بخشی از مقاله
چکیده
سوختهای فسیلی منبع مهم انتشار گازهای گلخانهای و عامل اصلی گرمایش جهانی هستند. 92 درصد انرژی الکتریسیته ایران از سوخت فسیلی تولید می شود، درنتیجه منجر به تولید 35 درصد کربندیاکسید - مهمترین گاز گلخانهای - میشود. در مقابل، سهم تولید برق از انرژی تجدیدپذیر در ایران تنها 2 درصد است که سهم ناچیزی در سبد انرژی کشور است، درصورتیکه با تولید برق از منابع تجدیدپذیر علاوه بر افزایش امنیت انرژی و ایجاد فرصتهای شغلی منجر به کاهش انتشار کربندیاکسید میشود؛ بنابراین هدف اصلی این پژوهش ارزیابی تأثیر برق تولیدی از انرژی تجدیدپذیر در کاهش انتشار کربندیاکسید در بین گروه کشورهای منتخب با بهرهگیری از روش پانل دیتا طی دوره زمانی 2004-2013 است. مطابق نتایج برآورد مدل تجربی پژوهش، یک درصد افزایش در تولید برق از انرژیهای تجدیدپذیر موجب کاهش 2 درصدی انتشار کربندیاکسید میشود. بهاینترتیب، توسعه انرژی تجدیدپذیر در بخش تولید برق نقش قابل توجه ای دارد.
کلمات کلیدی: انرژیهای تجدیدپذیر، تولید برق، کربندی اکسید، کشورهای با درآمد متوسط رو به بالا.
-1 مقدمه
تحولات جهانی در زمینه حفاظت از محیطزیست و تجدیدناپذیری منابع هیدروکربنی از یک سو و افزایش جمعیت و نیاز فزاینده به منابع انرژی، از سوی دیگر لزوم استفاده از جایگزینی مناسب همچون انرژی های تجدیدپذیر را ضروری میسازد. ازجمله وظایف وزارت نیرو و سازمانهای مربوط در برنامههای توسعه و سند چشمانداز 20 ساله کشور، تنوعبخشی به سند انرژی کشور است، زیرا با تنوعبخشی سبد انرژی، امنیت تأمین انرژی کشور افزایش پیدا می کند که خود متضمن افزایش امنیت ملی است. بااینوجود، سند ملی راهبرد انرژی کشور - 1395 - یکی از چالشها و تنگناهای بخش انرژی کشور را سهم ناچیز انرژیهای تجدیدپذیر و پاک در سبد انرژی کشور برشمرده است.
انرژی الکتریکی از انواع انرژی است که دارای کاربردهای منحصر به فردی بوده و میتواند در برخی زمینه ها جایگزین منابع انرژی مختلفی باشد. با شناسایی برق به عنوان منبع انرژی و برتری آن بر سایر انرژیها از لحاظ آثار زیست محیطی و با توجه به افزایش قیمت سوختهای فسیلی و تولید 35 درصدی انتشار کربن دی اکسید از تولید برق - بانک جهانی4، - 2016، گرایش به سرمایهگذاری در تولید آن افزایش یافته است به گونهای که تلاش برای یافتن منبعی با ثبات به منظور تولید برق همانند انرژیهای تجدیدپذیر به طور روز افزون شتاب گرفته است و این مسأله الگوی مصرف را در سراسر دنیا تحت تأثیر قرار داده است.
هم چنین بر اساس توافق تغییرات آب و هوایی پاریس، ایران باید تا سال 2020 تولید برق خود را از منابع تجدیدپذیر به 7 درصد کل تولید برق و تولید کربندیاکسید خود را طی 14 سال آینده با حدود 17,5 میلیارد دلار سرمایهگذاری از 35 درصد به 4 درصد کاهش دهد. این در حالی است که در حال حاضر تنها 2 درصد از تولید برق از منابع تجدیدپذیر هست. از این رو هدف مطالعه حاضر نشان دادن اهمیت تولید برق در کاهش انتشار کربندیاکسید که از اهداف توسعه پایدار است تا از پس آن بتوان به اهمیت و ضرورت دستیابی به منبعی با ثبات برای ایجاد انرژی الکتریکی پی برد.
در این راستا، پژوهش حاضر از چهار تشکیلشده است. در مقدمه بهضرورت و اهمیت تولید برق از انرژی تجدید پذیر و کاهش انتشار کربندیاکسید پرداخته شده است. مطالعات تجربی در بخش دوم، نحوه جمعآوری دادهها، روش تحقیق و نتایج تخمین مدل در بخش سوم بیان شده است. بخش پایانی پژوهش نیز شامل جمع بندی، نتیجه گیری و ارائه پیشنهادها است.
-2 پیشینه تحقیق
هرچند در مطالعاتی که در داخل انجامگرفته، بهطور صریح رابطهای بین مصرف برق و آلودگی و تولید ناخالص داخلی لحاظ نشده است، ولی مطالعات متعددی در زمینه ی مصرف انرژی و رشد اقتصادی در داخل و خارج از کشور وجود دارد که در ادامه خلاصهای از مطالعات انجامشده در این زمینه آورده شده است.
الف- مطالعات داخلی
بهبودی و اصغر پور - 1387 - ، در مطالعهای به بررسی رابطهی مصرف برق و رشد اقتصادی ایران طی دوره -1385 1346 پرداختهاند. در این راستا از آزمون هم جمعی جوهانسن-جوسیلیوس و انگل-گرنجر، برای بررسی رابطهی بلندمدت بین مصرف برق و رشد اقتصادی استفاده شده است. نتایج نشان می دهد که رابطه بلندمدت و مثبت بین مصرف برق و رشد اقتصادی ایران وجود دارد و افزایش مصرف حاملهای انرژی، موجبات رشد بخشهای اقتصادی را فراهم میکند و از سوی دیگر رشد بخشهای مختلف اقتصادی کشور موجب رشد افزایش مصرف حاملهای انرژی میشود. قنبری و خاکسار آستانه - 1390 - در مطالعهای بهعنوان رابطه ی بین مصرف برق، انتشار آلایندهها و تولید ناخالص داخلی؛
مقایسه بین کشورهای کمدرآمد و پردرآمد پرداخته است. در این مطالعه ابتدا با استفاده از تکنیک هم انباشتگی پانلی، رابطه بین مصرف برق، انتشار آلاینده و تولید ناخالص داخلی در کشورهای منتخب طی دوره زمانی 1976-2006 موردبررسی قرار داده است. نتایج این پژوهش نشان میدهد که در بلندمدت رابطهی هم انباشتگی بین مصرف برق، آلودگی و تولید ناخالص داخلی وجود دارد. بر اساس نتایج بهدستآمده از تخمین مدل با استفاده از روش خود رگرسیون برداری، سؤالهای تحقیق مبنی بر وجود رابطهی بلندمدت بین مصرف برق و تولید ناخالص داخلی در میان گروه کشورهای موردمطالعه و تفاوت این رابطه در میان این گروه از کشورها را نمیتوان منفی ارزیابی کرد.
فطرس و همکاران - 1393 - ، در مطالعهای به بررسی روابط بین مصرف انرژی تجدیدپذیر و رشد اقتصادی در مناطق مختلف جهان، 1980-2009، از آزمونهای هم انباشتگی و علیت پانلی استفاده شده است. نتایج نشان میدهد که رابطه هم انباشتگی بین متغیرها در بلندمدت در مناطق منتخب جهان وجود دارد. میزان اثرگذاری بیشتر مصرف انرژی تجدیدپذیر بر رشد اقتصادی، به ترتیب، در مناطق آسیا-اقیانوسیه، امریکا، اروپا، خاورمیانه و آفریقا است. نتایج حاصل از مدل تصحیح خطای برداری پانلی1، نشان داد در آمریکا در کوتاهمدت و بلندمدت، رابطهی علی یکطرفهای از مصرف انرژی تجدیدپذیر به سمت رشد اقتصادی وجود دارد. در خاورمیانه و آفریقا، در کوتاهمدت رابطه علی یکطرفهای از مصرف انرژی تجدیدپذیر به رشد اقتصادی وجود دارد؛ ولی در بلندمدت، در خاورمیانه رابطه علی یکطرفهای از مصرف انرژی تجدیدپذیر به رشد اقتصادی وجود داشته و در آفریقا این رابطه دوسویه است. در آسیا-اقیانوسیه، در کوتاهمدت رابطه علی دوطرفه در سطح 10 درصد و در بلندمدت، رابطهی علی یکطرفهای از رشد اقتصادی به مصرف انرژی تجدیدپذیر وجود دارد.
ب- مطالعات خارجی
سادراسکای - 2009 - 2، در مطالعهای به بررسی رابطه بین مصرف سرانه انرژی تجدیدپذیر و درآمد سرانه و قیمتهای برق در 18 کشور با اقتصادهای نوظهور3 طی دوره 1994-2003 با توجه به آزمون هم انباشتگی پانلی و مدل تصحیح خطای پانلی4 پرداخته است. نتایج تحقیق نشان می دهد افزایش در درآمد سرانه اثر مثبت و معنی داری بر مصرف انرژی تجدیدپذیر سرانه دارد. همچنین بین مصرف انرژی تجدیدپذیر و رشد اقتصادی علیت دو طرف آپرگیس و دیگران - 2010 - 5 نیز رابطه علیت مصرف انرژیهای تجدیدپذیر و انتشار کربندیاکسید را در 19 کشور درحالتوسعه بررسی کردند، نتایج علیت بلندمدت آنها نشان از ارتباط مثبت میان این دو دارد و بیان می کنند که علت این امر میتواند به دلایلی از قبیل سهم پایین این نوع انرژی در مصرف انرژی، کمبود مخارج تحقیق و توسعه در این بخش، افت قابلتوجه قیمت گاز طبیعی و ناکافی بودن فناوریهای ذخیرهسازی مناسب انرژی الکتریسیته مرتبط باشد.
منگاکی - 2011 - 6، در مطالعهای به بررسی رابطهی بین رشد اقتصادی و انرژی تجدیدپذیر در 27 کشور اروپایی -2007 1997 با مدل پانل چند متغیره و مدل تصحیح خطای پانلی پرداخته است. نتایج نشان میدهد که در کوتاهمدت و بلندمدت بین مصرف انرژی تجدیدپذیر و رشد اقتصادی علیتی وجود ندارد. فاتح و یاهانجینگ - 2015 - 7، به بررسی روابط کوتاهمدت و بلندمدت بین مصرف و فعالیتهای اقتصادی - مصرف برق سرانه و تولید ناخالص داخلی سرانه و شهرنشینی - ، با استفاده از دادههای برای 160 کشور طی دوره 1980-2010 با استفاده از مدل تصحیح خطای برداری پانلی پرداخته شده است.
علاوه بر این، بهمنظور بررسی تفاوت مناطق مختلف در این پژوهش، نمونه کامل به نمونههای فرعی مختلف بر اساس سطح درآمد کشورها، مکانهای منطقه و عضویت OECD تقسیم شده است. نتایج تحقیق نشان میدهد در بلندمدت بین مصرف برق و رشد اقتصادی در کل نمونه و اکثریت نمونههای فرعی هم انباشتگی وجود دارد. .در کوتاهمدت، علیت یکطرفه بین رشد اقتصادی و مصرف برق در بین کشورهای جنوب صحرای آفریقا، امریکا، کشورهای با درآمد متوسط رو به بالا در شرق آسیا و اقیانوس آرام، شرق میانه و شمال آفریقا، وجود دارد. همچنین بین رشد اقتصادی و مصرف برق در شمال امریکا علیتی وجود نداشته است. در تمام پانل، نتایج ما برای حمایت از فرضیه رشد ارائه نمیدهد .علاوه بر این، روابط علت و معلولی بین متغیرهای دیگر، از جمله شهرنشینی و برق واردات خالص، میان برآوردهای نمونهها متفاوت است، بسته به نهادی، درآمد پانلها و
