بخشی از مقاله
چکیده
همه ساله پهنههای وسیعی از سواحل رودخانهها بر اثر عبور جریانهای فصلی و سیلابها، فرسایش یافته و تخریب میشوند. لذا بایستی به مسئله فرسایش که همه ساله بخشی از منابع ملی - آب و خاک - را نابود میکند توجه ویژهای نموده و برای کنترل آن اقدامات لازم را انجام داد. به همین علت در تحقیق حاضر وضعیت فرسایش کناری رودخانه قرهچای رامیان مورد بررسی قرار گرفته است. بدین منظور ابتدا مسیری از رودخانه به طول 8/5 کیلومتر که در آن مشکل فرسایش کناری مشهود میباشد، انتخاب شد.
این محدوده بر اساس خصوصیات مورفولوژیکی و هیدرولیکی به تعدادی بازه تقسیم و با انجام عملیات میدانی و نقشهبرداری در طول مسیر، اطلاعات هندسی آن همراه با 41 مقطع عرضی برداشت شدند. با معرفی مقادیر دبی در دورههای بازگشت مختلف و همچنین مشخصات هندسی و ضریب زبری مانینگ در هر مقطع به نرمافزار HEC-RAS، مشخصات جریان در دورههای بازگشت مختلف در هر مقطع - شامل سرعت، تنش برشی، رقوم سطح آب و - … محاسبه گردید. در نهایت جهت تعیین و شناسایی نقاط حساس به فرسایش، از مقادیر تنش برشی برای بستر اصلی و سواحل چپ و راست در هر مقطع و برای هر دوره بازگشت استفاده شد. بر این اساس مناطقی که در معرض خطر فرسایش میباشند مشخص شدند. بازدیدها و بررسیهای میدانی نیز نشانگر صحت نتایج بدست آمده میباشد.
-1مقدمه
پدیده فرسایش خاک از جمله مهمترین عوامل طبیعی است که به طور جدی منابع آب و خاک را به طور مستقیم و یا غیرمستقیم تهدید مینماید - اردشیری و بهبهانی، . - 1366 عوامل متعددی در فرسایش کناری نقش دارند که این عوامل به طور کلی به سه دسته عوامل هیدرولیکی، عوامل شیمیایی و عوامل فیزیکی تقسیم میشوند. بررسیهای انجام شده توسط امینی - 1374 - نشان داده که فرسایش در لس و شبه لس در طول زمان طولانی به صورت چرخهای و دورهای بوده است.
این در حالی است که در اواخر کوارترنر با پیدایش انسان در ابتدا با وجود پوشش جنگلی و پوشش گیاهی قابل توجه، فرسایش در لسها ناچیز بوده و به فرسایش طبیعی محدود بوده است - ماچر، - 1986 تحقیقات تریمبل - 1994 - ، نشان میدهد که در مناطق تحت چرا و تردد گاوها در حاشیه رودخانه تنسی میزان فرسایش کناری این مناطق حدود 6 برابر بیشتر از دیگر مناطق است و به حدود 40 متر مکعب در کیلومتر مربع و در سال میرسد. عامل اصلی این فرسایش از بین رفتن پوشش گیاهی و لگدکوب شدن خاک حواشی رودخانهها میباشد که کنترل فرسایش با مدیریت در بهرهبرداری بهینه از پوشش گیاهی اطراف رودخانه فوقالذکر امکانپذیر میباشد.
نتایج تحقیقات ایست - 1994 - ، نشان داد که اراضی تحت چرای دام و خاکهای حاوی رس و سیلت زیاد در معرض خطر فرسایش بوده ولی اراضی جنگلی و چمنزارها نقش مهمی در حفاظت خاک دارند. قابلیت فرسایشپذیری خاکهای دستنخورده اندک بوده اما اراضی تحت مدیریت نامناسب بسیار مستعد فرسایش میباشند. اسلام - 2001 - در تحقیقات خود در رابطه با مدیریت سیل، پایداری کنارههای رودخانه را از نظر فرسایش مورد بررسی قرار داده است.
پیگی و همکاران - 1997 - ، طی تحقیقاتی که روی ژئومورفولوژی و زمینشناسی رودخانه ران در بخش میانی فرانسه به مدت 50 سال انجام دادند، مشخص نمودند که بخشهایی از رودخانه مذکور مئاندری و بشدت تحت فرسایش کناری است که برای مهار فرسایش کناری پروژهای تهیه نمودند. احمدیان یزدی - 1380 - ، در بررسی نقش پوششگیاهی در حفاظت خاک و تثبیت کنارههای رودخانه تجن-هریرود با استفاده از دو سری عکسهای هوایی سال 1334 و ماهوارهای 1985 و عملیات میدانی و تلفیق آنها با یکدیگر تغییرات مورفولوژیکی رودخانه تجن را مورد ارزیابی قرار داده و با انجام معادلات رگرسیونی بین میزان فرسایش کناری و ناحیه پوششگیاهی متاثر از رطوبت خاک نتیجه گرفت که علاوه بر تراکم پوشش گیاهی، پهنای ناحیه پوششگیاهی در مسیر رودخانه نقش موثری در کنترل فرسایش کناری دارد و با افزایش آن از میزان فرسایش کناری کاسته میشود. بنابراین رعایت حریم رودخانه و عدم تجاوز به پوششگیاهی حواشی آن میتواند در کاهش فرسایش کناری بسیار موثر باشد.
هیالمارسون - 1988 - ، با توجه به فرسایش کناری سواحل و بستر رودخانهها و تهنشست رسوبات در هنگام وقوع و فروکش جریان سیل، ضوابط موردنظر در پهنهبندی و مدیریت منطقه مورد مطالعه و مناطق مشابه را ارائه نمودند. فرسایش کناری معمولاً در دیوارههای نهرها و رودخانهها انجام میگیرد. در این نوع فرسایش مناطقی که شدیداً فرسایش مییابند قسمتهای خارجی خمیدگیهاست. زیرا نیروی برشی در آنجا زیاد است. این فرسایش شدیداً تحتتاثیر میزان بار رسوب رودخانه است.
به منظور کنترل فرسایش کناری علاوه بر اعمال روشهای مکانیکی، پوششگیاهی طبیعی امتداد حواشی رودخانه را به صورت دستنخورده باقی میگذارند تا سرعت جریان آب کم شده و سبب تخریب کنارهها نگردد. - رفاهی، . - 1378 هدف اصلی تحقیق حاضر، شناسایی محدودههای تحت خطر فرسایش کناری رودخانه رامیان و ارائه برنامه مدیریتی جهت مقابله با فرسایش کناری رودخانه و کاهش خسارات ناشی از آن در محدوده مورد بررسی میباشد.
-2 مواد و روشها
-1-2 مسیر مورد مطالعه و حوزه آبریز آن
حوزه آبخیز قرهچای رامیان یکی از زیر حوزههای آبخیز گرگانرود بوده که در شرق استان گلستان واقع میباشد. این حوزه با وسعت 250 کیلومتر مربع، دارای آبراههای به طول 30/65 کیلومتر - بلندترین آبراهه - بوده و در محدوده جغرافیاییَ54° 45 تاَ55° 15 طول شرقی َو36 ° 48 َتا37° 12 عرض شمالی واقع شده است. این حوزه از شمال به شهرستان رامیان، از جنوب به ارتفاعات جوزچال و کوههای ملچ آرام و کوه قطارچشمه، از شرق به منطقه تیل آباد و از غرب به کوه قلعه موران و منطقه سفیدچال محدود میگردد.
