بخشی از مقاله
چکیده
توجه به آسیبهای زیستمحیطی ناشی از بخش انرژی درروند حرکت جهانی بهسوی توسعه پایدار، ضروری است؛ بنابراین تعیین اثرگذاری عوامل مختلف بر آلودگی محیطزیست ازلحاظ نظری، علمی و سیاستگذاری در جهت رشد اقتصادی مناسب با اهداف توسعه پایدار اجتنابناپذیر است. هدف این مقاله تخمین سطح مطلوب و بهینه انتشار دیاکسید کربن در ایران است. همچنین در این راستا تأثیر برخی از عوامل مؤثر بر انتشار دیاکسید کربن در ایران در سه گروه طی بازه زمانی 2014-1990 بررسی میشود. بدین منظور از روش هم انباشتگی پانل و نرمافزار ایویوز استفادهشده است. در این پژوهش سه مدل برآورد شده است که مدل اول شامل کشور ایران با کشورهای منتخب درحالتوسعه - عربستان، امارات، قطر، ونزوئلا و اکوادور - ، مدل دوم ایران با کشورهای منتخب توسعهیافته - آمریکا، کانادا، نروژ، روسیه و شیلی - و مدل سوم کشور ایران با کل کشورهای منتخب است.
متغیرهای پژوهش شامل جمعیت، تولید ناخالص داخلی، مصرف انرژی بر تولید ناخالص داخلی و نسبت انتشار دیاکسید کربن بر مصرف انرژی است. با توجه به برآورد در بلندمدت در هر سه مدل جمعیت بر میزان انتشار دیاکسید کربن تأثیر مثبت و معناداری دارد اما در کوتاهمدت این متغیر بی تأثیر است. در بلندمدت در هر سه گروه تولید ناخالص داخلی بر انتشار دیاکسید کربن اثر مثبت و معناداری دارد اما در کوتاهمدت فقط برای گروه اول این متغیر تأثیر دارد.
همچنین مصرف انرژی بر تولید ناخالص داخلی و میزان نسبت انتشار دیاکسید کربن بر مصرف انرژی در هر سه گروه در سطح اطمینان 95 درصد تاثیری معنیدار دارد. مقادیر برآورد شده میزان انتشار دیاکسید کربن ایران بهعنوان میزان بالقوه یا مطلوب در هرکدام از گروهها مورد تحلیل و مقایسه قرار میگیرد. نتایج نشان میدهد که میزان بالفعل انتشار دیاکسید کربن ایران با میزان مطلوب یا بالقوه انتشار دیاکسید کربن ایران در هر سه گروه در دوره بلندمدت و کوتاهمدت تفاوت معناداری وجود ندارد؛ و لذا میزان سطح مطلوب یا بالقوه انتشار دیاکسید کربن در ایران با میزان بالفعل آن برابر است.
.1 مقدمه
با گسترش روزافزون فناوری و پیشرفت جوامع، میزان مصرف بهصورت چشمگیری رو به افزایش است. مصرف بیشتر و تولید بیشتر و همچنین افزایش سطح فناوری باعث افزایش در سطح زندگی بشر شده است. ولی با تمام مزایایی که این توسعه و پیشرفت بشری به همراه خود آورده است معایبی را نیز به همراه داشته است. یکی از معایب غیرقابلانکار که بهصورت مستقیم بر زندگی و سلامت بشری تأثیرگذار بوده است انتشار دیاکسید کربن هست. بهطوریکه تولید روزافزون آن باعث شده است بسیاری از جوامع باوجود هزینه زیاد، بهسوی سوختهای پاک رهسپار شوند.
.2× ادبیات موضوع
در نظریات رشد اقتصادی، منابع زیستمحیطی علاوه بر اینکه بهعنوان نهاده در تولید و مصرف کاربرد دارند، خود نیز از فعالیتهای اقتصادی در قالب تولید و مصرف متأثر میشوند. گاهی اوقات افزایش فعالیتهای اقتصادی باعث استفاده هرچه بیشتر از منابع انرژی، منابع آبی، زمینهای کشاورزی و ... میشود، ازاینرو آلودگی آبوهوا، تخریب مراتع و کاهش حاصلخیزی زمینهای کشاورزی را در پی دارد. لذا رشد اقتصادی ازیکطرف با افزایش تولید و مصرف باعث افزایش رفاه و از طرف دیگر با ایجاد آلودگی محیطزیست سبب کاهش رفاه میشود. با توجه به پایانپذیر بودن بیشتر منابع زیستمحیطی، بررسی چگونگی تأثیر فعالیتهای اقتصادی بر محیطزیست میتواند در حفظ منابع زیستمحیطی و همچنین تأمین اهداف رشد پایدار نقش مؤثری داشته باشد - فلاحی و حکمتی فرید، .
انتشار گازهای گلخانهای ناشی از سوختهای فسیلی و سایر فعالیتهای انسانی تهدیدی جدی برای افزایش دمای کرهی زمین هستند. تغییرات الگوی آبوهوا ممکن است محیطزیست و فعالیتهای بشر را مختل کند. جو یک کالای عمومی جهانی است، بنابراین کاهش انتشار گازهای گلخانهای در هر کشور، منافع خارجی جهانی را دربردارد - گلدین و وینترز، . - 1379 شرکتها و سازمانها و حتی کشورهایی که در حفظ محیطزیست تلاشی نکرده و آلودگیهای زیستمحیطی ایجاد میکنند نزد اجتماع از جلوه مناسبی برخوردار نیستند و با اعتراضات گستردهای برخورد خواهند نمود. بهطوریکه میتوان بهصورت ملموس تماشا نمود که شرکتها و سازمانها سالانه میلیاردها دلار صرف اقدامات زیستمحیطی و مسئولیتهای اجتماعی مینمایند - مونداکا و مارکاندیا2، . - 2015
در ایران بهواسطه وجود ذخایر عظیم سوختهای فسیلی، بهصرفه جویی در مصرف انرژی توجه زیادی نشده است؛ و ازاینرو زیانهای زیستمحیطی و تخریب محیطزیست را به همراه داشته است. الگوی توسعه در بخش انرژی زمانی قابلپذیرش است که کمترین مقدار تخریب زیست محیط را به همراه داشته باشد.با توجه به اینکه دنیا گامبهگام بهسوی انرژی پاک و عدم استفاده از آلایندههای زیستمحیطی حرکت میکند. رابطه تولید محصول و آلودگی مطرح میشود.
در این راستا کشورهایی که از ذخایری همچون نفت و دیگر ذخایر فسیلی برخوردارند از دیگر جانشینها در راستای انرژی پاک غافل شدهاند ولی کشورهای توسعهیافته که از یکسو تولیدات بسیاری داشته و از سویی انرژیهای پاک را جانشین کردهاند و سعی در عدم استفاده از انرژیهای مخرب محیطزیست نمودهاند. در تحقیق حاضر هدف اصلی برآورد سطح مطلوب انتشار دیاکسید کربن در ایران نسبت به سایر کشورها است؛ و سؤال اصلی نیز به این صورت خواهد بود که سطح مطلوب انتشار دیاکسید کربن ایران به چه میزان است.
2-1 مطالعات خارجی
آل مولالی3 و همکاران - 2012 - در مقالهای تحت عنوان »بررسی رابطه بلندمدت دوطرفه بین شهرنشینی، مصرف انرژی و انتشار دیاکسید کربن« به بررسی رابطه بلندمدت بین شهرنشینی، مصرف انرژی و انتشار دیاکسید کربن در هفت منطقه، یعنی شرق آسیا و اقیانوس آرام، شرق اروپا و آسیای میانه، امریکای لاتین و کارائیب، شرق میانه و شمال افریقا، جنوب آسیا، صحرای افریقا و غرب اروپا انجام دادند.
برای رسیدن به این هدف، از حداقل مربعات معمولی بهطور کامل اصلاحشده4 با در نظر گرفتن دوره زمانی 1980 -2008 استفاده نمودند. نتایج آنان نشان میدهد که در 84 درصد کشورها یک رابطه درازمدت مثبت بین شهرنشینی، مصرف انرژی و انتشار دیاکسید کربن وجود دارد و تنها 16 درصد از کشورها نتایج متفاوتی داشتند. آنان همچنین دریافتند که در برخی از کشورها یک رابطه درازمدت هستی وجود دارد و دیگر کشورها بهویژه کشورهای کمدرآمد هیچ ارتباطی بین شهرنشینی، مصرف انرژی و انتشار دیاکسید کربن مشاهده نشد. علاوه براین، یک رابطه بلندمدت بین شهرنشینی در مصرف انرژی و انتشار دیاکسید کربن وجود دارد و تنها 16 درصد از کشورها، نتایج متفاوتی داشتند. آنان همچنین دریافتند که در برخی از کشورها یک رابطه درازمدت منفی وجود دارد و در دیگر کشورها بهویژه کشورهای کمدرآمد هیچ ارتباطی بین شهرنشینی، مصرف انرژی و انتشار دیاکسید کربن مشاهده نشد. علاوه براین، یک رابطه بلندمدت بین شهرنشینی و مصرف انرژی و انتشار دیاکسید کربن در تعدادی از کشورها پیدا نمودند.
صبوری5 و همکاران - 2012 - در مقالهای تحت عنوان »رشد اقتصادی و انتشار دیاکسید کربن در مالزی، آنالیز هم انباشتگی و منحنی زیستمحیطی کوزنتس« به بررسی رابطه علت و معلولی و بلندمدت بین رشد اقتصادی و انتشار دیاکسید کربن با استفاده از دادههای جمعآوریشده برای دوره زمانی 1980- 2009 میپردازد؛ و از روش ARDL فرضیه منحنی زیستمحیطی کوزنتس موردبررسی قرار گرفت. در شرایطی که سطح انتشار دیاکسید کربن متغیر وابسته است نتایج تجربی حاکی از وجود رابطه مستمر و بلندمدت بین سرانه انتشار دیاکسید کربن و تولید ناخالص ملی است.
همچنین نتایج نشان میدهد که یک رابطه U شکل معکوس بین انتشار دیاکسید کربن و تولید ناخالص ملی در کوتاهمدت و بلندمدت وجود دارد که فرضیه منحنی زیستمحیطی کوزنتس را تأیید میکنند. آزمون علیت گرنجر بر اساس مدل تصحیح خطای VAR حاکی از فقدان علیت بین انتشار دیاکسید کربن و رشد اقتصادی در کوتاهمدت است و علیت یکطرفه از رشد اقتصادی به انتشار دیاکسید کربن در بلندمدت را نشان میدهد.
