بخشی از مقاله
چکیده
در سالهای اخیر سطح تالابها و دریاچههای خشک از مهمترین نقاط تولیدکننده گرد و غبار هستند. با توجه به اینکه شهرها و روستاهای متعددی با جمعیتهای بالا در اطراف دریاچهها و تالابها ایجاد شده است، برخاستن رسوبات و انتقال آنها در جهت باد، خطرات زیادی برای ساکنین اطراف دریاچهها و تالابها بهوجود آورده است. دریاچه مهارلو از مهمترین دریاچههای استان فارس است که طی سالهای اخیر در حال خشک شدن است. هدف از این پژوهش تعیین جهت حرکت گرد و غبار حاصل از دریاچه مهارلو و اولویت بندی مناطق تحت تاثیر، جهت برنامه ریزی برای مقابله با خطرات ناشی از بروز گرد و غبار است.
در این پژوهش با استفاده دادههای باد سالهای 2010-1996 ایستگاه هواشناسی شیراز و با بکارگیری نرم افزار WRPLOTمبادرت به رسم گلباد وگلتوفان شده است. برای تعیین سرعت آستانه فرسایش نیز از رابطه تجربی بگنولد استفاده شده است. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل گلباد نشان داد که جهت حرکت باد غالب و نائب غالب منطقه غربی و جنوب غربی است. با توجه به سرعت آستانه فرسایش، نتایج حاصل از ترسیم گلتوفان نشان داد که جهت حرکت گرد و غبار حاصل از دریاچه مهارلو غربی است. بنابراین، روستاهای موجود در شرق دریاچه مهارلو به نسبت نقاط دیگر، بیشتر تحت تاثیر گرد و غبار دریاچه قرار میگیرند. اما میتوان ابتدا شهرستان سروستان و سپس شهرستان فسا و خرامه را از مهمترین شهرستانهای در خطر بروز گرد و غبار ناشی از دریاچه مهارلو در سالهای آتی بشمار آورد.
.1 مقدمه
باد یکی از عواملی است که در مطالعات اقلیم نقش مهمی دارد زیرا موجب انتقال رطوبت و دما از نقطهای به نقطه دیگر میشود. نقش باد در فرسایش از دو جهت اهمیت دارد: یکی اینکه باد عامل اصلی فرسایش بادی است و دیگر اینکه باد با افزایش تبخیر، میزان رطوبت خاک را کاهش داده و آن را مستعد فرسایش بادی میسازد. با کاهش رطوبت سطح رسوبات دریاچهها و همچنین وزش باد در این مناطق، گرد و غبار فراوانی تولید میشود.
در سالیان اخیر، خشک شدن تالابها و دریاچهها نهتنها باعث تغییر اکوسیستم منطقه شده بلکه با تولید گرد و غبار منطقهای، موجب ایجاد مشکلات بسیاری ازجمله مشکلات حاد زیست محیطی، تأثیر منفی بر اقتصاد و کیفیت زندگی و تأثیر منفی بر سلامت زندگی انسانها شده است. دریاچه مهارلو از مهمترین دریاچههای استان فارس است که طی سالهای اخیر در حال خشک شدن است.فرسایش بادی از مشکل اصلی مناطق خشک و نیمهخشک جهان محسوب میگردد که حدود یک ششم جمعیت جهان در خود جای میدهند . - Skidmore, 2000 - فرسایش بادی با حفاظت ناکافی خاک در برابر تنش باد ایجاد میشود. کمبود پوشش گیاهی برای حفاظت سطح خاک در برابر تنش باد، مشکل مناطق خشک و نیمهخشک محسوب میگردد زیرا بارندگی کم و تبخیر بالاست . - Yong, 2010 -
شناخت مراحل به وقوع پیوستن فرسایش بادی و بررسی بهترین زمان و محل مبارزه و چگونگی مقابله با فرسایش بادی از اهمیت قابل توجهی برخوردار میباشد - دفتر تثبیت شن و بیابانزدایی، . - 1388 سادهترین روش آماری برای نمایش دادههای بادسنجی گلبادها هستند که در آنها فراوانی سمت در کلاسهای مختلف سرعت باد در هر جهت نمایش داده میشود. در حقیقت گلباد صرفا تحلیل سینوپتیک و هواشناسی باد است که از طریق آن میتوان تا حدی به جهت و فراوانی شدیدترین بادهای موجود در منطقه پی برد - احمدی، . - 1387 محققانی مانند فرجی - 1388 - ، اختصاصی - 1383 - ، پورطیب - 1391 - به منظور مطالعه جهت و سرعت باد گلباد ترسیم نمودند.
گبوپکو - 2003 - طی مطالعاتی بر روی دریاچه اونز بیان داشتند که بستر خشک دریاچه اونز در Inyo ایالت کالیفرنیا بزرگترین منبع آلودگی ذرات معلق در ایالت متحده آمریکا است. گرد و غبار حاصل از دریاچه اونز اغلب سلامت و رفاه زندگی مردم را تا 80Km دریاچه تحت تاثیر قرار میدهد. سطح آلودگی هوا در جوامع اطراف دریاچه اونز بیش از 400 میکروگرم بر متر مکعب در330 روز از سالهای 1995 -2002شده است. هدف از این پژوهش مشخص کردن جهت حرکت گرد و غبار نمکی و گلی ناشی از دریاچه مهارلو جهت برنامه ریزی و مقابله با خطرات احتمالی ناشی از بروز گردو غبار در منطقه است.
2 .مواد و روشها
-1.2 موقعیت منطقه مورد مطالعه
دریاچه مهارلو بین طولهای جغرافیایی 52 36 43 و 53 04 37 شرقی و عرضهای جغرافیایی 29 12 58 و 43 29 36 شمالی در جنوب شرقی شهرستان شیراز واقع است. دریاچه مهارلو در 10 کیلومتری شیراز واقع شده، پهنای دریاچه 10- 15 km، طول آن 28 km، وسعت آن 275 km2 است که متشکل از دریاچه فعلی، پوشش نمکی و پوشش گلی است. این دریاچه از طرف شمال غربی به شهرستان شیراز و از طرف جنوب شرقی به دشت سروستان محدود میگردد - حاتمی و همکاران، - 1389، - شکل. - 1
شکل:1 موقعیت منطقه
.3 روش تحقیق
برای تعیین جهت حرکت گرد و غبار ناشی از دریاچه مهارلو از آمار باد ایستگاه هواشناسی شیراز که نزدیکترین و دقیق ترین ایستگاه هواشناسی همدید به محدوده تالاب مهارلو است، استفاده شده است. به منظور مطالعه ویژگیهای باد، داده-های باد مربوط به ایستگاه هواشناسی سینوپتیک شیراز مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. برای ترسیم گلباد سالانه و فصلی از نرم افزار WRplot نسخه 5/9 استفاده شد. برای محاسبه گلتوفان نیاز به سرعت آستانه فرسایش رسوبات سطح دریاچه است. برای این منظور، با استفاده از فرمول باگنولد سرعت آستانه برابر با 7/7 متر بر ثانیه معادل 15 نات حاصل گردید. در این مطالعه اطلاعات آماری باد سالهای 2010-1996 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.
