بخشی از مقاله
چکیده
در این مقاله تحلیل سیستم منابع آب در گام زمانی ماهانه و برای دوره آماری 48 ساله - 1335-83 - به منظور بررسی عملکرد هر یک از سدهای مخزنی کوثر, خیرآباد و چم شیر در سیستم تخصیص منابع آب حوضه زهره وتاثیر آن برمدیریت شبکه های آبیاری هندیجان انجام گردیده است ، نیازهای آبی تعریف شده در این سیستم 2460 میلیون متر مکعب در سال میباشد که نسبت آن به متوسط سالانه آورد ورودی حوضه حدود 82 درصد میباشد تحلیل سیستم منابع آب نشان می دهد با اضافه شدن سد چم شیر به سیستم دو سدی کوثر و خیرآباد, سیستم تنها قادر خواهد بود 3500 هکتار دیگر از اراضی طرحهای شبکه آبیاری خوزستان را تامین نماید.
بنابراین تامین نیازهای شرب و صنعت سیستم به میزان 251 میلیون متر مکعب و نیاز زیست محیطی پایانه سیستم به میزان 279 میلیون متر مکعب، و مجموع نیاز طرحهای کشاورزی و آبیاری حوضه آبریز زهره با احتساب حقابه های خارج از طرحها - خیرآباد و پایین دست شهر هندیجان - ، 1930 میلیون متر مکعب میباشد واز طرفی مجموع آب قابل تخصیص به طرحهای کشاورزی ، 1433 میلیون مترمکعب میباشد و لذا در شرایط توسعه منابع آب نیز سیستم زهره با کمبودی معادل 497 میلیون متر مکعب مواجه خواهد گردید که معادل 20 درصد کل نیازهای حوضه و 26 درصد نیازهای کشاورزی و آبیاری حوضه و حدود 39 درصد نیاز آبی طرحهای کشاورزی و آبیاری استان خوزستان است.لذا مدیریت بر شبکه های آبیاری زهره و هندیجان را دچارمشکل وچالش می نماید.
مقدمه:
رودخانه زهره به عنوان مهمترین منابع آبی در منطقه یکی از پنج رودخانه مهم جاری در استان خوزستان بوده که مساحت حوضه آبریز آن در حدود 14000 کیلومترمربع است این رودخانه از دو شاخه اصلی زهره و آبشیرین - خیرآباد - تشکیل شده و حوضه آبریز آن در سه استان فارس، کهگیلویه و بویراحمد و خوزستان گسترده شده است رودخانه زهره از اتصال رودخانه فهلیان با رودخانه شیو در استانهای فارس و کهگیلویه و بویراحمد سرچشمه می گیرد و با عبور از مسیر کوهستانی و پس از مشروب نمودن شهرها و روستاهای مسیر، در محلی موسوم به حیدرکرار شاخه مهم و اصلی خود به نام خیرآباد را دریافت می کند. در نهایت رودخانه زهره وارد دشتهای مسطح و حاصلخیز خوزستان شده و ضمن مشروب نمودن اراضی حاشیه و با عبور از شهر هندیجان به خلیج فارس تخلیه می گردد.حوزه آبریز رودخانه زهره را می توان به سه زیر حوزه اصلی فهلیان، خیرآباد - آبشیرین - و زهره تقسیم کرد. مساحت هریک از این حوزه ها به ترتیب حدود 7300 ، 4500 و 2200 کیلومترمربع میباشد .
-1 مواد وروش ها
برای بهره برداری از منابع آب این رودخانه طرحها و پروژه های متعددی از جمله طرحهای سدسازی، آبرسانی و آبیاری و زهکشی تعریف شده است که تعدادی از این پروژه ها به مرحله بهره برداری رسیده و برخی از آنها نیز در دست اجرا یا مطالعه قرار دارند. لذا حوزه آبریز این رودخانه به همراه مؤلفه های یاد شده یک سیستم منابع آب بزرگ را تشکیل داده اند که در این گزارش، سیستم منابع آب زهره نامگذاری شده است. محدوده سیستم منابع آب زهره در سه استان فارس، کهگیلویه و بویراحمد و خوزستان گسترش داشته است .
ارزیابی تأمین آب طرحهای توسعه در منطقه خوزستان از جمله مهمترین مسائل و موارد قابل بحث بوده و با توجه به تغییرات اتفاق افتاده در بالادست و مطالعات انجام شده اخیر صورتی مبهم پیدا کرده است. هدف از تعریف این مطالعات، ارزیابی تأمین آب طرحهای توسعه در سیستم جامع و یکپارچه منابع آب زهره، بهینه سازی الگوی کشت، نیاز آبی و تعریف اهداف زیست محیطی و حداقل رهاسازی آب در جهت بهبود وضعیت کیفی و کمی سیستم منابع آب زهره می باشد.
هیدرولوژی طرح با استفاده از روشهای هیدرولوژیکی، آبدهیهای طبیعی در ایستگاههای آبسنجی برآورد گردید و با توجه به اختلاف آمار موجود ایستگاهها و آمار دبی طبیعی شده به حدودی از برداشت آب در محدوده مورد نظر دست یافت. با توجه به اینکه نقطه آغازین مطالعات برنامهریزی منابع آب طرح، سد چم شیر بر روی رودخانه زهره و سد کوثر بر روی رودخانه خیرآباد میباشد، با کسر برداشت آبهای مذکور از آبدهیهای طبیعی ورودی به سدهای کوثر و چم شیر، آبدهی ورودی به آنها برآورد گردید.
لازم به توضیح است در حال حاضر 438 میلیون مترمکعب معادل 87/13 مترمکعب در ثانیه نیاز سالانه حقابههای خوزستان است که 40 میلیون مترمکعب آن 26/1 - مترمکعب در ثانیه - بر روی رودخانه خیرآباد و 398 میلیون مترمکعب آن - معادل 61/12 مترمکعب در ثانیه - بر روی رودخانه زهره قرار دارد.در صورتیکه کل طرحهای موجود در رودخانه زهره به بهره برداری برسد به غیر از حقابههای پایین دست هندیجان به میزان 29 میلیون مترمکعب، سایر حقابههای رودخانه زهره در غالب طرحها قرار خواهد گرفت
البته حقابههای رودخانه خیرآباد به میزان 40 میلیون مترمکعب نیز همچنان به قوت خود باقی است. بر این اساس در مطالعات انجام شده با به مدار آمدن هر طرح در سیستم منابع آب حقابههای مربوط به آن حذف گردیده است. در جدول - - 1 نیازهای آبی ماهانه و سالانه هریک از طرحهای حوضه آبریز زهره درج گردیده است - سازمان آب وبرق - 1388به استناد جدول مزبور مجموع نیاز آبی سالانه کشاورزی در سیستم بطور متوسط 97/58
مترمکعب در ثانیه معادل 1860 میلیون مترمکعب و با احتساب حقابه های خارج از طرحها در استان خوزستان 1930 میلیون مترمکعب در سال می باشد.
جدول - - 1 - مقادیر نیازهای آبی کشاورزی و آب برگشی در سیستم منابع آب زهره مترمکعب در ثانیه
2-1 شبیه سازی سیستم منابع آب زهره در گزینه های بهره برداری مختلف
همانطور که اشاره گردید شبیه سازی سیستم منابع آب زهره در گام زمانی ماهانه و برای دوره آماری 48 ساله - 1335-83 - انجام شده است. شبیه سازی اخیر در گزینه های مختلف به منظور بررسی عملکرد هر یک از سدهای مخزنی کوثر, خیرآباد و چم شیر در سیستم منابع آب زهره انجام شده است.
اهداف سد کوثر عبارت است از : تامین آب شرب شهرهای خلیج فارس - انتقال بین حوضه ای - ,تامین نیازهای شرب و صنعت رودخانه خیرآباد ,تامین آب اراضی طرح دشت لیشتر در استان کهگیلویه و بویر احمد ,تامین آب اراضی طرح بنه باشت در استان خوزستان ,تامین آب حقابه های رودخانه خیرآباد , حفظ حداقل جریان در انتهای رودخانه خیرآباد . - مهاب - 1368 اهداف سد چم شیر :تامین آب اراضی دشت لیرابی در استان بوشهر - انتقال بین حوضه ای - ,تامین آب بخشی از طرحهای خوزستان - پاراب - 1375 اهداف سد خیرآباد: تامین آب 10000 هکتار اراضی توسعه - دزآب - 1380.
