بخشی از مقاله
چکیده
تغییر اقلیم به عنوان یکی از چالشهاي بسیار مهم براي جوامع انسانی بوده و اثرات آن به صورت مستقیم و غیرمستقیم، جوامع شهري و روستایی ساکن در حوزههاي آبخیز را تحت تاثیر قرار میدهد. هدف از این مطالعه تحلیل روند آماري عوامل اقلیمی دما، بارش و دبی در مقیاس زمانی سالانه و فصلی به منظور بررسی تغییرات اقلیمی و هیدرولوژیکی در شهرستان ارومیه است که در حوزه آبخیز بزرگ دریاچه ارومیه قرار دارد. به این منظور تغییرپذیري عوامل مذکور در 5 ایستگاه سینوپتیک و هیدرومتري با استفاده از آزمون ناپارامتریک من-کندال در سطح اطمینان 99
و 95 درصد انجام گرفت.
نتایج تحلیل سالیانه نشان داد که روند افزایشی دماي فقط در ایستگاه مرز سرو معنیدار میباشد. روند کاهشی بارش در تمام ایستگاهها به جز ایستگاه مرز سرو معنیدار است. روند کاهشی دبی در ایستگاههاي قاسملو و میرآباد معنیدار می باشد. تحلیل روند فصلی نشان داد که روند کاهشی دبی در فصل بهار در تمام ایستگاهها به جز ایستگاه مرزسرو معنیدار است. روند افزایشی دما در فصل تابستان در تمام ایستگاهها معنیدار میباشد. ایستگاههاي بند ارومیه، قاسملو و میرآباد در تمام فصول به جزء فصل زمستان داراي روند کاهشی معنیدار بارش میباشند.
کلمات کلیدي: تغییر اقلیم، آزمون ناپارامتریک من-کندال، عوامل اقلیمی، دبی، ارومیه
مقدمه
تغییر اقلیم به عنوان چالش بزرگ جهانی، ذهن بسیاري ازمحققان و دانشمندان، برنامهریزان و سیاستمداران را متوجه خود ساخته است و تحقیقات بسیاري در این مورد صورت گرفته است. شاید بتوان گفت که واقعیت تغییر اقلیم، علل و آثار ناشی از آن بر اکوسیستمها و زندگی انسانی مهمترین مباحث این پژوهشهاي علمی بوده است. از آنجا که اقلیم به عنوان یک جزء فراگیر و مهم اکوسیستم محسوب میگردد، تغییرات هر چند ناچیز آن می تواند سایر اجزا را به درجات مختلف تحت تاثیر خود قرار دهد.
مطالعه و بررسی روند تغییرات پارامترهاي هواشناسی در دراز مدت اهمیت زیادي در بررسی تغییرات اقلیمی و پیشبینی تغییرات در آینده دارد - خردادي و همکاران، . - 1386 تغییرات سري دادههاي هواشناسی در طول تاریخ زمین شناسی وجود داشته است ولی با سیر صعودي رشد جمعیت، شهرنشینی و صنایع باعث افزایش مصرف سوختهاي فسیلی، تغییر کاربري اراضی و تخریب جنگلها شده که افزایش گازهاي گلخانهاي را در پی دارد و به تبع آن باعث افزایش دماي کرهي زمین میگردد با مستندات زیادي بر تغییرات و روندهاي طولانی مدت عوامل اقلیمی وجود دارد که ناشی از تاثیر صنایع ساخت بشري و ویژگی هاي طبیعی سیستم اقلیمی میباشد.
از عوامل عمدهاي که براي توجیه تغییرات جوي وجود دارد میتوان به اثرات انسانی از قبیل غلظت گازهاي گلخانهاي، میزان اوزون در استراتوسفر، افشانهها در تراپوسفر و اثرات محیطی مانند افشانه ها در استراتوسفر و فعالیتهاي خورشیدي - لکههاي خورشیدي - اشاره نمود - Santer و همکاران، ۶١٩٩ - . دماي متوسط جهانی در قرن بیستم /6 سانتیگراد افزایش یافته است - Raziei وهمکاران، ۵٢٠٠ - . در حالیکه مطالعات صورت گرفته بر روند تغییرات بارش حاکی از افزایش /5 -1 درصدي بارش در نیمکره شمالی میباشد - Xu و همکاران، 2005 با Yu و همکاران، ۶٢٠٠ - . اثبات وجود روند معنیدار در یک سري زمانی بارندگی به تنهایی نمیتواند دلیلی قاطع بر وقوع تغییر اقلیم در یک منطقه باشد بلکه فرض رخداد آن را تقویت می نماید.
تغییر اقلیم بر چرخه هیدرولوژیکی و در نتیجه منابع آب قابل دسترس تاثیر عمده اي دارد بنابراین ارائهي روشهایی که بتوان روند فرایندهاي هیدرولوژیکی را بررسی کند از اهمیت ویژهاي برخوردار است. بررسی روند میتواند در تفسیر رابطهي بین فرایندهاي هیدرولوژیکی و تغییرات محیطی کمک موثري نماید روشهاي ناپارامتري براي بررسی وجود روند در سري هاي هیدرولوژیکی استفاده میشوند. شاید دلیل اصلی این است که آزمون هاي ناپارامتري براي سري دادههایی که توزیع آماري آنها نرمال نیست و یا داراي دادههاي ناقص باشند، مناسبتر هستند. آزمون من-کندال - MK - یکی از پرکاربرديترین روشهاي ناپارامتري براي تحلیل روند دادهها است.
آزمونMK را در سالهاي اخیر، بسیاري از محققین از بین آزمونهاي ناپارامتري مختلف، به عنوان بهترین گزینه براي بررسی وجود روند یکنواخت دادهها استفاده نمودهاند - میر عباسی نجفآبادي و دین پژوه، . نشان دادند که کاهش 9 درصدي بارش در کل کشور، افزایش آستانهي بارشهاي سنگین و خیلی سنگین به ترتیب 13 و 39 درصد و افزایش میانگین سالانه دما به میزان /5 درجه سانتیگراد میباشد که بیشترین افزایش ماهانه دما در دههي مربوط به ماههاي سرد سال است.
با بررسی اثر تغییر اقلیم بر روي هیدرولوژي آبهاي سطحی در روخانه کارون به این نتیجه دست یافتند که افزایش دما اثر معنیداري بر روي کاهش بارش و افزایش دبی دارد. آنها افزایش دبی در زمستان را ناشی از ذوب شدن برفها در اثر افزایش دما در زمستان بیان مینمایند. با استفاده از آزمون من-کندال، به روندیابی جریانهاي رودخانهاي در شمال غرب کشور پرداختند، آنها این روند را در سه مقیاس ماهانه، فصلی و سالانه کاهشی ذکر نموده اند.
مواد و روش ها:منطقهي مورد مطالعه:
شهرستان ارومیه با وسعت 5251/185 کیلومترمربع، حدود 15/8 درصد از سطح استان آذربایجانغربی را به خود اختصاص داده است. طیف ارتفاعی این شهرستان از 1000 متر تا بیش از 3500 متر از سطح دریا میباشد. بر اساس مطالعات ارزیابی و منابع اراضی، از سطح شهرستان 41/57 درصد اراضی کوهستانی، 24/16 درصد تپهماهور و 34/28 درصد بقیه را اراضی دشتی و سیلابی تشکیل می دهند. در این مطالعه از پنج ایستگاه استفاده شد.
روش تحقیق
به منظور انجام این تحقیق داده هاي ماهانه، فصلی و سالانهي دما، بارش و دبی دورهي آماري 31 سالهي - -2006 - 1975 پنج ایستگاه مورد مطالعه ازسازمانهاي مربوطه گردآوري گردید. در محیط SPSS خود همبستگی پارامترهاي مذکور مورد آزمون قرار گرفت. ایستگاههایی که داراي خود همبستگی نبودند حذف گردیدند و در نهایت پنج ایستگاه انتخاب گردید. سپس در محیط نرم افزار XLSTAT با استفاده از آزمون ناپارامتري من–کندال روند فصلی و سالانهي پارامترهاي مذکور در سطح اطمینان 99 درصد و 95 درصد مورد آزمون قرار گرفت.
