بخشی از مقاله
چکیده
روند رو به رشد جمعیت در مناطق شهری و نیز افزایش استفاده از وسایل نقلیه شخصی در شهرها، علاوه بر انسداد ترافیکی و تاخیر ناشی از آن، موجب مشکلات عدیدهی دیگری از جمله آلودگیهای زیستمحیطی و صرف هزینههای پیدا و پنهان شده است. به طور معمول، راهکارهایی که برای بهبود وضعیت ترافیکی در نظر گرفته میشوند، بدون توجه به عواقب آنها، تنها مسئله انسداد و تاخیر در تردد را در برمیگیرند. به عبارتی راهکارهای فعلی بیشتر ناظر به افزایش ظرفیت موجود میباشند. این در حالی است که با در نظر گیری مولفه ی اصلی دیگر جریان ترافیک یعنی تقاضا، و کاهش و مدیریت آن نیز نه تنها میتوان وضعیت تردد را بهبود بخشید، بلکه میتوان از عواقبی که در راهکار "به طور صرف افزایش ظرفیت" وجود دارند نیز جلوگیری نمود. در تحقیق حاضر، پس از امکانسنجی و اثر سنجی راهبرد ظرفیت محور، جهت ارزیابی عملی، دو راهکار دورکاری و همسواری به عنوان نمایندهای از این راهبرد، در محیط GIS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. به این ترتیب که دادههای واقعی وارد محیط GIS شده و نتایج تغییرات برای سه سناریوی مختلف به دست آمدند. در حالتی نه چندان خوشبینانه، اگر در ساعت اوج خودروهای تک سرنشین و دو سرنشینی وجود نداشته باشند، به میزان 21 درصد افزایش سرعت، 17 درصد کاهش زمان سفر، حداقل 39 درصد کاهش میزان آلودگی هوا و به میزان 6582621 ریال صرفهجویی - تنها در یک تسهیلات و تنها در ساعت اوج - حاصل خواهد شد.
مقدمه
رشد عواملی از جمله جمعیت، وسایل نقلیه موتوری و میل استفاده از آن در شهرها و عدم پاسخگویی سیستم حملونقلی فعلی، در بسیاری از موارد موجب بروز مشکلات زیادی و در نتیجه هزینههای هنگفت پیدا و پنهان اقتصادی و اجتماعی شده است.[1] این مسئله، به طور خاص در شماری از شهرهای ایران مطرح بوده و نیز با توجه به رشد بسیاری از مؤلفههای ایجادکننده مشکل، از جمله افزایش وسایل نقلیه، مصارف بالای سوخت و آلودگیهای زیست محیطی، در صورت عدم مواجهه صحیح با این موضوع در آینده بر این مشکلات افزوده خواهد شد. با این حال، برای پاسخ به نیازهای حملونقلی همواره روشها و راهکارهای مختلفی در سطح جهان و ایران اعمال گردیده که هر کدام به لحاظ فنی و اقتصادی در مقابل دیگر رویکردها قابل بررسی و مقایسه هستند. بنابراین، ارزیابی جنبههای مختلف ارایه روشهای بهبود سطح کیفیت معابر شهری و در نظر گیری مؤلفههای مرتبط با آن اعم از راه، وسیله نقلیه و انسان، چه در کوتاه مدت و چه در بلندمدت، امری ضروری به نظر میرسد.[2]
روش تحقیق
در ابتدا با ارائه دلایل و آمار به نقد و بررسی شرایط حال حاضر پرداخته شده و لزوم بازنگری در سیاستگذاریهای اصلی حاکم در عرصه حملونقل مورد تاکید قرار خواهد گرفت. در ادامه، پس از ذکر عاملهای ایجادکننده مشکلات فعلی، به راهبردهای مناسبی اشاره خواهد شد که این مشکلات را نداشته باشند. بعد از اثبات امکانسنجی و اثر سنجی این راهبرد، با بررسی یک مطالعه موردی در محیط GIS، میزان تأثیرگذاری بخشی از راهکارهای موجود در این راهبرد، مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار خواهد گرفت و نتایجی در مورد مؤلفههای مهم ترافیکی از جمله زمان، میزان آلودگی و هزینههای مصرف سوخت به دست خواهد آمد.
چالشها و هزینههای ناشی از ترافیک
در ذیل مواردی از جمله اتلاف وقت، هزینههای اقتصادی، مشکلات زیستمحیطی، آسیبهای وارده بر جسم و روان که از چالشهای پیش رو در زمینه حملونقل میباشند، مورد بررسی قرار خواهد گرفت. اتلاف وقت هر روزه و به خصوص در روزهای کاری، ترافیک موجب تلف شدن زمان بسیاری از مسافران میگردد. در یک نظرسنجی که از شهروندان شهرهای مختلف جهان از جمله مادرید، لندن، میلان، استکهلم، لسآنجلس و مسکو انجام پذیرفت، نزدیک به 40 درصد پاسخدهندگان ترافیک را عاملی برای لغو کردن سفر خود در تنها یک ماه گذشته عنوان کردند.[3 ] کشور ایران نیز از این قاعده مستثنا نیست. طبق آمار مربوط به سال 1392، تنها در کلانشهر تهران به طور میانگین روزانه 12 میلیون و ماهیانه 360 میلیون ساعت از وقت مردم در انسداد ناشی از ترافیک تلف گردید.[4]
هزینه
در حملونقل شهری موارد زیادی هستند که به طور مستقیم و یا غیرمستقیم موجب صرف هزینه میشوند. هزینههای ناشی از آلودگی زیستمحیطی و هزینههای مصرف سوخت که در ادامه میآیند در این دسته قرار میگیرند. هزینههای ناشی از آلودگی زیستمحیطی بر اساس آمار ارایه شده از سوی بانک جهانی، خسارت حدود 7 میلیارد دلاری ناشی از آلودگی هوا در سال 2004 میلادی در ایران، به 8 میلیارد دلار در سال 2006 و 10 میلیارد دلار در سال 2010 رسیده است. طبق برآوردهای این بانک، میزان این خسارت در سال 2016 به 16 میلیارد دلار خواهد رسید.[5] علاوه بر این، بر اساس بررسیهای به عمل آمده در سال 1394، هزینه صدمات آلودگی هوا در تهران برای هر شهروند، ماهانه چیزی در حدود 210 هزار تومان میباشد.[6]
هزینههای ناشی از مصرف سوخت هزینههای ملموس و غیر ملموس مصرف سوخت به خودی خود بسیار زیاد میباشند. طبیعی است که تراکم ترافیک نقش مهمی در افزایش این هزینهها دارد. در این میان این هزینه ها، میزان نیاز به واردات روزانه بنزین در سال 1393 بالغ بر 10 میلیون لیتر بوده و با توجه به قیمت اوایل زمستان 1394 نرخ هر لیتر بنزین وارداتی از آسیا با احتساب نرخ آزاد دلار بدون احتساب هزینه حملونقل - به ایران - ، لیتری 1150 تومان میباشد7] و .[8 در سال 1394 نیز نه تنها از میزان واردات بنزین به کشور کاسته نشد، بلکه این میزان افزایش داشته است.[9] مشکلات ناشی از آلودگیهای زیستمحیطی در سال 1387، تعداد 60 روز از مجموع روزهای سال هوای شهر تهران در شرایط ناسالم قرار داشته است که در حدود 4برابر مدت مشابه در سال 1386 میباشد. این در حالی است که در سال 1389، آلودگی هوای این شهر به 104 روز در شرایط ناسالم در سال رسیده است.[10] این عدد برای سال 1392، 159 می باشد.[11 ] با این حال، وضعیت سال 1394 حتی با سالهای قبل از خود نظیر 1391 و 1392 قابلمقایسه نیست. به طوری که در این سال، طولانیترین ایپزود آلودگی هوا که به مدت 22 روز متوالی به طول انجامید، مشاهده شد.[12]
اثرات منفی ترافیک در سلامت جسم و روان بررسیهای اخیر در مورد تأثیر ترافیک بر مغز انسان به نتایج نگرانکنندهای منتهی شده است. افرادی که هر روز بین منزل و محل کار تردد میکنند، در معرض سروصدا و آلودگیهای ناشی از ترافیک قرار دارند که این نزدیکی، در طولانی مدت بر سلامت جسم و روان تأثیر میگذارد. نتایج به دست آمده نشان میدهد که مواد موجود در هوای آلوده که در زمان ترافیک ایجاد میشود، نه تنها میتواند به بدن انسان نفوذ کند، بلکه میتواند DNA را نیز تغییر دهد.[13]
بررسی رویکرد ایجادکننده مشکلات
در این بخش هدف بررسی عاملی است که موجب بروز مشکلات و ایجاد وضع نابسامان کنونی شده است.
راهبرد اصلی راهکارهای ایجادکننده مشکلات با بررسی رویکرد حاکم در سیاستهای حملونقلی، میتوان به این نتیجه دست یافت که این رویکرد بیشتر با
محوریت افزایش ظرفیت و توسعه میباشد. برای مثال در این رویکرد، حل مشکل ترافیکی یک تسهیلات مشخص، بدون توجه به جنبههای مختلف ماهیت ایجاد مشکل، بیشتر با راهکارهایی همچون افزایش و توسعه معابر با تعریض، روگذر، زیرگذر و سازوکارهای اینچنینی هست. این رویکرد تحت عناوینی همچون رویکرد ظرفیت محور و یا توسعه محور معرفی میگردد.
رویکرد ظرفیت محور - توسعه محور - همانگونه که مطرح گردید، رویکرد ظرفیت محور رویکردی است که موجب بروز مشکلات فعلی در عرصه
حملونقل شهری شده است. توسعه هر چه بیشتر معابر درونشهری موجب افزایش فضای بیشتر برای رانندگی و
