بخشی از مقاله
چکیده
دریاچه ارومیه با ویژگی هاي منحصر به فرد خود از نظر محیطزیستیمسائل، اقتصادي، زیباییهاي طبیعی و نیز بعد تاریخی، یکی از مهمترین و معروفترین دریاچههاي جهان ب هشمار میآید. اما امروزه، این دریاچه با خطر جدي خشکشدن و نابودي روبرو است. افت قابل ملاحظه تراز آب دریاچه در بخشهاي شمالشرقی آن بر روي محیط پیرامونی منطقه، اثر منفی گذاشته و خطرات زیادي را بر روي پوششگیاهی و جمعیت ساکن در شهرها و روستاهاي حاشیه دریاچه داشته است؛ همچنین منجر به پیشروي شورهزارها، وقوع طوفانهاي نمکی و پایین آمدن کیفیت مراتع و اراضی کشاورزي در این محدوده شده است. هدف از پژوهش حاضر ، بررسی تحولات و پیامدهاي حاصل از افت تراز آب دریاچه ارومیه با بهرهگیري از منابع مطالعاتی، بررسیهاي میدانی، تصاویر ماهوارهاي لندست 8 بویژه جهت شناسایی کانونهاي نمکی منطقه و نمون هبرداري خاك است. نتایج پژوهش نشان داد که وجود ریزگرد و توسعه آن داراي همبستگی مستقیم و مثبت با افزایش سطوح نمکی و پلایا است.
واژگان کلیدي: افت آب؛ ریزگرد؛ دریاچه ارومیه؛ طوفانهاي نمکی
-1 مقدمه
دریاچه ارومیه به لحاظ ویژگیهاي جغرافیایی خود، امکانات بالقوه مناسبی را براي توسعه مسائل اقتصادي، اجتماعی، صنعتی و توسعه صنعت توریسم در شمال غربی ایران فراهم کرده است - شایان و جنتی، - 1387 و موضوع خشک شدن این دریاچه به عنوان یک زیست بوم با ارزش و با اهمیت که تأمین کننده تنوع زیستی غنی، ارزشهاي اقتصادي و ژئومورفولوژیکی است به یک دغدغه عمومی تبدیل شده است. در طی چند دهه اخیر بر اثر خشکسالیها و اجرايطرحهاي عمرانی نظیر احداث بزرگراهها و سدهاي متعدد که همزمان به وقوع پیوستهاند ، زمینه تبخیر فراوان آب دریاچه فراهم گردیده و وسعت آن کاهش یافته است. در نتیجه خطوط ساحلی و نواحی پیرامون نیز دستخوش تغییرات قابل ملاحظهاي شدهاند و مورفولوژي متفاوتی را همچون توسعه اراضی شوره زار و گسترش مساحت دریاچه و پیوستن آن به خشکی در مقایسه با دورههاي پرآبی - بویژه در نیمه شمال شرقی دریاچه - ایجاد کرده است. در رابطه با تغییرات دریاچه ارومیه مالیان و همکاران - 1395 - ، در پژوهشی به پیشبینی روند تغییرات دریاچه و محیط پیرامونی آن طی نیم قرن گذشته با استفاده از تصاویر ماهوارهاي پرداختند و به این نتیجه رسیدند که مساحت و محیط پیرامونی دریاچه م ارومیه تغییرات گستردهاي درسال ها ي اخیر داشته است. بیشترین پسروي دریاچه در قسمت جنوبی آن به وقوع پیوسته است. این پسرويها همراه با گسترش پهنههاي نمکی در سواحل این دریاچه بوده است. حقی و همکاران - - 1395، در پژوهش خود به بررسی تأثیر روند خشک شدن دریاچه ارومیه بر وضعیت اقتصادي مناطق روستایی اطراف از دیدگاه خانوارهاي روستایی در دهستان بکشلوچاي، شهرستان ارومیه پرداختند و به این نتیجه رسیدند که خشک شدن دریاچه منجر به کاهش مشاغل وابسته به حیات دریاچه و درآمد یا ن مشاغل، کاهش تولیدات کشاورزي، کاهش میزان ورود گردشگر به منطقه و کاهش ارزش اقتصادي اراضی کشاورزي اطراف دریاچه در اثر انتقال گرد و غبار نمکی ناش ی از طوفانهاي شدید شده است. فتحی و همکاران - 1394 - ، در بررسی نوسانهاي سطح آب دریاچه ارومیه و تأثیر آن در افزایش پهنههاي نمکی در منطقه شمال غرب یا ران به این نتیجه رسیدند که کاهش ارتفاع سطح آب دریاچه بین 6 تا 7/40 متر است و به طور تقریبی 64/31 درصد از مساحت آبی و نیز حدود 2/06 درصد از مساحت پوشش گیاهی منطقه کاسته و به همان اندازه بر مقدار ماسههاي نمکی و نمکزارها افزوده شده است.
خادمی و همکاران - 1393 - ، در پژوهشی با عنوان مطالعه روند افزایش خاكهاي شور اطراف دریاچه ارومیه با استفاده از GIS و RS، به این نتیجه رسیدند کهف مطالعه تصاویر ماهوارهاي لندست در یک دوره 13 ساله روند بسیار سریع افزا یش اراض ی شور را نشانمی دهد وافزا یش اراض ی شور منجر به تخری ب و از بین رفتن حاصلخیزي خاك شده است. شمسی پور و همکاران - - 1392 ، در تحقیقی با عنوان مدل سازي عددي و شبیه سازي بادهاي روي حوضه دریاچه ارومیه به این نتیجه رسیدند که جهت گیري بادهاي همگرا از پیرامون دریاچه و باد غالب شمالی است که پراکنش ذرات معلق را به طور غالب در جهت جنوب و جنوب غرب دریاچه نشان میدهد و مناطق جنوب و جنوب غربی دریاچه که از دسته حاصلخیزترین زمینهاي زراعی و باغی منطقه هستند، در معرض بیشترین تهدید پراکنش نمک دریاچه ارومیه خواهند بود.
فمطالعه و بررسی تحولات ناشی از افت آب دریاچه در منطقه شمال شرقی آن از اهداف اصلی این پژوهش میباشد.
-2 مواد و روشها
دریاچه ارومیه در 45 درجه و 10 دقیقه تا 45 درجه و 45 دقیقه طول شرقی و 37 تا 38 درجه و 16 دقیقه عرض شمالی بر پهنه بلندي در غرب فلات ایران واقع شده است - پور اصغر، . - 1383 منطقه مورد مطالعه این تحقیق بخشی از شهرستان شبستر در استان آذربایجان شرقی و در ساحل شمال شرقی دریاچه ارومیه میباشد که داراي رسوبات آبرفتی و نمکی بوده و با مساحت 1360 کیلومتر مربع قسمتی از حوضه آبخیز دریاچه ارومیه بوده و در طول تاریخ تحت تأثیر تغییرات این دریاچه قرار داشته است - شکل . - 1
