بخشی از مقاله
چکیده
هدف از این پژوهش بررسی همبستگی تشدید طوفان هاي گردوغبار و عناصر اقلیمی با استفاده از روش هاي آماري در شهر اهواز می باشد. پژوهش حاضر از نظر نوع تحقیق، کاربردي و از نظر روش تحقیق، تحلیلی- توصیفی محسوب می گردد. در این تحقیق به منظور بررسی همبستگی تشدید طوفان هاي گردوغبار و عناصر اقلیمی، داده هاي ماهانه، فصلی و سالانه طی دوره آماري 20 ساله - 1372-1392 - ایستگاه هواشناسی سینوپتیک اهواز از سازمان هواشناسی استان خوزستان تهیه شده، پس از همگنی و نرمال کردن داده ها در محیط نرم افزاري Excel و Spss مورد پردازش و تحلیل قرار گرفته، سپس ارتباط و همبستگی هر کدام از عناصر اقلیمی با پدیده روزهاي گردوغباري با استفاده از ضریب همبستگی پیرسون مشخص گردید و داده هاي آماري با تکنیک رگرسیون خطی چند متغیره در محیط نرم افزار Spss مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
نتایج نشان داد که؛ در ایستگاه اهواز بین تشدید طوفان هاي گردوغبار و عناصر اقلیمی ارتباطی قوي و منطقی وجود دارد که بالاترین ضریب همبستگی مربوط به متغیر باد با 0/747 درصد می باشد. متغیر رطوبت نسبی با -0/343 و بارندگی با -0/210 داراي همبستگی معکوس با گردوغبار هستند به نوعی که با افزایش یا کاهش رطوبت نسبی و بارندگی گردوغبار شرایطی عکس را دربرمی گیرد. از طرف دیگر دما به طور مثبت با وقوع این طوفان ها همبستگی دارند یعنی با افزایش دماي هوا احتمال وقوع این طوفان ها افزایش می یابد. شدت رابطه بین عناصر اقلیمی با گردوغبار برابر با 0/81 درصد است. میزان R2 نشان می دهد که 0/64 درصد از تغییرات رخداد و تشدید روزهاي گردوغبار، بر اساس عناصر اقلیمی یا متغیرهاي مستقل تعیین می شود.
.1 مقدمه
گردوغبار یکی از مولفه هاي مهم مناطق بیابانی است. این پدیده نه فقط از فرایندهاي ژئومرفولوژیک، بیولوژیک و شرایط جوي محلی است، بلکه ممکن است از تاثیر اتمسفر، اقیانوس ها و نقاط مختلف سطح زمین در منطقه اي بسیار دورتر از منبع اصلی آن باشدگردوغبار. جوي عمدتاً از فرسایش بادي در مناطق خشک و نیمه خشک حاره و جنب حاره منتج می شود. وقوع طوفان هاي گردوغبار ارتباط نزدیکی با شرایط اقلیمی محلی مثل بارندگی، دما و همچنین ویژگی هاي سطح زمین مثل پوشش گیاهی، پوشش برف روي سطح زمین و بافت خاك دارد
علاوه بر این، پوشش گیاهی سطح زمین در مناطق خشک و نیمه خشک به میزان زیادي به میزان بارندگی در این مناطق حساس است و حتی یک تغییر کوچک در میزان بارندگی به طور معنی داريبر میزان پوشش گیاهی سطح زمین اثر گذار است مخصوصاً اگر این بارندگی در فصل رشد گیاهان اتفاق می افتد
سرعت باد یکی دیگر از پارامترهاي موثر در تولید و حمل ذرات گردوغبار است. هنگامی که سرعت باد به یک حد آستانه می رسد - که این حد آستانه تابعی از ویژگی هاي سطح زمین است - ذرات غبار ممکن است به وسیله هر یک از 3 فرآیند سوسپانسون، جست و خیز و یا خزش به مسافت هاي دور حمل شوند که وقوع این پدیده بستگی به قدرت باد و اندازه، شکل و غلظت ذرات گردوغبار دارد .
برخی پژوهشگران بر این باورند که همبستگی زیادي بین وقوع ریزگردها و سرعت باد در مجاور سطح زمین در برخی مناطق مانند شرق آسیا وجود دارد. در حالی که در برخی تحقیقات هیچ گونه همبستگی قابل قبولی بین سرعت باد و فراوانی وقوع ریزگرد مشاهده نشده است
گردوغبار به طور قابل توجهی بر حسب توزیع اندازه ذرات، چسبندگی سطحی خاك، و حضور عناصر زبري یا پوشش گیاهی تغییر می کند. در شرایط صحرایی، رویدادهاي گردوغبار با سرعت باد مرتبط است براي توسعه یا تعدیل طوفان هاي گردوغبار، بارندگی یک عنصر به شمار می رود حتی مقادیر کوچکی از رطوبت خاك، به شدت فرسایش بادي را محدود می کند. وقوع خشکسالی ها نقش عمده اي در افزایش تولید گردوغبار بازي می کنند. طوفان هاي گردوغبار وقتی به وجود می آیند که مجموع بارش سالانه به طور قابل توجهی از بارش نرمال کمتر است
با بررسی سایر مطالعات و تحقیقات انجام شده در ارتباط با موضوع مورد پژوهش موارد ذیل قابل اشاره است: سارونی و الپرت - 1998 - ، تأثیر طوفان هاي باد شرقی روي اسرائیل را مطالعه نموده و نشان دادند که طوفان ها بیشتر در ماه هاي بین اکتبر و می مشاهده می شوند و به عبارتی در فصول سرد بیشتر فعال می باشند .[11] چون - 2001 - ، در بررسی مشخصه هاي حمل و نقل گردوخاك آسیایی در کره به این نتیجه رسیده است که بادهاي سطحی قوي و ناپایداري پرفشاري در 1/5 کیلومتري زمین و همچنین بادهاي قوي سطح سطح 500 هکتوپاسکالی سبب انتقال گردوخاك آسیایی به شبه جزیره کره می گردد
یانگ شین چن - 2004 - ، در مورد پیامد هواشناختی گردوخاك بررسی انجام دادند و به این نتیجه رسیدند که گردوخاك باعث افزایش دما می شود
تیگن و میلر - 2005 - ، اثر ذرات معلق گردوغبار را بر آب و هوا مطالعه نموده اند و این پدیده را حاصل عوامل مختلفی از جمله تغییر در شرایط آب و هوایی، تغییرات خاك و یا فعالیت هاي انسان دانسته اند
یوکاري هارا و همکاران - 2006 - ، به مطالعه ي تنوع آب و هوا و گردوغبار درازمدت در آسیا طی سال هاي 1972-2004 پرداخته اند، نتایج مطالعات حاکی از روند رو به کاهش پدیده ي گردوغبار در بیابان گبی به علت کاهش فرکانس بادهاي قوي در این منطقه می باشد، همچنین مشخص شد که هواي سرد قطبی نقش مهمی در افزایش گردوغبار در این منطقه داشته است
مغربی و همکاران - 2011 - ، با استفاده از پارامترهاي هواشناسی و ماهواره اي به این نتیجه رسیدند که فشار هوا و رطوبت نسبی در روز وقوع گردوغبار نسبت به روز قبل از آن افزایش و میزان دید و دما کاهش می یابد. تبیین چگونگی رخداد طوفان گردوغبار بدون توجه به الگوهاي گردشی جو غیر ممکن به نظر می رسد. چنان که در اکثر مطالعات انجام شده شرایط جوي اساس بر رسی چگونگی وقوع این پدیده است .[8] سالاري - 1375 - ، با مطالعه توزیع افقی گردوغبار معتقد است که گردوغبار حاصل که اغلب از ذرات کلوئیدي است، کمتر تابع مانع بوده، بیشتر به جریان و قدرت ادامه حرکت باد بستگی دارد
طاوسی و همکاران - 1389 - ، مقاله اي با عنوان تحلیل آماري روزهاي گردوغباري در منطقه ي سیستان طی دوره ي - 1976-2005 - را ارائه نموده اند. در این مطالعه به تحلیل آماري روزهاي گردوغباري در منطقه ي سیستان طی دوره آماري 1976-2005 پرداخته اند، یافته هاي این پژوهش بیانگر این مطلب است که به طور متوسط بیش از نیمی از ایام سال را روزهاي همراه با گردوغبار تشکیل می دهند و بین تعداد روزهاي گردوغباري و تعداد روزهاي بارانی و دبی وارده به دریاچه هامون ارتباط معکوس و معناداري وجود دارد
تمسکی و همکاران - 1392 - ، پایش و پیشبینی وقوع طوفان هاي گردوغبار با بررسی تغییرات پوشش گیاهی و عناصر اقلیمی - مطالعه موردي: جنوب و جنوب شرق ایران - را مطالعه نموده اند. نتایج نشان میدهد که گردوغبار با منشاء نزدیک ایستگاه باعث ایجاد بیشترین روزهاي گردوغباري در منطقه میشود به طوري که بیش از 78 درصد از روزهاي گردوغباري ناشی از گردوغبار ایجاد شده با منشاء نزدیک ایستگاه است. تست اعتبار سنجی مدل هاي رگرسیونی نشان داد که این مدل ها فراوانی طوفانهاي گردوغبار را در ماههاي گرم و پرغبار با دقت بالایی پیش بینی میکنند. با توجه به اینکه عمدهي گردوغبار این منطقه با منشاء نزدیک ایستگاهها است، میتوان با اقدامات بیابان زدایی و مقابله با فرسایش بادي حجم قابل توجهی از این طوفانها را کاهش داد
شجاعی زاده و همکاران - 1392 - ، بررسی رابطه اقلیم و پدیده گردوغبار - مطالعه موردي: شهر ماهشهر - را مطالعه نموده اند. نتایج رگرسیون چند متغیره نشان داد که در ایستگاه ماهشهر ارتباطی قوي و محکم بین تمام عناصر اقلیمی با گردوغبار وجود دارد. بالاترین ضریب همبستگی مربوط به متغیر باد با 95 درصد و همبستگی معکوس با متغیرهاي رطوبت و بارش مشاهده می شود
روحی پور و همکاران - 1393 - ، بررسی ارتباط بین وقوع مخاطره ي زیست محیطی گردوغبار با عناصراقلیمی مطالعه موردي: جنوب و جنوب شرق ایران را بررسی نموده اند. نتایج نشان می دهد که طوفان هاي گردوغبار با منشاء نزدیک ایستگاه با میزان همبستگی R و ضریب تعیین R2 بالاتري نسبت به طوفان هاي گردوغبار با منشاء خارج از ایستگاه قابل پیش بینی می باشند
شهر اهواز مرکز استان خوزستان و شهرستان اهواز با ارتفاع متوسط 16 متر از سطح دریا بین Nَ31°23 و Eَ48°32 تا N َ31°13 و Eَ48°47 قرار دارد. و به دلیل واقع شدن در یک موقعیت مطلق جغرافیایی، شرایط توپوگرافی و سامانه هاي اقلیمی مؤثر بر منطقه، شرایط زیست اقلیمی ویژه اي را به خود اختصاص داده است. شهر اهواز از جمله شهرهاي استان می باشد که ساکنین آن از پدیده گردوغبار رنج می برند؛ و در چند سال اخیر این پدیده روند افزایشی پیدا کرده و مشکلات عدیده اي را براي شهروندان اهوازي ایجاد نموده است. هدف این پژوهش بررسی همبستگی تشدید طوفان هاي گردوغبار و عناصر اقلیمی با استفاده از روش هاي آماري در شهر اهواز می باشد. بنابراین در این پژوهش سعی شده است با مطالعه و بررسی همبستگی بین عناصر اقلیمی و طوفان هاي گردوغبار، عناصر اقلیمی که باعث تشدید این پدیده می شوند را شناسایی و مورد ارزیابی قرار دهیم.
.2 محدوده مورد مطالعه
شهر اهواز مرکز استان خوزستان و شهرستان اهواز با ارتفاع متوسط 18 متر از سطح دریا بینNَ31°23 وEَ48°32 تا N َ31°13 وEَ48°47 واقع می باشد. شهر اهواز از طرف شمال به شهرستانهاي شوشتر و دزفول، از شرق به شهرستان رامهرمز، از مغرب به شهرستان دشت آزادگان و از طرف جنوب به شهرستانهاي خرمشهر و شادگان و بندرماهشهر محدود می شود. اهواز هفتمین کلان شهر ایران و مساحت آن در حدود 225 کیلومترمربع می باشد. شهر اهواز شامل هشت منطقه شهرداري بوده و مساحت محدوده طرح جامع آن 259 کیلومتر مربع می باشد
