بخشی از مقاله
چکیده
در این پژوهش به بررسی توفان هاي تندري استان خوزستان در بازه زمانی 1382-1392 پرداخته شده است . در ابتدا کدهاي مربوط به توفان تندري استخراج و پس از از اطمینان از صحت داده هاي مورد استفاده، اقدام به تهیه نقشه پهنه بندي توفان هاي تندري استان خوزستان در محیط GIS گردید. سپس براي کلیه ایستگاه هاي هواشناسی مورد مطالعه استان خوزستان در سري هاي سالانه و فصلی، آماره هاي دو آزمون ناپارامتري من- کندال و شاخص سن محاسبه گردید.
با بررسی مقادیر مشخص گردید که در بین سري داده هاي سالانه، با استفاده از آزمون من- کندال و شاخص سن در سطوح اطمینان 95 و 99 درصد اکثر ایستگاه هاي مورد مطالعه داراي روند افزایشی و معنی دار به جز ایستگاه آبادان، بندرماهشهر و هندیجان بودند . یافته ها نشان داد که حداکثر رخداد توفان تندري در مناطق شمال و شمال شرق استان و حداقل آن از نظر شدت و فراوانی در مناطق جنوب غربی می باشد. همچنین بررسی ها نشان می دهد رخداد توفان هاي تندري در فصول زمستان و پائیز به دلیل نفوذ سامانه هاي باران زا به منطقه بیشترین مقدار را دارا می باشد.
.1 مقدمه
مخاطرات طبیعی که محیط را مورد تهاجم قرار داده و به سمت ناپایداري سوق می دهند، ناشی از پدیده هاي افراطی جوي هستند که تقریبا همه روزه در سرتاسر جهان اخباري راجع به خسارات ناشی از پدیده هاي جوي دریافت می شود . توفان هاي تندري از بارزترین، مهم ترین و شدیدترین مخاطرات جوي هستند که همه ساله علاوه بر نابودي حجم زیادي از محصولات کشاورزي و تأسیسات عمرانی و زیر بنایی، موجب تلفات انسانی و ثروت هاي حیوانی می شود. در کشور ما نیز به جهت حاکم بودن شرایط اقلیمی خشک و نیمه بیابانی، خسارات و صدمات ناشی از توفان هاي تندري و پدیده هاي مربوط به آن - بارش سیل زا، تگرگ، بادهاي شدید و صاعقه - سالانه آمار و ارقام بالایی را به خود اختصاص می دهند.
توفان تندري جزء اولین پدیده هاي هواشناسی است که توجه انسان را به خود جلب نموده است . به دلیل همراهی توفان هاي تندري با رگبارهاي باران و توفان هاي تگرگ و نقش مؤثر آن در ایجاد سیلاب هاي ناگهانی، هم از جنبه ي کشاورزي و هم از نظر خسارات مالی و جانی، این پدیده همواره مورد توجه محققان بوده است - کاویانی و علیجانی، . - 1379 از جمله مطالعات انجام شده در زمینه توفان هاي تندري می توان به مطالعات زیر اشاره نمود:
ساکاموتو1 - 1973 - ، با بررسی فراوانی روزهاي همراه با تگرگ و تندر 5 ایستگاه از ایالت نوادا در کشور آمریکا، اختلافات اقلیمی ناشی از تفاوت هاي محلی را روي هر کدام از مدل ها موثر دانسته است. والاك - 1995 - 1، فراوانی رعدوبرق هاي کشور ایالات متحده را با استفاده از مشاهدات 100 ایستگاه بررسی کرد و به این نتیجه رسید که حداکثر فراوانی رگبارهاي همرفتی در اوایل شب و حداکثر فراوانی رعدوبرق در نیمه هاي شب اتفاق می افتد
مانوهار - 1999 - 2، با مطالعه داده هاي ماهانه روزهاي رعدوبرقی و میانگین حداکثر دماي 276 ایستگاه در کشور هند، پدیده تندري را بررسی کرد و تباین فراوانی وقوع تندرها در دو بخش شرقی و غربی این کشور را با جابجایی کمربند همگرایی بین حار هاي در ارتباط دانست.
چانگنون - 2001 - 3، توزیع زمانی- مکانی بارش رعدوبرقی نواحی مرزي آمریکا و مسایل ناشی از آنها به ویژه سیل و فرسایش خاك را مورد مطالعه قرار داده و خاطر نشان می کند که این امر به شکل وضعیت دایمی ناپایدار کننده ي محیط و مخرب در نواحی مرزي عمل می کند و تمایل سرمایه گذاران کشاورزي به فعالیت در مناطق مذکوررا به شدت کاهش می دهد.
گشنوف و وسترلینگ - 2003 - 4، نشان دادند که صاعقه هاي ناشی از توفان هاي تندري مهم ترین عامل طبیعی آتش سوزي هاي جنگل ها و مراتع آمریکا به شمار می آیند. با توجه به خصوصیات توزیع زمانی - مکانی آذرخش ها، ایالات متحده آمریکا از نظر خطرآتش سوزي جنگلها و مراتع به روش سویسی، منطقه بندي بر اساس سه رنگ قرمز، زرد، سیاه، پهنه بندي شده است.
تافرنر و همکاران - 2008 - 5، رشد و گسترش توفان هاي تندري شدید در حوضه آبریز بالاي دانوب را مورد بررسی قرار دادند و به این نتیجه رسیدند که تکوین سریع این توفان ها در محل تشکیل تأثیر زیادي در بارش هاي سنگین و سرعت بالاي بادها در اروپاي مرکزي دارد. به علاوه پی بردند که ناحیه آلپ شمالی براي رخداد این توفان ها بسیار مستعد است .
سانچز و همکاران6 - 2013 - ، در پژوهشی با داده هاي 713 روزه حاصل از رادیوسوند به بررسی توفان هاي تندري پیشا همرفتی در جنوب غربی آرژانتین پرداخته اند. نتایج این مطالعات نشان می دهد که در آند شرقی مناطق گرمی وجود دارد که باعث همرفت هاي شدید در این نواحی می شود. آسیب هاي ناشی از این همرفت هاي شدید بسیار زیاد می باشد.
بهرامی و همکاران 1392 - - ، به تحلیل آماري و سینوپتیکی توفان هاي تندري در استان کردستان پرداختند. در این پژوهش، از دیدگاه آماري و همدیدي، به تحلیل تغییرات زمانی، مکان ی و توزیع توفان هاي تندري در 4 ایستگاه سینوپتیک سنندج، سقز، بیجار و مریوان با بازه زمانی 14 ساله - - 1992-2005 براي هر ایستگاه پرداخته شده است .
اطلاعات هواشناسی ایستگاه ها در فرمت Scdata از سازمان هواشناسی استان کردستان دریافت شد. یافته ها نشان داد که تعداد روزهاي وقوع توفان تندري در تمامی ایستگاههاي مورد مطالعه روند افزایشی داشته و ماههاي فروردین و اردیبهشت بیشترین تعداد وقوع این پدیده را دارد و در بازه فصلی، بهار داراي بیشترین فراوانی وقوع توفان تندري هستند و بیشتر در ساعات بعد از ظهر و اوایل شب این پدیده به وقوع پیوسته است. عقیلی دهکردي - 1392 - ، تحلیل آماري و همدی دي توفان تندري - مطالعه موردي ایستگاه تبریز - را بررسی نمود.
در این پژوهش توفان هاي تندري در ایستگاه همدیدي تبریز براي سالهاي 2000 تا 2009 مورد مطالعه قرار گرفته اند. بر طبق بررسی هاي آماري، بیشینه رویداد توفان تندري در فصل گرم و ساعت GMT 18 ثبت شده است. از طرفی برازش توزیع هاي آماري پواسون و دوجمله اي منفی به داده هاي سالیانه توفان تندري مشخص کرد که تنها توزیع آماري پواسون براي برازش بر این داده ها نسبتا مناسب ارزیابی می شود.
نوزاد و صلاحی - - 1392، توفان هاي تندري ته دیدي اقلیمی براي شهرستان پارس آباد را بررسی کرده اند. در راستاي دستیابی به اهداف مورد نظر، از روش آماري توصیفی، تحلیل روند خطی و پلی نومیان درجه شش استفاده گردیده است. داده هاي وقوع روزهاي توفان هاي تندري ایستگاه سینوپتیک پارس آباد متعلق به دوره آماري 21 - 2006-1987 - ساله هستند.
طبقه بندي ماهانه روزهاي توام با توفان تندري نیز با استفاده از روش آمار ي چند متغیره تحلیل خوشه اي انجام شد. نتایج نشان دادند که درایستگاه سینوپتیک پارس آباد بیشترین فراوانی وقوع توفان هاي تندري متعلق به ماه اردیبهشت و خرداد است. درخت خوشه بندي توفان هاي تندري ماهانه در ایستگاه مورد مطالعه نشان داد که این توفان ها در تمامی ایستگاه ها سه خوشه مشابه را تشکیل می دهند.
مدل هاي نوسانی زمانی و روند خطی و پلی نومیال درجه شش توفان هاي تندري فصل بهار و سالانه نشان دادند که در ایستگاه هاي پارس آباد وقوع توفان هاي تندر ي داراي روندي کاهشی است. همخوانینسبتاً خوب روند خطی و پلی نومیال درجه شش بهاري و سالانه وقوع توفان هاي تندري، مبین بیشتر بودن سهم فصل بهار از توفان هاي تندري نسبت به میزان سالانه است.
قویدل رحیمی و همکاران - 1394 - ، روند تغییرات زمانی مخاطره توفان هاي تندري در ایران را بررسی نموده اند. نتایج حاصل از بررسی توزیع زمانی توفان هاي تندري ایران نشان داد که بیشترین فراوانی رخداد این مخاطره در ماه هاي می، آوریل، ژوئن و اکتبر می باشد. در بازه ي زمانی فصلی نیز اوج فعالیت توفان هاي تندري در فصول بهار و پاییز متمرکز شده است. علاوه بر این از نظر مکانی در بازه هاي زمانی ماهانه، فصلی و سالانه حداکثر فراوانی وقوع توفان هاي تندري در مناطق شمال غرب و غرب بسیار بیشتر از سایر مناطق ایران می باشد.
استان خوزستان داراي موقعیت جغرافیائی و شرایط اقلیمی خاصی است. وجود ناهمواريها و نزدیکی به منابع عظیم رطوبتی خلیج فارس از سمت جنوب رطوبت لایههاي پایین توده هوا را افزایش داده و شرایط را براي رخداد توفان هاي تندري مساعدتر میسازد که مطالعه اقلیمی نشان میدهد، هر ساله، در دوره سرد سال توفان هاي تندري و بارشهاي رگباري شدید و سیلآسایی در آن به وقوع میپیوندد و با توجه به بررسیهاي انجام شده تاکنون خسارات زیادي را به این محدوده وارد کرده است . هدف این پژوهش تحلیل روند وقوع مخاطره اقلیمی توفان هاي تندري در استان خوزستان با استفاده از آزمون ناپارامتري من- کندال و شاخص سن می باشد.
.2 مواد و روش ها
-1-2 منطقه مورد مطالعه
استان خوزستان در جنوب غربی ایران و شمال خلیج فارس قرار گرفته است. مساحت این استان 64746کیلومترمربع است. خوزستان از شمال به استان لرستان، از شمال غرب به استان ایلام، از شرق و شمال شرقی به استان چهارمحال و بختیاري و استان کهکیلویه و بویراحمد، از جنوب به خلیج فارس، و از غرب به کشور عراق محدود میشود. استان خوزستان در محدوده 47 درجه و 41 دقیقه تا 50 درجه و 39 دقیقه طول شرقی از نصفالنهار گرینویچ و 29 درجه و 58 دقیقه تا 33 درجه و 04 دقیقه شمالی از خط استوا قرار دارد - شکل . - 1
شکل .1 نقشه موقعیت جغرافیایی منطقه مورد مطالعه
-2-2 روش تحقیق
در این تحقیق از اداره هواشناسی استان خوزستان به صورت مراجعه حضوري و یا از طریق وب سایت هاي مربوطه به دلیل این که ایستگاه هاي منتخب داراي دوره آماري یکسانی باشند آمار توفان هاي تندري 12 ایستگاه سینوپتیک در محدوده خوزستان، طی دوره ي آماري 1382- 1392 تهیه و استخراج گردید. آمار و اطلاعات بعد از جمع آوري و تکمیل، مورد آزمون قرار گرفت تا یک دوره آماري یکسان از آن ها استخراج گردد. اطلاعات در محیط Excel و SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و نقشه پراکندگی توفان هاي تندري در خوزستان در محیط GIS تهیه شد. اطلاعات توفان هاي تندري در محدوده استان خوزستان بررسی شده و تحلیل مکانی-زمانی این پدیده اقلیمی در محدوده مورد مطالعه مورد بررسی قرار گرفت
