بخشی از مقاله
چکیده
دریاچهها از مهمترین عرصههای زیستی در جهان هستند . در سالهای اخیر روند کاهشی سطح آب دریاچهها، حساسیت رسوبات به فرسایش بادی و تولید گرد و غبار از سطح آنها را افزایش داده است. دریاچه مهارلو یکی از مهمترین دریاچههای شور در استان فارس و کشور محسوب میشود. هدف از این پژوهش تعیین میزان غلظت گرد و غبار اطراف دریاچه مهارلو است.
در این پژوهش با استفاده از 3 دستگاه میکروپنس - جمعآوری گرد و غبار - با نمونهبردارهای PM2.5 و TSP در اواخر مهر تا اواسط آبان با توجه به شرایط آب و هوایی مبادرت به جمعآوری گرد و غبار اطراف دریاچه شده است. نقاط قرارگیری دستگاهها با توجه به شرایط استقراری، امنیتی، امکانات مورد نیاز و همچنین جهت وزش باد در اطراف دریاچه مهارلو در جهات مختلف در روستاهای سیفآباد، کمالآباد و کوهنجان تعیین شدند.
نتایج نشان داد که غلظت گرد و غبار جمعآوری شده درکمال آباد با نمونهبردار TSP و PM2.5 در مدت زمان 168 ساعت برابر با 37/5 و 28/6 میکروگرم بر متر مکعب دارای بیشترین مقادیر وزنی بوده است. غلظت گرد و غبار جمعآوری شده در نمونهبردار TSP و PM2.5 در ایستگاه سیفآباد دارای مقادیر 34/6 و 26، کوهنجان 22/1 و 14/1میکروگرم بر متر مکعب است. با توجه به جهت وزش باد و افزایش فاصله از دریاچه مهارلو، میزان غلظت گرد و غبار جمعآوری شده در هر دو نمونهگیرکاهش داشته است. بنابراین دریاچه مهارلو در آینده مکان مستعدی برای تولید گرد و غبار در منطقه است.
.1 مقدمه
دریاچهها به دلیل تنوع زیستی موجود در آنها از مهمترین عرصههای زیستبوم در جهان هستند. طی سالیان اخیر سطح آب دریاچهها درحال کاهش است، این موضوع، شرایط مناسبی برای فرسایش بادی و تولید گرد و غبار از سطح آنها را موجب شده است. از آنجا که رسوبات موجود در دریاچهها دارای قطر و اندازه مناسب برای تولید گرد و غبار هستند، با کاهش رطوبت سطح این رسوبات و همچنین وزش باد در این مناطق، گرد و غبار فراوانی تولید میشود.
کودی- گوسن - 1984 - 1، دریاچههای نمک خشک شده با زهکش درونی را یکی از مناطق مستعد تولید گرد و غبار دانستهاند و بیان کردهاند که سطوح این دریاچهها بر اثر کریستالیزه شدن نمک، به هم ریخته و شکافهایی در سطوح آن ایجاد میشود. بهصورتی تولید گرد و غبار از سطح پلایاها و دریاچههای در حال خشک در حال افزایش است. پروسپرو - 2002 - طی مطالعاتی نشان دادند که ارتباط واضح و روشنی بین منابع تولید گرد و غبار با انواع خاصی از اشکال محیط است. تقریبا تمام منابع عمده در مناطق خشک واقع شده و دارای توپوگرافی کم و یا در مجاور نقاطی با توپوگرافی بالا متمرکز شدهاند.
تجزیه و تحلیل دادههای ماهوارهای توسط بریانت - 2003 - و انگلستادتر2 و همکاران - 2003 - نشان داد که منابع آبرفتی و دریاچهای تولید کنندهی عمدهای از ریزگردهای جهانی هستند. گبوپکو - 2003 - 3 طی مطالعاتی بر روی دریاچه اونز بیان داشتند که بستر خشک دریاچه اونز در Inyo ایالت کالیفرنیا بزرگترین منبع آلودگی ذرات معلق در ایالت متحده آمریکا است. هنگامی که آب رودخانه اونز در سال 1913 بر اثر فعالیتهای انسانی در سال 1928تقریبا خشک شد.
حرکت باد از بستر دریاچه میتواند در عرض 24 ساعت، ذرات Pm10 به غلظتی با بیش از 12000 میکروگرم بر متر مکعب برسد. میزان استاندارد Pm10 - ذرات معلق که قطر آنها کمتر از 10 میکرومتر - در حدود 150 میکرو گرم بر متر مکعب است. همچنین گرد و غبار حاصل از دریاچه اونز اغلب سلامت و رفاه زندگی مردم را تا 80 Km دریاچه تحت تاثیر قرار میدهد. سطح آلودگی هوا در جوامع اطراف دریاچه اونز بیش از 400 میکروگرم بر متر مکعب در330 روز از سالهای 1995 - 2002شده است.
طی مطالعات انجام شده توسط گولنرا و آبودویلی4 - 2013 - بر روی دریاچه بالخاش در نتیجهی فعالیتهای انسانی، شن و ماسه در دشتهای سیلابی و در سواحل دریاچه بالخاش ایجاد شده است. بر اساس نقشههای بدست آمده طی ارزیابی کمی، امکان انتقال ذرات شن توسط باد وجود دارد. میانگین طولانی مدت انتقال شن و ماسه بین 2940 -66 T/ km .year متفاوت است.
در مطالعهای که توسط ساملی5 و همکاران در سال 2011 در یونان انجام شد، مرگ و میر ناشی از پدیده گرد و غبار در یک دوره 2006 - 2001 در آتن مورد بررسی قرار گرفت. در این تحقیق دادههای مربوط به آلودگی هوا به صورت روزانه و دادههای مرگ و میر در روزهای با گرد و غبار و بدون گرد و غبار بر اساس گروههای سنی و جنسی مورد تجزیه و تحلیل قرارگرفت. نتایج این مطالعه نشان داد که افزایشذرات PM10 با فاصله اطمینان 95 منجر به افزایش 0/71 مرگ و میر میشود. هدف از این تحقیق تعیین میزان غلظت گرد و غبار حاصل از دریاچه مهارلو با استفاده دستگاه میکروپنس توسط دو نمونهبردار pm2.5 و Tsp است.
.2 مواد و روشها
-1 .2 موقعیت مورد مطالعه
محدوده دریاچه مهارلو بین طولهای جغرافیایی 52 36 43 و 53 04 37 شرقی و عرض های جغرافیایی 12 58 29 و 29 36 43 شمالی در جنوب شرقی شهرستان شیراز واقع است. دریاچه مهارلو در 10 کیلومتری شیراز واقع شده، پهنای دریاچه 10- 15 km، طول آن 28 km، وسعت آن 275 km2 است که متشکل از دریاچه فعلی، پوشش نمکی و پوشش گلی است. مساحت پوشش گلی آن برابر با 50 کیلومتر مربع است که در قسمت جنوب شرقی دریاچه قرار دارد. ارتفاع محل استقرار 1480 متر است. این دریاچه از طرف شمال غربی به شهرستان شیراز و از طرف جنوب شرقی به دشت سروستان محدود میگردد
شکل .1 موقعیت منطقه مورد مطالعه
-2 .2 روش تحقیق
برای بررسی فرضیه تشکیل گرد و غبار از دریاچه مهارلو از سه دستگاه میکروپنس استفاده شد. گام اول در بررسی ذرات گرد و غبار احتمالی از دریاچه مهارلو، تعیین نقاطی برای قرار دادن دستگاههای جمع آوری گرد و غبار است. سه منطقه در اطراف دریاچه با توجه به جهت وزش باد منطقه و همچنین امنیت و شرایط مورد نیاز دستگاه انتخاب شد. دستگاه شماره 1 در روستای سیف آباد و دستگاه شماره 2 در کمال آباد و دستگاه شماره 3 در روستای کوهنجان قرار داده شدند. فاصله نقاط قرار-گیری دستگاهها با یکدیگر کمتر از 2 کیلومتر است - شکل . - 2جهت تعیین ذرات معلق در هوا - آئروسل - و گرد و غبار، از دو نوع نمونهگیر TSP و PM2.5 که به ترتیب مجموع ذرات معلق در هوا و ذرات معلق در هوا با قطر کمتر از 2/5 میکرون را جمع-آوری مینمایند، استفاده شد.
