بخشی از مقاله
چکیده
پدیده گردوغبار از بزرگ ترین مشکلات جدي زیست محیطی در نواحی مشخصی از جهان هستند. این در حالی است که بیش ترین گردوغبار موجود در جو با منشأ ذرات ریزدانه اتفاق می افتد و این ذرات ریز در مناطق خشک و نیمه خشک دنیا از فراوانی بالاتري برخوردار می باشند. هدف از این پژوهش، تحلیل روند وقوع پدیده اقلیمی طوفان هاي گردوغبار در شهر اهواز با استفاده از روش من- کندال می باشد. به منظور تحلیل روند وقوع پدیده اقلیمی طوفان هاي گردوغبار، داده هاي ماهانه، فصلی و سالانه طی دوره آماري 20 ساله - 1372-1392 - ایستگاه هواشناسی سینوپتیک اهواز از سازمان هواشناسی استان خوزستان تهیه شده، پس از همگنی و نرمال کردن داده ها در محیط نرم افزاري Excel و Spss مورد پردازش و تحلیل قرار گرفته، سپس با استفاده از آزمون ناپارامتري من- کندال روند تغییرات روزهاي گردوغباري در مقیاس ماهانه و سالانه بررسی گردید.
نتایج نشان داد که بیشینه روزهاي گرد و غباري در دوره گرم سال رخ می دهد. همچنین با استفاده از آزمون من- کندال در سطح معنی داري 0/05 درصد، ایستگاه اهواز در مقیاس زمانی سالانه، داراي روند افزایشی و معنی دار در روزهاي گردوغباري می باشد. نتایج روند ماهانه سري زمانی گردوغبار در ایستگاه مطالعاتی روند افزایشی و معنی داري در روزهاي گردوغبار مشاهده شده است. در ایستگاه اهواز در ماه هاي فروردین، اردیبهشت، تیر و مرداد در فصول بهار و تابستان داراي روند افزایشی معنی دار است. با توجه به آزمون من- کندال و بررسی هاي انجام شده نشان می دهد که پدیده گردوغبار در چند سال اخیر در شهر اهواز روند رو به افزایشی داشته است.
.1 مقدمه
یکی از پدیده هاي جوي در مناطق خشک و نیمه خشک دنیا طوفان هاي گردوغبار است. طوفان هاي گردوغبار در این مناطق از جمله مهمترین مسائل زیست محیطی محسوب می شوند. کاهش حاصلخیزي خاك و خسارت به محصولات کشاورزي، کاهش تشعشعات خورشیدي، آلودگی هوا و ایجاد یا تشدید بیماري هاي تنفسی از جمله مهترین پیامدهاي طوفان هاي گردوغبار می باشند. به طور کلی طوفان هاي گردوغبار پدیده هایی اقلیمی و محیطی می باشند که تحت تأثیر عوامل فراوانی از جمله اقلیمی، گیاهی، زمینی و سایر پارامترهاي محیطی و عوامل ساخته دست بشر می باشند. این طوفان ها مولاًمع در مناطق خشک و نیمه خشک و در مواقعی رخ می دهند که بادهایی با سرعت بیش از آستانه فرسایش بوزد. در این حالت ذرات خاك با اندازه هاي مختلف از بستر خود جدا شده و به صورت معلق به حرکت در آمده و به نقاط دور دست حمل می شوند. بنابراین بروز این پدیده در مناطق برداشت ایجاد فرسایش خاك و در نقاط دیگر متناسب با قدرت و سرعت باد سبب انباشت یا ترسیب ذرات می گردد
بر اساس گزارش سازمان هواشناسی جهانی، هر گاه غلظت گردوغبار در جو، طوري باشد که دید افقی به کمتر از 1000 متر برسد، طوفان گردوغبار رخ داده است. از مهمترین شرایط ایجاد گردوغبار در کنار هواي ناپایدار، وجود یا عدم وجود رطوبت است، به طوري که اگر هواي ناپایدار با رطوبت کافی همراه شود، بارش و طوفان رعدوبرق و اگر فاقد رطوبت باشد، طوفان گردوغبار ایجاد می نماید. فراوانی ذرات گردوغبار در جو و در واقع شدن پدیده ي گردوغبار به عواملی چون: شدت و سرعت باد، میزان خشکی ذرات خاك، اندازه قطر ذرات و نوع و پوشش گیاهی - تراکم و ساختار - بستگی دارد. کشور ما به دلیل واقع شدن در کمربند خشک و نیمه خشکجهان، مکرراً در معرض سیستم هاي گردوغباري محلی و سینوپتیک متعددي می باشد. در سال هاي اخیر به نظر می رسد تغییراتی در فراوانی وقوع این پدیده مخاطره آمیز اقلیمی صورت گرفته که باعث بروز مشکلاتی در برخی از مناطق کشورمان شده است
با بررسی سایر مطالعات و تحقیقات انجام شده در ارتباط با موضوع مورد پژوهش موارد ذیل قابل اشاره است: رامانوف - 1961 - ، با بررسی طوفان هاي خاك در آسیاي مرکزي و قزاقستان نشان داد که بیشتر این طوفان ها در دوره گرم سال روي می دهد
اورلووسکی - 1962 - ، مقاله اي با عنوان گردوغبار در ترکمنستان را ارائه نمود. در این مقاله توزیع زمانی و مکانی طوفان هاي خاك و ماسه اي در ترکمنستان را طی سالهاي - 1936-1960 - براي 40 ایستگاه هواشناسی مورد مطالعه و بررسی قرار داد و مشخص ساخت که وقوع این توفانها در دوره گرم سال بیشتر است. در واقع ایجاد گردوغبار می تواند نوعی واکنش به تغییر پوشش گیاهی زمین باشد که در این رابطه نقش فعالیتهاي انسانی را در کنار شرایط طبیعی محیط هاي جغرافیایی باید در نظر گرفت . علی حامد علی - 1990 - ، به مطالعه سینوپتیکی وقوع طوفان خاك در نواحی شبه جزیره عربستان پرداخت
سارونی و الپرت - 1998 - ، تأثیر طوفان هاي باد شرقی روي اسرائیل را مطالعه نموده و نشان دادند که طوفان ها بیشتر در ماه هاي بین اکتبر و می مشاهده می شوند و به عبارتی در فصول سرد بیشتر فعال می باشند .[16] انگلستیدر و همکاران - 2006 - ، در مطالعه اي به بررسی انتشار و حمل گردوغبار در شمال آفریقا، منابع و مسیرهاي حمل آن و تأثیرات این پدیده بر محیط زیست پرداخته اند و از این منطقه به عنوان یکی از بزرگترین مناطق تولید گردوغبار نام برده اند
تاکشی و همکاران - 2007 - ، ارتباط بین رخداد طوفان گردوغبار را با شرایط هواشناسی همدیدي در شرق آسیا در دوره زمانی 4 ساله 1990 - تا - 2003، مطالعه کردند و شش منطقه از شرق آسیا را در دو گروه کلی مورد بررسی قرار دادند .
مغربی و همکاران - 2011 - ، با استفاده از پارامترهاي هواشناسی و ماهواره اي به این نتیجه رسیدند که فشار هوا و رطوبت نسبی در روز وقوع گردوغبار نسبت به روز قبل از آن افزایش و میزان دید و دما کاهش می یابد. تبیین چگونگی رخداد طوفان گردوغبار بدون توجه به الگوهاي گردشی جو غیر ممکن به نظر می رسد. چنانکه در اکثر مطالعات انجام شده شرایط جوي اساس بر رسی چگونگی وقوع این پدیده است
اندرو - 2013 - ، به بررسی طوفان گردوغبار و تحولات اخیر پرداخته اند و غرب چین و صحراي بزرگ آفریقا را به عنوان قوي ترین مناطق منبع گردوغبار معرفی نموده اند و بیان کرده اند که پدیده ي گردوغبار در مقیاسهاي زمانی متفاوتی رخ می دهد
مهرشاهی و نکونام - 1388 - ، مقاله اي تحت عنوان بررسی آماري پدیده ي گردوغبار و تحلیل الگوي وزش بادهاي گردوغبار زا در شهرستان سبزوار را ارائه نموده اند. با بررسی آماري پدیده ي گردوغبار و تحلیل الگوي وزش بادهاي گردوغبار زا در شهرستان سبزوار طی سال هاي 1376-1387، به این نتیجه رسیده اند که طی دوره ي آماري مورد مطالعه، وقوع روزهاي همراه با گردوغبار در شهرستان سبزوار روند افزایشی داشته است
رئیس پور و همکاران - 1389 - ، مقاله اي با عنوان بررسی علل شکل گیري گردوغبارهاي عربی و گسترش آن بر ایران را ارائه نموده اند. با بررسی علل شکل گیري گردوغبارهاي عربی و گسترش آن بر ایران با تاکید بر سال 88 با استفاده از روش هاي آماري و سینوپتیکی، نشان دادند که سیستم هاي مهاجر بادهاي غربی و کم فشارهاي حرارتی سطح زمین، مهمترین عوامل در ایجاد پدیده ي گردوغبار در کشورهاي عربی و گسترش آن بر ایران هستند
رسولی و همکاران - 1389 - ، در مقاله اي وقوع پدیده گردوغبار را با استفاده از روش هاي ناپارامتریک از جمله من -کندال و سنس را براي نیم سده اخیر انجام داده اند. نتایج نشان داد که با توجه به طبیعت داده هاي ورودي؛ روش هاي آماري من- کندال و سنس استیمیتور کارایی مناسبی را براي تحلیل روند پدیده گردوغبار از خود نشان دادند. نتایج نشان داد که همه ایستگاه هاي مطالعاتی به استثناي ایستگاه خوي داراي روند هستند ولی از میان آن ها فقط 8 مورد روند معنی داري دارند
موحدي و همکاران - 1391 - ، مقاله اي با عنوان بررسی روند تولید و انتقال طوفانهاي گردوغبار و تاثیر آن بر آلودگی کلانشهر اهواز را بررسی نموده اند. تغییرات ماهانه و سالانه تعداد روزهاي گردوغباري طی دوره پنجاه و سه ساله از 1957 تا 2009 اخذ و براساس آن به بررسی آثار این پدیده پرداخته شده است. در سال هاي 2005 تا 2009 افزایش شدیدي در تعداد روزهاي گردوغباري اهواز رخ داده است. ماههاي ژوئن و ژولاي بیشترین و نوامبر و دسامبر کمترین رخداد گردوغبار را دارند. این دوره پنج ساله به تنهایی حدود %15 تعداد روزهاي گردوغباري را شامل می شود. بنابراین حدود %28 از 1825 روز در این پنج سال 523 - روز - گردوغباري بوده است و آثار مخربی بر زندگی و فعالیت مردم این کلانشهر نهاده است
کیانی و همکاران - 1391 - ، مقاله اي با عنوان بررسی آماري پدیده ي گردوغبار در ایستگاه کرمانشاه را ارائه نموده اند. نتایج حاصل از این پژوهش روند کاهشی را براي فراوانی روزهاي همراه با گردوغبار در این منطقه طی دوره آماري مورد نظر نشان می دهد، همچنین مشخص شد که فصل بهار بیشترین فراوانی وقوع پدیده ي گردوغبار را در بین سایر فصول دارد و در بین ماه هاي مختلف نیز ماه جولاي از بیشترین فراوانی روزهاي همراه با گردوغبار طی دوره آماري برخوردار است. بر اساس اطلاعات حاصل از دیاگرام گلباد سالانه، جهت باد غالب در ایستگاه کرمانشاه طی دوره آماري 21 ساله غربی بوده و از جهت سیستم بادهاي غربی تبعیت می کند، علاوه بر این تعداد روزهاي همراه با گردوغبار به هنگام تغییر فصول از فراوانی بیشتري برخوردار است. پرفشار آزور به همراه سیستم بادهاي غربی به عنوان مهمترین عوامل سینوپتیکی وقوع این پدیده محسوب می گردند
اسدي و همکاران - 1393 - ، واکاوي پدیده گردوغبار و ارتباط آن با عناصر اقلیمی دما و بارش با استفاده از داده هاي هواشناسی و سنجش از دور را بررسی نموده اند. استخراج فراوانی سالیانه رخداد روزهاي همراه با پدیده گردوغبار در 8 ایستگاه مورد مطالعه طی دوره آماري مورد نظرشانن داد که مجموعاً 3115 روز همراه با گردوغبار براي استان کردستان گزارش شده است. همچنین ایستگاه سنندج با 773 روز بیشترین تعداد روز همراه با پدیده گردوغبار را داراست و کمترین وقوع نیز در ایستگاه کامیاران با 158 روز در طی دوره مورد مطالعه اتفاق افتاده است. به طور کلی روند کاهشی در میزان بارش و روند افزایشی در میانگین سالانه دما و نیز روزهاي همراه با گردوغبار اتفاق افتاده است
شهر اهواز مرکز استان خوزستان و شهرستان اهواز با ارتفاع متوسط 16 متر از سطح دریا بین Nَ31°23 و Eَ48°32 تا N َ31°13 و Eَ48°47 قرار دارد. و به دلیل واقع شدن در یک موقعیت مطلق جغرافیایی، شرایط توپوگرافی و سامانه هاي اقلیمی مؤثر بر منطقه، شرایط زیست اقلیمی ویژه اي را به خود اختصاص داده است. شهر اهواز از جمله شهرهاي استان می باشد که ساکنین آن از پدیده گردوغبار رنج می برند؛ و در چند سال اخیر این پدیده روند افزایشی پیدا کرده و مشکلات عدیده اي را براي شهروندان اهوازي ایجاد نموده است. هدف این پژوهش تحلیل روند وقوع پدیده اقلیمی طوفان هاي گردوغبار در شهر اهواز با استفاده از روش من- کندال می باشد.
