بخشی از مقاله
چکیده
اهمیت بخش کشاورزی از جهت افزایش تولید محصولات ودرآمد کشاورزان در ایران، همواره مورد توجه سیاست گذاران و برنامه ریزان بوده و تعیین الگوی بهینه کشت از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در این مطالعه تعیین الگوی بهینه کشت شبکه نکوآباد حوضه زاینده رود با استفاده از مدل اقتصادی 1 PMPو مدل منابع آبی مادسیم انجام گرفته است. میزان آب قابل دسترس در شرایط خشکسالی با استفاده از مدل منابع آبی شبیه سازی و این حجم آب براساس ارزش اقتصادی آب محصولات تخصیص داده شده است، با توجه به این تخصیص، درصد تغییرات الگوی کشت بهینه شبکه نکوآباد بدست آمده که نتیجه آن حاکی از این است که سطح کشت محصولات پیاز و جو دارای کمترین و یونجه دارای بیشترین تغییرات درشرایط خشکسالی می باشند.
.1 مقدمه
امروزه مشکل دسترسی به منابع آب شیرین یکی از مسائل مهم در بسیاری از کشورهای جهان می باشد. بحران آب درگذشته به علت کم بودن جمعیت به اندازه امروزه محسوس نبود، ولی امروزه با افزایش روز افزون جمعیت و نیاز بشر به غذای بیشتر این بحران بیش از گذشته مشهود است[1] با توجه به افزایش جمعیت کره زمین و افزایش میزان تقاضای آب،منابع آبی در دنیا کاهش یافتهو موجب کمبود آب و چگونگی تخصیص بهینه آن شده است. این کمبود در کشورهای گرم و خشک نمود بیشتری پیدا نموده و تخصیص بهینه آب را با مشکلاتی مواجه ساخته است. با توجه به این که کشور ما اقلیمی گرم و خشک دارد موضوع بحران آب و چگونگی تخصیص بهینه آن از اهمیت ویژه ای برخورداراست
از مناطقی که درسال های اخیر با بحران آب مواجه بوده محدوده زاینده رود است که در چند دهه اخیر با توجه به افزایش تقاضا بر آب شرب، مصارف صنعتی و مصارف کشاورزی و رقابت میان آنها این مشکل تشدید شده است ، کمبود آب در هر یک از سطوح کشاورزی، صنعت و حتی آب شرب می تواند منافع ملی را به خطر بیندازد، لازم است راهکاری اساسی به منظور تخصیص هر چه بهتر آب و حداقل کردن خسارت وارده به مجموع نواحی اندیشیده شود
رودخانه زاینده رود با توجه به قرارگیری آن در یکی از مناطق جمعیتی و صنعتی مهم کشور، اهمیت ویژه ای دارد. محدودیت منابع آب در این حوضه و هزینه های هنگفت تأمین، انتقال و توزیع آب، لزوم بهره برداری بهینه ازشبکه های آبیاری و زهکشی و مخزن سد زاینده رود را تشدید میکند.
در گذشته مطالعاتی برای حل مشکلات مدیریت آب در حوضه زاینده رود انجام شده است که برخی از آنها عبارت اند از معرفی و توسعه تئوری بازی ها به منظور کاربرد در حل منازعات در حوضه های آبریز و استفاده از آن به منظور حل تعارضات در حوضه زاینده رود[9]، ارزیابی تخصیص آب بر مبنای بهینه سازی و کاهش عادلانه آب در خشکسالی 1999در حوضه زاینده رود با رویکرد افزایش درآمد کشاورزان بر اساس تخصیص آب در مراحل حساس رشد گیاهان
بررسی تأثیر تغییر اقلیم بر پارامترهای بارندگی و رواناب در حوضه آبریز رودخانه زاینده رود.[11] برای دستیابی به تعادل نسبی در زمینه عرضه و تقاضای آب باید یک نظام جامع مدیریت آب درمزرعه ایجاد گردد. با توجه به هزینه های زیاد استحصال و یا اصلاح سامانه های عرضه آب، باید به روش های مدیریت تقاضای آب توجه کافی نمود. در این راستا پرداختن به ارزش اقتصادی آب به عنوان یک ابزار مهم مدیریت تقاضای آب که موجبات تقویت نقش اقتصادی آب در توسعه را فراهم می سازد، اهمیت قابل توجهی دارد.
در ارتباط با تقاضای آب و ارزش اقتصادی آن مطالعاتی صورت پذیرفته، اسدی و سلطانی [6] در مطالعه خود که در دشت قزوین و به منظور تعیین الگوی کشت بهینه، مقایسه الگوهای فعلی با الگوی بهینه، مقایسه درآمد گروه های مختلف در برنامه بهره برداری کنونی و بهینه و همچنین تعیین حاشیه ایمنی زارعین انجام شده است از روش برنامه ریزی خطی استفاده نموده اند.نتایج نشان میدهد کاربرد الگوی بهینه به طور قابل ملاحظه ای درآمد زارعین را افزایش میدهد.
داپلر و همکاران [8]در کرانه رود اردن به بررسی تأثیر راهبردهای قیمت آب در تخصیص بهینه آب آبیاری پرداختند. آنها برای رسیدن به اهداف موردنظر از مدل های برنامه ریزی خطی استفاده کردند و نتیجه گرفتند که با تعیین قیمت و تخصیص بهینه آب میتوان درآمد کشاورزان منطقه را افزود و ریسک آنان را کاست.
ترکمانی و خسروی[3] در مطالعه ای در شهرستان مرودشت استان فارس با استفاده ازبرنامه ریزی خطی، الگوی بهینه کشت منطقه را تعیین نموده که بر اساس آن سطح زیرکشت ذرت علوفه ای و یونجه نسبت به الگوی فعلی کاهش یافته و سطح زیرکشت بهینه محصولات آبی، ذرت دانه ای، ذرت علوفه ای و یونجه تعیین گردیده است.
با در نظر گرفتن موارد فوق در مطالعه حاضر به منظور تخصیص بهینه با رویکرد اقتصادی از مدل های برنامه ریزی منابع آب و اقتصادی به منظور تخصیص بهینه آب براساس ارزش اقتصادی و تعیین الگوی کشت بهینه موجود در شبکه نکوآباد استفاده شده است
.2 روش انجام تحقیق
-1-2 معرفی منطقه مورد مطالعه
مصارف زیادی از جمله شبکه های کشاورزی، صنایع، شهرها و روستاها از رودخانه زاینده رود بهره برداری می کنند. شبکه های کشاورزی اصلی حاشیه رودخانه شامل 6 شبکه می باشد، شبکه مورد مطالعه این تحقیق شبکه نکوآباد است که اراضی قابل کشت این شبکه 13016 هکتار است که بیشترین سطح زیرکشت با توجه به جدول 1 متعلق به گندم با 3667 هکتار می باشد.
جدول - 1 سطوح زیرکشت شبکه نکوآباد در سال پایه
-2-2 معرفی مدل های مورد استفاده
ساختار شبیه سازی در این تحقیق، شبکه های کشاورزی حوضه زاینده رود اصفهان و فرآیند تخصیص در آن ها می باشد. با تعیین مصارف شرب، صنعت و نیاز آبی محصولات،آب مورد نیاز کشاورزی کل شبکه ها مشخص میگردد. علاوه بر حجم آب، سطوح زیر کشت اولیه محصولات معرفی شده اند. در این تحقیق برای شبیه سازی رودخانه زاینده رود از مدل مادسیم استفاده شده است، از آنجایی که یکی از هدفه ای سیاست گزاران و برنامه ریزان بخش کشاورزی آگاهی از نتایج اجرای سیاست های گوناگون و واکنش کشاورزان به آنها می باشد، بنابراین به دنبال مدل هایی هستند که بتوانند با اطمینان بالایی آنها را به این هدف رسانند، نیاز روزافزون به الگو و شبیه سازی توابع رفتاری درشرایط فنی، اقتصادی، سیاسی و بتازگی زیست محیطی، استفاده از الگوهای PMP که فاقد معایب الگوهای برنامه ریزی هنجاری بوده و دارای توانایی کالیبراسیون میباشد را تقویت کرده است.
با توجه به این مهم و برای رسیدن با اهداف این تحقیق از روش برنامه ریزی مثبت - PMP - جهت تعیین الگوی کشت بهینه شبکه آبیاری نکوآباد و تعیین ارزش اقتصادی محصولات واقع در الگوی کشت موجود شبکه مذکور بعنوان الویت مدل اقتصادی استفاده شده است، برای تجزیه و تحلیل اطلاعات تحقیق حاضر نیز از بسته نرم افزاری 1GAMSبراساس اطلاعات پرسشنامه ای سال زارعی 94-93 استفاده گردیده است.
-3-2 چگونگی ارتباط بین دو مدل
میزان آب قابل دسترس در شرایط خشکسالی با استفاده از مدل منابع آب - مادسیم - شبیه سازی شده است، این حجم آب به عنوان یکی از محدودیت های مدل اقتصادی قرار گرفته و ارزش های اقتصادی آب محصولات واقع در الگوی کشت پایه شبکه نکوآباد بدست آمده است. سپس مدل برنامه ریزی منابع آب با ارزش های اقتصادی بدست آمده از مدل اقتصادی میزان آب قابل دسترس را به هریک از محصولات واقع در الگوی کشت تخصیص داده است.
.3 نتایج
.1-3 نتایج مدل اقتصادی .1-1-3 شرایط اقتصاد کشاورزی شبکه نکوآباد
جدول -2اطلاعات محصولات شبکه نکوآباد در سال پایه
