده از انرژی های نو یا تجدید پذیر راه حل های پیشنهادی برای اصلاح محیط زیست و خارج شدن از بحران انرژی است.

استفاده از انرژیهای خدادادی موجود درطبیعت، همیشه مورد نظرانسان بوده است. همان طور که می دانیم، انرژیها قابل تبدیل به یکدیگرند. مثلاً انرژی مکانیکی را می توان به انرژی الکتریکی تبدیل کرد. به همین ترتیب انرژی شیمیایی و حرارتی را و برعکس. - نوراللهی، . - 1391با توجه به این که نیاز ساکنان زمین به منابع انرژی روز به روز در حال افزایش است و چالش انرژی معضلی جدی است در 20 سال گذشته سطح مصرف انرژی در دنیا 45 درصد افزایش یافته است حتی اگر بخواهیم با توجه پیامد های زیست محیطی سوخت های فسیلی و محدودیت هایی که در زمینه استفاده از این منابع وجود دارد به طوری جدی دست به اقدامات اساسی بزنیم ، باید بپذیریم ناچاریم چند سالی با منابع هر چند اندک سوخت های فسیلی کنار بیاییم .

اکنون چگونگی تامین انرژی در اینده موجب نگرانی بسیاری از کشورها شده است . شورای بین المللی تغییرات آب و هوایی نیز در گزارشی از جایگزینی انرژی های تجدید پذیر به جای منابع سوخت فسیلی تا سال 2050 میلادی خبر داده است . البته شرط اساسی برای دستیابی به این هدف این است که زمینه لازم برای استفاده از منابع فراهم باشد.

به بیان پژوهشگران از نظر علمی هیچ مشکلی برای تامین انرژی از طریق منابع تجدید پذیر وجود ندارد و تنها راهکار لازم داشتن عزم واراده همگانی برای محقق ساختن این هدف است . باید توجه داشته باشیم که استفاده از سوخت های تجدید پذیر نه تنها با محدود ساختن انتشار دی اکسید کربن ، مانع روند کنونی افزایش دما در سطح زمین می شود ، بلکه می تواند در جلوگیری از تغییرات آب و هوایی نیز موثر باشد اما بدون تردید تا نیم قرن دیگر نمی توان به طور کامل انرژی های فسیلی را کنار گذاشت 

تعامل بین سیاست و انرژی

اهمیت نفت و گاز در سبد انرژی امروز جهان و اهمیت انرژی در اقتصاد امروز جهان موجب تعاملی گسترده میان انرژی و سیاست گردیده است . بسیاری از دوستی ها، رقابت ها و تحولات سیاسی در جهان تحت تاثیر انرژی است و تفوق بربیشترین ذخایر نفت و بخشی از ذخایر گاز جهان یکی از مهم ترین اهرم های سلطه و برتری آمریکا به عنوان بزرگترین قدرت جهان است.

برخی از تعاملات بین سیاست و انرزی نفت و گاز به این شرح است الف-دولت مردان آمریکایی بارها اعلام کردند که سیاست های انرژی این کشور در کانون سیاست خارجی ایشان قرار دارد و به این معنی سیاست های انرژی عنصر اصلی سیاست خارجی هستند و کمتر اقدامی در سیاست خارجی و دیپلماسی ایالات متحده آمریکا است که بدون توجه به سیاست های انرژی شکل بگیرد. ب -به نظر می رسد دولت روسیه بعد از دوره دوم ریاست جمهوری پوتین تلاش نموده است که بخشی از مناسبات قدرت جهانی روسیه را احیا کند و از آن بهره گیری کند

در این راستا موضوع گاز طبیعی و صادرات گاز به اروپا به عنوان یکی از مهم ترین ابزارها مورد توجه قرار گرفته است تا جایی که برخی از تحلیل گران غربی معتقدند که برای احیای قدرت جهانی روسیه اینک گاز طبیعی جایگزین اهرم ایدئولوژی در دوران شوروی شده است .

به طور کلی تشدید اهمیت گاز طبیعی در هزاره سوم و روند افزایش سهم آن در سبد انرژی مصرفی جهان و به ویژه کشورهای توسعه یافته صنعتی می رود که به نوبه خود تحولاتی را در ژئوپلیتیک انرژی جهان پدید آورد و به نظر می رسد که این تحول اثر قابل توجهی را در صف بندی های سیاسی داشته باشد.

ج- کشور چین سرمایه گذاری های عظیمی را در مناطق نفتی قاره آفریقا در دست انجام دارد و این مساله در کنار بسیاری از دیگر چالش های اقتصادی و سیاسی فی مابین آمریکا و چین ، تبدیل به یکی از مهم ترین این چالش ها شده حتی بعضی از آمریکایی ها چین را متهم می کنند که در تدارک گستراندن نوعی امپریالیسم جدید در آفریقا است یا ادعا می کنند که چین زورمداری بعضی رژیم های آفریقایی را تسهیل می کند اما چینی ها چنین ادعا ها و اتهامات وارده از سوی آمریکا را رد میکنند و بیان میکنند که از آن جایی که بیشترین رشد تقاضای انرژی خصوصا نفت را در سطح جهان دارند طبیعی است که در تلاش برای کسب بیشتر نفت در جهان باشند