بخشی از مقاله
چکیده
در کشورهای توسعه نیافته و کمتر توسعه یافته مناطق خشک، برای تأمین آب مورد نیاز، ساده ترین راه یعنی برداشت از سفره های آب زیرزمینی انتخاب می شود. هدف از این پژوهش، بررسی تاثیر پخشسیلاب بر منابع آب زیرزمینی دشت مهران استان ایلام طی دوره آماری 22سال - از سال آبی75-74 تا - 95-96 با آمار نوسان سطح آب پیزومترها بود. آمار و اطلاعات موجود سطح آب زیرزمینی پیش و پس از اجرای عملیات پخش سیلاب گردآوری و ارزیابی شد. از دو حلقه چاه شاهد و سه حلقه چاه آزمایشی استفاده شد. نمودارهای تراز آب چاه های آزمایشی و شاهد بدست آمدند تغییرات سطح سفره آب زیرزمینی تابع میزان بهره برداری بوده و روندی کاهشی داشته است، که دو نمودار چاه آزمایشی افزایش که با اجرای طرح پخشسیلاب، این روند کاهشی متوقف شده و سطح آب زیرزمینی افزایش یافته است و یک چاه آزمایشی تثبیت شده است که نشاندهنده تاثیر مثبت اجرای پخش سیلاب بر سطح آب های زیرزمینی می باشد. دو نمودار چاه شاهدکاهش یافته که نشاندهنده افت عمومی آب دشت مهران می باشد
مقدمه
آنچه در ارتباط با سطح آب زیرزمینی به طور معمول موجب نگرانی مهندسان مدیریت منابع آب می باشد، افت سطح آب زیرزمینی است. عمده مطالعات نیز در این زمینه انجام شده اند.[1] بر اساس بررسی های فائو، میزان سرانه آب در ایران در سال 1990میلادی معادل 2200مترمکعب در سال بوده که پیش بینی می شود در سال 2025میلادی به 726 تا860 مترمکعب در سال کاهش یابد.[2] پخش سیلاب می تواند تاثیرات مثبتی در مقابله با بحران آب و خشک سالی و بهره برداری پایدار از آن داشته باشد و بایستی در مورد تاثیرات آن بر منابع آب های زیرزمینی در تمام جوانب بررسی های لازم صورت پذیرد.[5] علاوه بر این تغذیه مصنوعی آب های زیرزمینی، روشی اثبات شده برای افزایش سطح آب در آبخوان های نامحصور است.[6] باتوجه به قرار گرفتن کشور ایران در منطقه خشک و نیمه خشک که بیشتر از نصف مساحت کشور را مناطق بیابانی تشکیل می دهند، اجرای این تکنیک چندی است که به طرق مختلف و با اهداف متفاوت مورد توجه جدی قرار گرفته است7]و[8 تاکنون محققین زیادی کوشیده اند دلایل سطح نوسانات آب زیرزمینی و روشهای افزایش آب زیرزمینی را در حوضههای مختلف را مورد بررسی قرار دهند.
ظرفیت ذخیره سیلاب در دشت گربایگان فسا را بالغ بر 100 میلیون متر مکعب تخمین زد. پخشسیلاب روشی به منظور تغذیهی سفرههای آب زیرزمینی - - Anon.,2002 و بهبود کمی و کیفی پوششگیاهی - - Pierson,1995 می باشد. بیات موحد و شامی - 1382 - ، تاثیر پخش سیلاب دشت سهرین زنجان را بر منابع آب زیر زمینی بررسی کردند و به این نتیجه رسیدند که آب قنات بر اثر ورود سیلاب به عرصه پخش افزایش یافته است. میراب وهمکاران - 1384 - ، تاثیر ایستگاه های پخش سیلاب بر آبخوان در تغییرات کمی آبهای زیرزمینی را مورد مطالعه قرار دادند و اظهار داشتند که پخش سیلاب موجب کاهش روند افت در چاه های پیزومتر پایین دست عرصه گردیده است. سعادتی و همکاران - - 1387 بررسی تاثیر پخش سیلاب در آبخوان بر وضعیت کشاورزی و سطح سفرههای آب زیرزمینی مناطق پایین دست حوضه آبخیز تسوج با استفاده از GIS و تصاویر ماهواره ای بررسی کردند نتیجه گرفتند بعد از آبگیری پروژه پخش سیلاب، سطح آب زیرزمینی افت نکرده و در حال تعادل بوده است.
تاثیر پخش سیلاب بر منابع آب زیرزمینی دشت کوهدشت بررسی کردند که به این نتیجه رسیدند که طرح پخش سیلاب روند کاهشی سطح آب زیرزمینی را متوقف و باعث افزایش سطح آب گشته است. حسنی و همکاران - - 1392 تاثیر پروژههای پخشسیلاب بر سطح آب زیرزمینی بررسی کردند نتایج نشاندهنده تاثیر مثبت اجرای پروژه پخش سیلاب بر سطح آب های زیرزمینی می باشد. یا در این راستا ایستگاه های تحقیقاتی پخشسیلاب بر آبخوانها در اکثر استانها دایر گردیده است. ایستگاه تحقیقاتی پخشسیلاب بر آبخوان بانرحمان دشت مهران از جمله این ایستگاه ها می باشد که با هدف مهار سیلاب، تغذیه سفره های آب زیرزمینی و سازگاری گونه های مختلف درختی در منطقه دشت مهران استان ایلام دایر گردیده است. در این تحقیق پخش سیلاب بر آب های زیرزمینی از دو حلقه چاه شاهد و سه حلقه چاه آزمایشی استفاده شد. با استفاده از داده های پیزومترهای موجود در منطقه از سال 74 تا 95 از آب منطقه ای گرفته شد تراز آب برای هر یک از پیزومترها رسم گردید که با پیزومترهای شاهد مقایسه میشود.
مواد و روشها
موقعیت جغرافیایی منطقه مورد مطالعهْ
حوضه آبخیز×بانرحمان با مساحت3500 هکتار در استان ایلام و در شهرستان مهران قرار گرفته و از×نظر موقعیت جغرافیایی بین 46 21 21 تا × 46 28 18طول شرقی و 33 07 47 تا 33 10 34 عرض شمالی واقع شده است. حداکثر ارتفاع حوضه460 متر و حداقل ارتفاع در خروجی حوضه برابر 300 متر از سطح دریا میباشد. در شکل 1 موقعیت منطقه مورد مطالعه نشان داده شده است. ؟میانگین درجه حرارت سالانه 24/1 درجه سانتیگراد بوده است. به منظور برآورد شدیدترین بارندگیهای 24 ساعته بوقوع پیوسته در منطقه از آمار بارندگی روزانه ایستگاههای موجود - مهران ، محسن آب و بانرحمان - در منطقه استفاده گردید، سپس با استفاده از توزیعهای آماری، بهترین توزیع تعیین و در نتیجه مقادیر بارندگی 24 ساعته برای دوره های بازگشت مختلف محاسبه گردید.
گستره زمین شناسی از سنگها و رسوبات مربوط به دورانهای چهارم تشکیل یافته و لیتولوژیهای مربوط به دوره های میوسن تا رسوبات تا عهد حاضر در آن گسترش دارندکه اطلاعات آن در جدول2 نمایش داده شده است. از ویژگی های هیدروژئولوژیکی منطقه با توجه وضعیت زمینشناسی و اطلاعات حاصل از لاگ چاه های اکتشافی و بهره برداری دشت مهران سفره آب زیرزمینی از نوع آزاد بوده که در رسوبات آبرفتی و مخروط افکنه ای حاصل از فرسایش ارتفاعات مشرف به دشت ایجاد شدهاست. باتوجه به لاگ چاههای اکتشافی دشت مهران بافت رسوبات در حاشیه های شرقی و جنوبی در سطح و عمق عمدتا دانه درشت و در حد ماسه و گراول بوده و در مناطق شمالی و مرکزی مخلوط درهمی از سیلت، رس و ماسه است.
باتوجه به حفاری چاههای اکتشافی ضخامت نهشتههای آبرفتی در حاشیه های شمالی و شرقی دشت کمتر از 50 متر است. ضخامت رسوبات از شرق به غرب افزایش یافته به طوری که در مرکز دشت حدود 180 متر و در نواحی غربی بیش از 200 متر است. در این تحقیق به منظور بررسی پخش سیلاب بر سطح آب زیرزمینی داده های مربوط به تراز آب در سه حلقه چاه آزمایشی و دو حلقه چ اه شاهد در دو دوره قبل و بعد از اجرای پخش سیلاب تهیه شد. سه حلقه چاه آزمایشی شمال شرق محسن آب، محسن آب، شمال محسن آب در مجاورت طرح پخش سیلاب و دو حلقه چاه شاهد شمال بانرحمان، اراضی رستم آباد در بالا دست منطقه پخشسیلاب انتخاب شدند. شکل شماره2 موقعیت چاههای پیزومتری و محل طرح را در حوضه آبخیز بانرحمان دشت مهران در استان ایلام را نشان می دهد.
در این تحقیق به منظور بررسی تراز آب زیرزمینی و نوسانات آبخوان از داده های اندازه گیری سطح آب زیرزمینی در پیزومترهای موجود استفاده گردید.برای تهیه نمودار، به منظور بررسی نوسانات سطح آب زیرزمینی بر اساس داده های ماهانه تراز آب زیرزمینی در پیزومترها و با استفاده از نرم افزارExcel و انجام محاسبات مربوطه هیدروگراف واحد دراز مدت برای سال های آبی 74-75 - تا - 94- 95 ترسیم گردید. جهت بررسی تاثیر پخش سیلاب بر سطح آب زیرزمینی تراز آب چاه های آزمایشی در صورت عدم اجرای طرح برآورد گردید و سپس با داده های تراز آب موجود - که تحت تاثیر طرح قرار داشتند - مقایسه شد.
