بخشی از مقاله
مقدمه
با توجه به اهمیت خاک در تأمین غذای جمعیت رو به رشد جهان، شناخت کلیه خصوصیات خاک اعم از مورفولوژیکی، فیزیکوشیمیایی و مینرالوژیکی ضروری است. عملیات زراعی باعث تجزیه ماده آلی، گسیخته شدن خاکدانهها، متراکم شدن خاک شده و همچنین سبک بودن بافت خاک در کاربری زراعی سبب شد که وزن مخصوص خاک به طور معنیداری نسبت به کاربریهای دیگر افزایش یابد - شمسی محمودآبادی، . - 1389این پژوهش به منظور بررسی دقیق میزان تغییرپذیری برخی از خصوصیات شیمیایی و فیزیکی خاک در مقیاس زمیننما در اراضی مرتعی حیدرآباد انجام شد.
مواد و روش ها
منطقه مورد مطالعه در روستای حیدر آباد، 5 کیلومتری امام قیس شهرستان بروجن واقع در استان چهارمحال و بختیاری قرار گرفته است.به منظوربررسی اثر موقعیت زمین نما و تغییر کاربری اراضی در منطقه موردمطالعه یک تپه دارای دو کاربری دیم و مرتع انتخاب گردید به طوری که از نظر مواد مادری، جهت شیب، میزان و درجه شیب و ارتفاع یکسان بوده. در هر کاربری و در هر موقعیت شیب خاکرخی حفر و تشریح گردید. به منظور تعیین خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک نمونههایی از خاک کلیه افقها و بدون تکرار تهیه شد، خاکها پس از هوا خشککردن،کوبیده و از الک دو میلی متر عبورداده شده.با توجه به عدم وجود تکرار برای نمونههای خاک، برای مقایسه میانگین خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک در دو کاربری جنگل و دیم از مقایسه میانگین وزنی استفادهشد. و تجزیههای زیر روی نمونهها انجام گرفت:
الف - اندازهگیری واکنش خاک در گل اشباع با استفاده از pH متر مدل691 متروم1 - پیچ و همکاران2، . - 1986
ب - اندازهگیری هدایتالکتریکی عصاره گلاشباع خاک با استفاده از EC متر مدل4020 جنوی3
ج - اندازهگیری ظرفیت تبادلکاتیونی به روش استات سدیم نرمال با اسیدیته برابر 8/5 و استات آمونیوم نرمال با اسیدیته 7 - علی احیایی و بهبهانی زاده، . - 1372 د - اندازهگیری میزان آهک با روش خنثیسازی آهک با اسید و تیتراسیون اسید اضافی با باز - آلیسون4، . - 1965 و - تعیین بافت خاک به روش هیدرومتری - جی و بادر5،. - 1960
نتایج و بحث
پارامترهای فیزیکی خاک
بافت خاک: مقایسه میانگین وزنی - جدول - 1 درصد رس در دو کاربری نشان دهندهی بالا بودن درصد رس و سیلت خاک در کاربری دیم نسبت به مرتع میباشد و در مورد شن این روند بالعکس میباشد. دلیل بالا بودن رس وجود مواد آلی بیشتر در کاربری مرتع و ذخیره آب میباشد. با توجه به اینکه بخش سیلت خاک بیشتر از دو بخش رس و شن در معرض فرسایش قرار میگیرد، نتایج این تحقیق نشان داد که تغییر کاربری از مرتع به دیم خاک را بیشتر در معرض فرسایش قرار میدهد.
پارامترهای شیمیایی خاک
الف - اسیدیته خاک: مقایسه میانگین وزنی - جدول - 1 میزان واکنش خاک در کاربری دیم نسبت به کاربری مرتع تفاوت معنیداری را نشان نداد. که دلیل آن را می توان به زیر و رو شدن خاک در اثر عملیات خاکورزی و بالا آمدن مواد به سطح در کاربری زراعی نسبت داد. خرمالی و شمسی، 1388
ب - هدایت الکتریکی: مقایسه میانگین وزنی - جدول - 1 هدایت الکتریکی خاک در دو کاربری دیم و مرتع حاکی از بالا بودن میزان هدایت الکتریکی خاک در کاربری دیم نسبت به کاربری مرتع میباشد.
ج - ظرفیت تبادل کاتیونی: مقایسه میانگین وزنی - جدول - 1 ظرفیت تبادل کاتیونی خاک نشان داد که ظرفیت تبادل کاتیونی خاک در کاربری دیم بیشتر از کاربری مرتع میباشد. - شمسی محمود آبادی و همکاران، - 1389 نشان دادند ظرفیت تبادل کاتیونی و پایداری خاکدانهها در اراضی تحت کشت به دلیل کاهش مواد آلی دراثر اجرای عملیات زراعی شدید به میزان قابل توجهی کاهش یافته است .
د - آهک خاک: مقایسه میانگین وزنی - جدول - 1 آهک در دو کاربری دیم و مرتع و در موقعیتهای مختلف شیب نشان دهندهی بالا بودن میزان آهک در کاربری دیم نسبت به کاربری مرتع میباشد. - فانینگ وهمکاران، - 1989 نیز در مطالعات خود دریافتند که در خاکهای با زهکشی ضعیف، کربناتها در انتهای ناحیه نفوذ آب باران تجمع یافته در حالی که در خاکهای با زهکشی خوب در مناطق نیمه مرطوب تا خشک و مواد مادری آهکی، آهک در افق های زیرین تجمع یافته است.
نتیجهگیری
مقایسه میانگین نتایج - جدول - 1 در هر دو کاربری دیم ومرتع نشانداد که مقدار درصد شن در کاربری مرتع بیشتر از کاربری دیم میباشد همچنین درصد آهک، درصد رس و ظرفیت تبادل کاتیونی در کاربری دیم بیشتر از کاربری مرتع میباشد. نتایج این پژوهش نشان داد که توپوگرافی و تغییر کاربری اراضی از مرتع به دیم تاثیر شدیدی بر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی دارد. لیکن اعمال روشهای مدیریتی به روش سنتی در موقعیتهای مختلف شیب در منطقه عملی نیست. تغییر کاربری زمینهای مرتعی به زمینهای کشاورزی، چیزی جز کاهش مواد آلی خاک و افزایش تراکم خاک در اثر برخورد مستقیم قطرات باران با سطح خاک، و در نتیجه فرسایش و تخریب خاک نیست پس توصیه میشود از تبدیل مراتع به زمینهای کشاورزی خودداری کنید. استفاده از منابع اراضی بایستی با کلیه پدیدهها و قوانین طبیعی ماندگاری آنها همخوانی داشته باشد.
منابع
ابطحی، ع و صلحی م.،.1371 تاثیر پستی و بلندی و زمان در تشکیل خاک با مواد مادری خیلی آهکی در تحت شرایط نیمه خشک منطقه باجگاه. گزیده مقالات ارائه شده در سومین کنگره علوم خاک ایران. دانشگاه تهران، کرج.
بهشتی آل آقا، ع. و رئیسی، ا و گلچین ا .، .1390 تاثیر تغییر کاربری اراضی از مرتع به زمین زراعی برشاخصهای میکرو بیولوژیکی و شیمیایی خاک. مجله آب وخاک، شماره .3
خرمالی، ف. و شمسی س.، .1388 مطالعه کیفیت و میکرومورفولوژی تحول خاک در کاربریهای مختلف در اراضی شیب دارلسی شرق استان گلستان. مطالعه موردی حوزه قپان. مجله علوم کشاورزی و منابع طبیعی، صفحههای 1 تا .13
شمسی محمود آبادی، س و خرمالی، ف و قربانی نصرآبادی، ر و پهلوانی م ه.، .1389 تاثیر نوع کاربری بر شاخص های کیفیت خاک در اراضی لسی منطقه آق سو استان گلستان. مجله پژوهش های حفاظت آب و خاک جلد 17، شماره .4
علی احیایی، م و بهبهانیزاده ع ا.، .1372 شرح روشهای تجزیه و شیمیایی خاک. موسسه تحقیقات خاک آب، نشریه فنی شماره .893
