بخشی از مقاله
چکیده:
اساس و پایه مطالعات هیدرولوژي دادههاي آماري مورد قبول میباشد. با توجه به خلأهاي گسسته و پیوسته در اغلب دادههاي هیدولوژي مانند دبی رودخانهها به دلیل عدم ثبت آمار، حذف آمار غلط و خرابی یا از بین رفتن دستگاههاي اندازهگیري، تخمین و برآورد این دادهها ضروري میباشد . بدین منظور روشهاي متعددي براي تخمین دادهها وجود دارد که بسته به شرایط هر ایستگاه ممکن است یک روش خاص بهترین نتیجه را در پی داشته باشد.
به همین منظور در این تحقیق به بررسی و آزمون دادههاي ایستگاه هیدرومتري حوضه آبخیز نازلوچاي پرداخته میشود. این حوضه شامل ایستگاههاي هیدرومتري تپیک و آباجالوسفلی می-باشد که در این تحقیق از دادههاي 50 ساله دبی حداکثر سیلاب این ایستگاهها استفاده میشود. در تحقیق حاضر با استفاده از آزمون والد- ولف وایتز جهت آزمون استقلال دادهها و همچنین براي تشخیص دادههاي پرت از آزمون گرابس و بیک استفاده گردید. نتایج نشان داد در ایستگاههاي مورد مطالعه دادهها از استقلال خوبی برخوردار هستند اما داده پرت در بین آنها وجود دارد.
-1 مقدمه
آمار و اطلاعات هیدرولوژي از مهمترین اطلاعات موجود جهت انجام عملیات آبی در مناطق مختلف میباشد و عدم وجود این اطلاعات همواره مشکلات عمدهاي را بر سر راه مهندسین قرار داده است. در این میان داشتن مقادیر آبدهی و هیدروگراف سیلاب طرح در محلهاي خاصی از رودخانه که نیاز به انجام طرحهاي مهندسی آب نظیر کنترل سیلاب، ساماندهی و حفاظت رودخانه و یا احداث تأسیسات آبی دیگر میباشد، امري ضروري است.
بیشتر مطالعات هیدرولوژیکی بر اساس علم آمار پایه گذاري شده است. اولین گام در مطالعات مهندسی پروژههاي آبی، طرحهاي توسعه کشاورزي و نظایر آن داشتن اطلاعات و دادههاي صحیح میباشد. اما در حال حاضر دادههاي موجود به دلایل گوناگون، از جمله عدم دیده بانی یا مشکوك بودن بخشی از دادهها، داراي خلأهاي پیوسته و گسسته فراوانی میباشد.
حال آن که رفع نقایص آماري قبل از بکارگیري این دادهها در مطالعات لازم است. لذا دستیابی به یک روش صحیح برآورد دادههاي گم شده و یا مشکوك ضروري به نظر میرسد. از طرفی دسترسی به دادههاي کافی و دقیق از یک طرف موجب کوتا-هتر شدن مدت مطالعات و از طرف دیگر موجب برآورد دقیقتر پارامترهاي هدف و کاهش هزینه هاي اجرایی و خسارات بعدي ناشی از اجراي طرحهاي عمرانی میگردد.
با گسترش استفاده از مدلهاي محاسباتی نوین، راه حلهاي بهتر و جدیدتري در پیش بینی دادههاي هیدرولوژیکی نظیر بارندگی و دبی جریان رودخانه ها ارائه شده است که در خصوص بازسازي یا تخمین دادههاي گم شده خیلی کم تر از آنها استفاده شده است. از طرفی گسستگی دورههاي آماري و جابجایی ایستگاهها که در ایران عمدتا به دلیل سیلاب-هاي بزرگ اتفاق میافتد، بررسیهایی در مورد درستی دادهها را ایجاب میکند که این امر در این تحقیق مورد توجه قرار گرفته است.
-2 مواد و روشها
1-2 منطقه مورد مطالعه
نازلوچاي یکی از رودخانههاي استان آذربایجان غربی است که در شمال شهرستان و غرب دریاچه ارومیه واقع گردیده و از حوزههاي مهم دریاچه ارومیه محسوب میشود. شاخه اصلی این رودخانه از بهم پیوستن شاخه هاي فرعی سروچاي, ارزین چاي, گنبد چاي و شاخه فرعی که در مجاورت روستاي میرداوود به این رودخانه ملحق میشود تشکیل شده و مساحت کل حوزه آبخیز 1980 کیلومتر مربع میباشد.
شاخه اصلی رودخانه پس از عبور از دشت ارومیه و روستاهاي واقع در این دشت که در جوار رودخانه قرار دارند به دریاچه ارومیه می پیوندد. ارتفاع از غرب به شرق حوزه آبخیز کاسته شده و شیب عمومی حوزه از غرب - ارتفاعات - به شرق - دشت - کاهش مییابد. کمترین نقطه ارتفاعی حوضه آبخیز رودخانه نازلوچاي در پیوندگاه آن با دریاچه ارومیه و برابر با 1276 متر بالاتر از تراز میانگین دریاي آزاد و بلندترین نقطه ارتفاعی آن برابر 3781 متر و در کوهستان هاي کشور ترکیه میباشد
حوزه در بین دو واحد مشخص - کوههاي منطقه و دریاچه ارومیه - شرایط متفاوت آب وهوایی را در منطقه بوجود آورده است. قسمت عمده حوزه را مناطق کوهستانی با آب هواي سرد و مرطوب در زمستان و معتدل در تابستان تشکیل میدهند و قسمتی نیز که منطقه دشت میباشد، در زمستان داراي آب و هواي سرد و نیمه خشک و در تابستان داراي آب و هوایی گرم و نیمه مرطوب است.
منطقه مورد مطالعه حوضه نازلوچاي از لحاظ موقعیت جغرافیایی در مختصات 37˚ : 30´ تا 38˚: 00´ عرض شمالی و 44˚ : 15´ تا 45˚: 16´ طول شرقی واقع شده است. محدوده مورد مطالعه در شکل شماره - 1 - آورده شده است.
شکل شماره : - 1 - محدوده مورد مطالعه
2 -2 بررسی شبکه هیدرومتري
روي رودخانه نازلو از گذشته تا کنون، ایستگاههاي هیدرومتري"بردوك-بردوك"، "مارمیشو- مارمیشو" ،"گنبدرود- گل گینی"، "سرو- مرز سرو"، "نازلو- نی چالان"، " ارزین- کریم آباد"، " نازلو- تپیک"، " نازلو-آباجالوي سفلی" احداث و مورد بهره برداري قرار گرفته است. از میان ایستگاههاي نام برده شده در وضع کنونی تنها ایستگاههاي " نازلو- تپیک"، " نازلو- آباجالوي سفلی"فعال می باشند و دیگر ایستگاهها تعطیل گردیده اند. در ادامه مشخصات این دو ایستگاه ارائه می گردد.
1-2-2 ایستگاه هیدرومتري نازلوچاي- تپیک
ایستگاه تپیک یکی از ایستگاههاي مبناي کشور به شمار میرود و یکی از قدیمی ترین ایستگاههاي هیدرومتري در منطقه آذربایجان و حتی ایران محسوب می شود. این ایستگاه در پایین دست آبادي تپیک ساخته شده است. ایستگاه تپیک در عرض جغرافیایی 37˚ : 40´و طول جغرافیایی 44˚: 54´ قرار دارد. ارتفاع آن 1450 متر بالاتر از میانگین تراز دریا و سطح حوضه 1715 کیلومتر مربع میباشد. ایستگاه تپیک از نوع ایستگاه هیدرومتري درجه یک و مجهز به اشل- تلفریک و لمینوگراف می باشد.
.2-2-2 ایستگاه هیدرومتري نازلوچاي- آباجالوسفلی
این ایستگاه به عنوان ایستگاه خروجی حوضه آبریز نازلوچاي و پیش از اتصال آن به دریاچه ارومیه ساخته شده است. ایستگاه آباجالوي سفلی در عرض جغرافیایی 37˚ : 43´و طول جغرافیایی 45˚ : 08´ قرار دارد. ارتفاع آن 1290 متر بالاتر از میانگین تراز دریا و سطح حوضه 1965 کیلومتر مربع می باشد.
این ایستگاه نیز از نوع ایستگاههاي هیدرومتري درجه یک و مجهز به اشل- لمینگراف و پل تلفریک میباشد. با وجود اینکه ایستگاه در تشکیلات آبرفتی رودخانه قرار دارد ولی وضع پایداري دیوارههاي آن در زمان بازدید ایستگاه نشان دهنده این امر است که میتوان به پایداري رابطه "دبی- اشل " آن اعتماد داشت.
