بخشی از مقاله
چکیده:
از جمله عوامل مهم ایجاد کننده مزیت رقابتی در کسب و کار و تولید ، استفاده از منابع مشترك است . این امر باعث شده در محیط رقابتی و پویاي امروز، بهره گیري از عوامل و منابع مشترك در کانون توجه مدیران و سازمانها قرار گیرد. در این رویکرد با اشتراك منابع 1، امکان تولید طیف وسیعی از محصولات از طریق راهبرد سکوي مشترك 2 فراهم می گردد. با بکارگیري این راهبرد می توان زمینه افزایش سود و ایجاد ارزش را فراهم ساخته و شرکت ها و سازمانها را بسوي موفقیت رهنمون ساخت .امروزه در مدیریت نوین، تأکید بر برنامهریزي، هدفگذاري و کنترل کاملاً مشهود بوده و ارزشآفرینی در گرو هدفگذاري و زمینهسازي راههاي دستیابی، سنجش کمی و تحقق اهداف و برنامهها خواهد بود. بدیهی است این مهم جزء از طریق توسعه و تدوین شاخصهاي مناسب، براي سنجش و ارزیابی عملکرد طرح ها و برنامه ها امکانپذیر نیست.
بر همین اساس در این مقاله سعی بر آن است تا بدنبال بررسی و شناخت موضوع سکوي مشترك ، CSFهاي مربوطه را استخراج نموده و سپس ، مدل ارزیابی عملکرد سکو، طراحی و تدوین گردد. پس از ارزیابی و تحلیل CSFهاي استخراج شده، شاخصها و معیارهاي کلیدي ارزیابی عملکرد - KPI - حاصل پیشنهاد میگردند. لذا از این طریق میتوان زمینه برنامهریزي، کنترل و نظارت و نیز سنجش عملکرد ، طرحهاي مبتنی بر سکوي مشترك را فراهم آورده و نسبت به ارتقاء و توسعه کمی و کیفی برنامه ها اقدام نمود. چرا که اندازه گیري عملکرد پیشنیاز بهبود عملکرد است و براي بهبود عملکرد در محیط سکوي مشترك شرکت ها و سازمانها باید قادر به ارزیابی چگونگی عملکرد خود و نیز ارزیابی چگونگی عملکرد پس از هر تغییر باشند .
کلمات کلیدي: سکوي مشترك، اشتراك منابع، سنجش و پایش، ارزیابی عملکرد، بهرهوري، شاخصهاي کلیدي عملکرد - KPI - ، عوامل بحرانی موفقیت . - CSF -
.1 مقدمه
گذر از دورههاي مختلف محصولگرایی1 و بازارگرایی2 و ظهور عصر فرا صنعتی که در آن دانش و اطلاعات محور اصلی حرکتهاي بشري است، شرکتها و سازمانها را با چالش جدیدي مواجه ساخته است. [1] بر این اساس مزیت رقابتی از آن شرکتها و سازمانهایی است که، با تمرکز بر ارزشآفرینی و مشتريگرایی به توسعه و تنوع محصولات خود همت گمارند. در این میان راهبردهاي توسعه محصول جدید3 از طرفی و از طرف دیگر سکوي مشترك، جهت متنوعسازي محصولات و در عین حال عدم تنوع در عوامل تولید، هر کدام به نوبه خود زمینه توسعه و تعالی شرکتها و سازمانها را در فضاي رقابتی کنونی فراهم آورده است. [2] بیشک اتخاذ راهبرد سکوي مشترك میتواند همافزایی مناسبی جهت تحقق اهداف شرکتها و سازمانها پدید آورد. بر این اساس طی این مقاله رویکردي جهت ارزیابی عملکرد و سنجش اقدامات درحوزه سکوي مشترك مورد اشاره قرار گرفته است به نحوي که زمینه کنترل و نظارت و تحقق اهداف و راهبرد هاي سکو را فراهم سازد.
بهبود عملکرد سرآمدي در محیط به شدت رقابتی عصر کنونی با توجه به خواستههاي ذینفعان از جمله رسالتهاي اصلی شرکتها و سازمانها در بخشهاي مختلف و سطوح گوناگون است. رویکرد نیل به تعالی و تحقق سرآمدي فرآیندها نیز در همین راستا قابل تفسیر میباشد. نکته قابل توجه در این مبحث آن است که چگونه سازمانها میتوانند اطمینان یابند که به کارآیی و اثربخشی نزدیک شدهاند، یا این که در مسیر صحیح گام برداشتهاند و همچنین چگونه میتوانند تعالی عملکرد خود را ارزیابی و اندازهگیري نمایند. بررسی مطالعات در این زمینه نشان میدهد در سالهاي اخیر تلاشهاي بسیاري انجام شده تا الگوي کارآمدي، جهت ارزیابی و بررسی عملکرد با استفاده از مجموعه معیارهاي جامع و قابل قبول ارائه گردد. به عنوان مثال ریگز و فلیکس - - 1993 معتقدند اگر نتوانیم پیشرفتی را ثابت کنیم در واقع پیشرفتی در کار نبوده است مخصوصا چنانچه سازمانی بخواهد یکی از فرایند ها و کارکرد هاي کلیدي خود را بهبود بخشد .در ان صورت حتما باید عملکرد ان فرایند مورد سنجش و پایش قرار گیرد .
بدیهی است در این خصوص عواملی داخلی و خارجی مانند : اهداف و برنامهها، نوع فعالیت سازمان و فرآیندهاي آن، ذینفعان، عوامل محیطی و سایر عوامل در طراحی مدلهاي ارزیابی عملکرد مورد توجه صاحبنظران قرار گرفته، و به همین جهت الگوهاي متعددي توسعه یافته است. بررسیها نشان میدهد عمده مدلهاي تعالی و ارزیابی عملکرد بر اساس اصول و ارزشهاي مشترك شکل گرفتهاند. به همین دلیل در حال حرکت به یک سمت و سو بوده و همگی جهتگیري یکسانی را دنبال میکنند. در این مقاله مروري اجمالی بر سیستم هاي سنتی عملکرد و اینکه چرا در حوزه سکوي مشترك نتیجه بخش نیستند خواهیم داشت و سپس با بهره گیري از ویژگیهاي مثبت برخی از مدلهاي معتبرسعی شده است چارچوبی جهت ارزیابی عملکرد در حوزه سکوي مشترك ارایه گردد .بدین ترتیب مدیران و متولیان طرح ها و پروژه هاي مبتنی بر سکوي مشترك خواهند توانست صرفنظر از سلایق شخصی و بر مبناي رویکردي سیستماتیک زمینه سنجش و پایش بحرانی ترین فاکتور ها و معیارها را جهت موفقیت پروژه هاي سکوي مشترك در راستاي تحقق اهداف و راهبرد هاي خود فراهم اورند .
.1,1 تعاریف و مفاهیم سکوي مشترك
ابعاد مختلفی از موضوع سکوي مشترك، مزایا و اهداف آن، در مکتوبات علمی مطرح شده است . بر مبناي این گزارشات ، حوزه هاي مختلفی از جمله راهبردي، رقابتی، فنی، اطلاعاتی و سازمانی مورد تأکید قرار گرفته اند. با این حال موضوع سکوي مشترك دورهاي تکاملی را میپیماید که طی آن ابعاد و جنبههاي مختلفی از این مفهوم مطرح شده و یا تکامل مییابد. علیهذا با توجه به مطالعات انجام شده مصادیقی از تعاریف و مفاهیم ارایه شده در این زمینه مورد اشاره قرار گرفته است:[3 ]
• سکوي مشترك، مجموعهاي است از عناصر مشترك که در طول یک خط تولید مبنا، زمینه تولید انواع مختلفی از محصولات را فراهم میسازد .این سکو بستري است که بر اساس آن خانوادهاي از محصولات، متناسب با ساختار پیکرهبندي مشترکی که دارند، تولید میگردد. بر اساس تعریفی که در فوق مورد اشاره قرار گرفت، یک سکو به عنوان بستر سخت افزاري مورد نیاز براي تولید طیف وسیعی از محصولات متنوع مطرح شده است. از منظري دیگر، سکوي مشترك به عنوان اجزایی از محصول ،که صرفنظر از تفاوت هاي ظاهري محصولات، قابل اشتراك هستند ، قلمداد شده است. این مفهوم در شکلهاي شماره یک و دو ارایه شده است. بر این مبنا تعاریف ارایه شده حاکی از ان است که:
• سکوي مشترك، مجموعهاي نسبتاً بزرگ از اجزاء است که به صورت فیزیکی در قالب زیر مونتاژ به یکدیگر مرتبط شده و در مدلهاي متنوعی از محصولات مورد استفاده قرار میگیرند. با استفاده از این رویکرد شرکتها و کارخانجات مختلف قادر به تولید انواع مختلفی از محصولات متمایز هستند. [2]
• سکوي مشترك، بستري براي تولید انواع مختلفی از محصولات متعلق به یک خانواده با کمترین تنوع در اجزاء، عوامل و فرآیند تولید میباشد.. [2 ]
• سکوي محصول طبق تعریف ارائه شده از جانب میر و لهنورد1 عبارت است از ترکیبی از قطعات، اجزاء، عوامل، زیر سیستمها و فرآیندهاي طراحی، تولید و یا مونتاژ که در تولید محصول سهیم بوده و منجر به توسعه محصولات جدید توأم با صرفهجویی زمان و هزینه گردد5]،. [4
• سکوي مشترك تولید، بستري است با قابلیت پیکرهبندي مجدد، به نحوي که به آسانی بتواند بواسطه افزایش و یا برداشت ماژولهاي مختلف محصولات به صورت منعطف عمل نماید . [6] از منظر مدیریتی نیز سکوي مشترك، به عنوان راهبردي از کسب و کار مطرح شده است ،که منجر به کاهش هزینه و افزایش سود می گردد. [2]
بدنبال تعاریفی که در فوق بدان اشاره شد، می توان امیدوار بود درك مناسبی نسبت به مفهوم مورد نظر فراهم گردد. علیهذا در این مقاله سعی بر آن است که از جنبه مدیریتی نسبت به طراحی مکانیزمی جهت ارزیابی و سنجش عملکرد سکو پرداخته شده و معیار هایی جهت سنجش و پایش عملکرد سکوي مشترك معرفی گردند. به منظور زمینه سازي ورود به این مبحث، فهرست برخی از اهداف کلیدي که در خصوص راهبرد سکوي مشترك در منابع علمی منتشر شده است را در ادامه مورد بررسی قرار خواهیم داد .این اهداف سمت و سو و جهت گیري هاي مختلفی را که راهبرد سکوي مشترك بدنبال محقق سازي آنها است، مطرح می سازد .
.2,1 معماري سکوي مشترك
از نقطه نظر معماري ،طرح سکوي مشترك از اجزاو عوامل متعددي تشکیل می گردد که همچون اجزائ یک پازل با کنار هم قرار دادن انها تصویر جامعی از موضوع سکوي مشترك حاصل می گردد. این اجزاي کلیدي شامل استراتژي و مدیریت، معماري سازمان و اطلاعات، مدیریت تولید و عملیات ، فناوري تولید و دانش فنی ، معماري محصول، لجستیک و زنجیره تامین و توزیع می باشد. بدیهی است ارزیابی و سنجش عملکرد سکو می بایست هر یک از این حوزه هاي شش گانه را نیز در برگیرد. از انجا که طرح ها و برنامه هاي مبتنی بر سکوي مشترك می بایست در راستاي اهداف و راهبردهاي مربوطه قرار گیرند، لذا در این بخش از مقاله فهرستی از کلیدي ترین اهداف و راهبرد ها در حوزه سکو مورد اشاره قرار گرفته است.
صرفهجویی در زمان و هزینه اجراي طراحیها براي یک بار و استفاده به دفعات، متنوعسازي محصولات از طریق ایجاد تغییرات کوچک در محصول، سادهسازي محصول و کاهش تنوع در اجزاء اصلی و پایه، استانداردسازي اجزاء و قطعات تشکیلدهنده محصول، کاهش هزینههاي عملیات تولید از طریق اشتراك منابع، تسریع در نوآوري و معرفی محصولات جدید به بازار، بهرهوري عوامل تولید به دلیل کاهش اختلافات، کاهش زمان عملیات،تولید و تحویل محصولات، توسعه ساختار پیمانهاي یا پودمانی2 محصولات، زمینهسازي کاهش قیمت و افزایش سود، پاسخگویی به نیاز مشتري در بازار، کاهش دوره طراحی و تولید محصولات، کاهش تغییرپذیري عوامل تولید و غیره. بدیهی است نظامهاي مدیریت اصولی بدنبال دستیابی به روشهایی است که به نحوي سیستماتیک میزان دستیابی به اهداف و محقق سازي انها را مورد بررسی قرار داده و زمینه کنترل و نظارت موثر تر را فراهم نماید.
.3,1 راهبرد سکوي مشترك
دوام و بقاي شرکتها و سازمانها بستگی به توانایی آنها در کسب مزیتهاي رقابتی سریعتر و بهتر از رقبا دارد..[7] در این راستا تمرکز بر طراحی وتولید محصولات متنوع، متناسب با نیاز بازار و مشتري، از جمله راهبردهایی است که توسط شرکتها و سازمانها اتخاد شده و مبناي عمل قرار گرفته است. [8 ] این در حالی است که متنوعسازي محصولات و خدمات، بعضاً ایجاد تنوع در فناوري و عوامل تولید را نیز به دنبال داشته است. این امر نیز به نوبه خود افزایش هزینه، تعدد عوامل تولید، پیچیدگی برنامهریزي، کنترل و نظارت و غیره را باعث شده است. تحت چنین شرایطی راهبرد سکوي مشترك به عنوان دغدغه کلیدي شرکتها و سازمانها مطرح گردید. اتخاذ چنین راهبردي در قدم اول مستلزم بررسی و شناسایی بازار و مشتریان، و در قدم بعدي تعیین و شناسایی سکوي محصول3 است.
توجه به این امر به خصوص هنگامی که یک محصول متشکل از چندین سکوي محصول باشد و یا تنها از یک مورد محصول مشتق شده و یا حتی خود مبنایی براي تولید مدلهاي متنوع دیگري از محصول گردد، ضرورت مییابد. بدنبال برسی ها و مطالعات بعمل آمده در منابع علمی و نیز بررسي تجربیات شرکت ها و سازمانهاي مختلف، در خصوص سکوي مشترك، عمده ترین راهبردهاي ایجاد مزیت رقابتی در شرایط کنونی، که در ارتباط با این موضوع مطرح شده و یا بکار گرفته شده اند را در قالب جدول یک می توان مطرح ساخت . در ادامه توضیح اجمالی از این راهبرد ها، خصوصیات و ویژگیهاي آنها، ارایه شده است .
.4,1 مروري بر ادبیات و مفاهیم ارزیابی عملکرد
ارزیابی عملکرد از موضوعاتی است که به تعبیري هم قدیمی و هم جدید میباشد. هر شرکتی در جهان به نوعی عملکرد خود را ارزیابی میکند، اما آنچه که به عنوان موضوع نوین مطرح میباشد، آن است که چه چیزي بایستی اندازهگیري شود. استفاده از نظامهاي ارزیابی به صورت رسمی به قرن نوزدهم باز میگردد. میتوان گفت ارزیابی عملکرد همراه با سیر توسعه اندیشههاي مدیریت در قالب مکاتب مدیریت، توسعه پیدا کرده است. تغییر و توسعه شاخصهاي عملکردي1 در قالب ارائه اصول عام و جهان شمول براي ارزیابی سازمانها تا مدیریت کیفیت فراگیر، سیر توسعه نظامهاي ارزیابی را نشان میدهد. 9] و [10
شاخص در سیستم اندازهگیري عملکرد یکی از ابزارهاي کارآمد جهت ارزیابی و ارزشیابی برنامهها و فعالیتها میباشد. شاخصها به طور کلی اصول و معیارهایی هستند که خصوصیات کیفی را در قالب کمیت بیان میکنند و معمولاً از نظریهها، نگرشها و یا موقعیتها نشأت میگیرند. شاخصها مانند علائمی هستند که مسیر دستیابی سازمان به اهدافش را روشن میسازند. همچنین تهیه و تدوین شاخصها به منظور مقایسه وضع موجود با وضعیت مطلوب انجام میپذیرد. شاخص طبق تعریف مؤسسه بینالمللی توسعه پایدارعبارت است از : »میزانی گروهبندي شده براي سنجش که از ترکیب چند مؤلفه با هدف تشریح عملکرد یک سازمان، ناحیه، موضوع یا بخش اقتصادي تشکیل شده است.« یکی از مشکلاتی که سازمانها در ارتباط با ارزیابی عملکرد خود در قالب سیستم هاي سنتی داشتهاند، توجه بیش از اندازه به رویکرد هاي حسابداري وشاخصهاي مالی بوده است. حال آن که عملکرد مالی تنها یک بخش از عملکرد سازمان میباشد که خود نتیجه عملکرد عوامل دیگري میباشد و دیگر این که شاخصهاي مالی عمدتاً عملکرد سازمان را در گذشته نشان میدهند. [13]
ویژگیها / خصوصیات
امکان پاسخگویی به نیازمندیهاي طیف وسیعی از مشتریان ، تولید انواع محصولات بر اساس انواع سلیقهها، ایجاد وفاداري در مشتریان به حداکثر رساندن تولید به مقیاس اقتصادي ، ایجاد تمایز کافی بین محصولات بصورت همزمان، افزایش قدرت تولید در اثر کاهش موارد تفاوت افزایش سهم و سهولت دسترسی به بازار حاصل از ائتلاف شرکا، تفکیک نقش ها و مسولیت هاي شرکا با توجه به پتانسیل ها و مزیت هاي رقابتی ایشان، بستر سازي سرمایه گذاري و انتقال فناوري ، سهولت تبادل دانش و تجربه و یادگیري دوجانبه ، ایجاد توانمندي براي رویارویی با فرصت ها و تهدید هاي محیطی ، افزایش مولفه هاي رقابت پذیري طرفین اتحاد ازجمله کیفیت قیمت و غیره بهره مندي از مزایاي همبستگی و هم افزایی در زمینه هاي سکو، محصول، قطعات، بازارها ،تولید و غیره ، امکان انتقال تولید از یک کارخانه به کارخانه دیگر بر مبناي استانداردسازي، امکان 1 معیار عملکرد توصیف کننده چیزي است که مستقیما قابل اندازه گیري است و شاخص عملکرد توصیف کننده چیزي است که توسط معیار هاي عملکردي محاسبه می شود
