بخشی از مقاله
چکیده
صنایع سلولزي با تولید فرآوردههاي بسیار متنوع در تأمین نیازهاي ضروري و استراتژیک جوامع بشري، ایجاد اشتغال و توسعه فرهنگی، اجتماعی، بهداشتی و اقتصادي نقش برجستهفو شگرفی در مقیاس جهانی ایفا مینمایند. صنایع خمیر و کاغذ، کاغذ و مقوا در مقایسه با سایر صنایع سلولزي که عمدتا فاقد مشکلات زیست محیطی قابل ملاحظه هستند، به دلیل نوع و گستردگی تیمارهاي شیمیایی، ظرفیت بالاي تولید و مصرف زیاد آب و انرژي فسیلی، در چند دهه گذشته به لحاظ تأثیرات زیست محیطی و محدودیتهاي مربوط به توسعه پایدار تحت تأثیرففشار سازمانهاي ذیربط و هواداران محیط زیست بوده است.
صنایع خمیرو کاغذ در حال بهرهبرداري در کشور ما اکثرا بیش از زهفسال قدمت داشته و داراي فرآیند تولید و تکنولوژي قدیمی و نسبتا ناکارآمد هستند. در نتیجه، نرخ مصرف آب، انرژي، مواد اولیهفسلولزي، تولید پسآب، بار آلودگیها و ضایعات جامد به ازاء هر تن محصول در این صنایع بسیار بالاتر از معیارها و استانداردهاي قابل قبول استچ فجهت تضمین استمرار فعالیتهاي صنایع خمیر و کاغذ و تأمین مستمر نیازهاي ضروري و استراتژیک جوامع بشري، توسعه پایدار منابع و صنایع سلولزي جهت حفاظت از منابع طبیعی و پایداري اکولوژیکی و محیط زیست ضروري و حیاتی است.
در این خصوص نظر به اینکه مواد اولیه اصلی صنایع خمیرو کاغذ از نوع سلولزي و عمدتا ازفمنابع چوبی و اغلب از جنگلهاي طبیعی تأمین می شود و فرآیند تبدیل مواد اولیه سلولزي به فرآورده هاي کاغذ و مقوا منجر به دفع انواع آلودگی هاي آب و هوا می گردد، لذا لازم است: لن ف راهکارهاي لازم جهت تأمین مواد سلولزي مورد نیاز با رعایت مسائل زیست محیطی و حفظ حراست از منابع طبیعی اندیشیده شود هنفبا انتخاب تکنولوژي مناسب در واحدهاي جدید الاحداث و نیز اصلاح و بهبود فرآیند تولید در واحدهاي قدیمی تر موجود، اولا حجم و بار آلودگی ها به حداقل ممکن تقلیل یابد، و ثانیا با بکارگیري تکنولوژي و روش هاي مناسب تصفیه، نسبت به کاهش پارامترهاي آلوده کننده در پسآب و هواي دفع شده به محیط، جهت انطباق آنها با مقررات و استانداردهاي زیست محیطی اقدام گردد.
واژههاي کلیدي:فصنایع خمیرکاغذ، صنایع سلولزي، توسعه پایدار، مسائل زیست محیطی، استاندارد زیست محیطی.
مقدمه
توسعه پایدار، توسعهاي است که نیازهاي کنونی جهان را بدون آنکه توانایی نسلهاي آتی را در رفع نیازهاي خود به مخاطره اندازد، تأمین فمینماید ]ل[چ فتوسعه پایدار در اساس یک موقعیت ثابت نیست، بلکه فرآیندي مستمر از دگرگونی، انطباق و سازگاري است که طی آن بهرهکشی از منابع بهمنظور سرمایهگذاري، جهتگیري توسعهفنّاورانه و دگرگونی نهادینه اجزا در هماهنگی با یکدیگر، در برگیرنده نیازهاي بالقوه و بالفعل انسان می-شود. توسعه پایدار، بهعنوان مفهومی فراگیر، ابعاد متفاوتی از جمله اقتصادي، اجتماعی، محیط زیستی و فرهنگی دارد. به منظور آنکه توسعه در بلندمدت پایداري خود را حفظ کند، وجود تعامل بین ابعاد ذکرفشده ضروري است ]ه[چفامروزه، توسعه پایدار در کشورهاي در حال توسعه - مانند ایران - به یکی از الزامات و ضروریات منطقی تبدیل شده است.
از سویی دیگر در سالهاي اخیر، کمبود منابع جنگلی و چوبی در کشور، حقیقتی تلخ و انکارناپذیر است که کاهش ظرفیت تولید و حتی تعطیلی تعدادي ازفکارخانههاي مرتبط با صنایع چوب را به دنبال داشته است. بر اساس مطالعات انجام شده، ارزش محیطفزیستی و اکولوژیکی جنگلها تا ححتفبرابر ارزش تولید چوب آنها برآورد شده است.فبا نگاهی به وضعیت جنگلهاي شمال کشور که تنها زقغفدرصد مساحت کشور را در بر میگیرد و به همین شکل، اصلیترین منبع داخلی تأمینفچوبآلات و مواد اولیه مصنوعات چوبی و کاغذي است، حساسیت و آسیبپذیري آن به وضوح نمایان میشود.
از اینرو، یافتن جایگزین مناسبفو اتکا به سایر منابع و مواد براي صنعت چوب ضرورتی اجتنابفناپذیر میباشد ]م[چفایران با توجه بهفکمبود منابع جنگلی و همچنین طرحهاي صیانت از جنگلها، با مشکل جدي تأمینفمواد اولیه چوبی جهت تولید فرآوردههاي مختلف لیگنوسلولزي مواجه میباشد.از دیدگاه کمیسیون جهانی توسعه و محیط زیست، توسعه پایدار توسعه اي است که نیازمندي هاي نسل حاضر را بدون به مخاطره انداختن توانمندي هاي نسل آتی برآورده نماید. در واقع، توسعه پایدار داراي دو مفهوم کلیدي شامل نیازها و محدودیت ها است که شامل موارد زیر می باشد:فف لنفتأمین نیازهاي نسل حاضر شامل:
نیازهاي اقتصادي، از جمله دسترسی به سبک زندگی مناسب
نیازهاي بهداشتی، فرهنگی و اجتماعی، از جمله دسترسی به مسکن و محیط زندگی سالم
نیازهاي سیاسی، از جمله آزادي براي مشارکت در تصمیم سازي هاي منطقه اي، ملی و بین المللی درمحدوده یک شبکه گسترده تر کهفاحترام به حقوق بشر را تضمین نماید. هنفعدم مخاطره اندازي توانمندي هاي نسل هاي آتی براي تأمین نیازهاي خود، از طریق:فف
حداقل استفاده از منابع تجدید ناپذیر، مثل سوخت هاي فسیلی و معدنی
استفاده پایدار از منابع تجدید پذیر مثل آب، خاك و جنگل ها
محافظت از محیط زیست در محدوده ظرفیت مجاز جذب و پذیرش آن براي ضایعات و آلودگی ها، درسطح منطقه اي و جهانی، مثل آلودگی هاي آب و هوا، مواد شیمیایی سمی و گازهاي گلخانه اي ]ت[هدف از مقاله حاضر ارائه راهکاري جهت مدیریتی صحیح و پایدار در صنایع چوب و کاغذ کشور میباشد.
راهکارهاي رسیدن به توسعه پایدار در صنایع خمیر و کاغذ
روند افزایش جمعیت، رشد شهرنشینی، توسعه فعالیتهاي صنعتی و تغییر الگوي مصرف سبب می شود تا سالیانه میلیونها تن پسماند صنعتی در کشور تولید و از چرخه خارج شود. براي تسریع در کنترل، دفع و بازیافت این پسماندها نیاز به مدیریت صحیح و اصولی میباشد. هدف از این تحقیق کمک به تحقق و دستیابی به توسعه پایدار،فتوسعه صنایع و رشد سریع جمعیت با توجه به افزایش مواد مصرفی و در نتیجه ازدیاد مواد زائد جامد از موضوعهایی است که اخیرا بحرانهاي عظیمی در جوامع بشري به وجود آورده است. مخصوصا اینکه جمع آوري و دفع اینگونه مواد در بیشتر کشورهاي در حال توسعه از تکنولوژي چندان پیشرفتهاي برخوردار نیست ] ز[چف فاحداث و توسعه صنایع در جهت توسعه اقتصادي –اجتماعی اهدافی مانند افزایش تولید داخلی اشتغال زایی و در نتیجهفافزایش کیفیت زندگی را دنبال میکند چ فباید توجه داشت هر نوع فعالیت تولیدي ف ف نمیتواند فاقد آلودگی باشد و تولید موادفزائد در صنایع پدیدهاي گریز ناپذیر است.
در این راستا توسعه پایدار تنها در صورتی تحقق خواهد یافت که به شیوههایی در تولید فرآوردههاي صنعتی متعارف باشد، همچنین با اصلاح شیوه راهبردي سیستم تولیدي میتوان میزان پسماندها را کاهش داد. کاهش میزان پسماندهاي تولیدي به نوبه خود به معناي کاستن از هزینه تولید میباشد، زیرافسبب پیشگیري از اتلاف بیهوده میگردد ف]ذ[چفبراي رسیدن به توسعه پایدار در کشور گام برداشتن در مسیرفتأسیس واحدهاي صنعتی چوب و کاغذ بر پایه منابع زراعی اجتنابفناپذیر میباشد. به منظور دستیابی به توسعه پایدار صنعتی باید اهدافی نظیر پیشگیري از ایجاد آلودگی و تولید ضایعات، استفاده کارا از مواد اولیه و انرژي و توزیع عادلانه منابع تولیدي در فرآیند تولید مدنظرف قرار گیرد.
بر اساس آنچه گفته شد به نظر میرسد که توسعه یافتگی و تنوع تولید فرآوردههاي چوبی موجب افزایش مصرف فرآوردههاي چوبی در ایران گردیده و افزایش جمعیت و تقاضا، کمبود چوب را نیز روز افزون نموده است. از طرفی دیگر محدودیتهاي زیست محیطی و لزوم حفظ ذخایرجنگلی، برداشت از جنگل را صرفاً براي استفاده و بهرهبرداري از مواد خام چوب محدود نموده و لاجرم نیازهاي مصرفی کشور بایستی از طریقفزراعت چوب تأمینفگرددف]غ[چفکاغذ به سبب نقش دیرینه و اساسی خود در انتقال آموختهها و دانستهها سهمی به سزا در ارتقاء سطح فرهنگی جوامع خواهد داشت، باید اذعان داشت که امروزه علیرغم تمامی پیشرفتها و دستاوردهاي نوین بشر در زمینه فناوري اطلاعات و ارتباطات که در سالهاي اخیر رشد شتابانی نیز داشته است کاغذ هنوز علاوه بر اینکه جایگاه سنتی و نقش بی بدیل خود را در عرصه علم و فرهنگ و اجتماع حفظ کرده است به عنوان کالایی استراتژیک در سیستمهاي آموزشی، اداريفو نیز گسترش دامنههاي فرهنگ و اطلاع رسانی نقشی بی بدیل را ایفا میکند و آنچنان که آمارها بیان میکنند میزان تقاضا، تولید و مصرف کاغذ در جهان متناسب با رشد و توسعه جوامع روند افزایشی خود را حفظ کرده است.
امروزه میزان مصرف سرانه انواع کاغذ و مقوا یکی از شاخصهاي ارزیابی توسعه کشورها تلقی میشود ]ه[در سالهاي اخیر از طرفی به دلیل رشد فزاینده جمعیت و به تبع آن افزایش میزان تقاضا و از طرف دیگر کاهش شدید منایع جنگلی فصنایعف تولیدفخمیرفوفکاغذفکشورفکهفبرايفتأمینفمواد اولیه خود به درختان جنگلی وابسته اند به دلیل رو به زوال بودن جنگلها و منابع چوبی بافمشکلاتیفجدي درفتأمینفمواد اولیه سلولزي مواجه هستندچ درفحالفحاضرفمهم ترینفمواد اولیه لیگنوسلولزي قابل استفاده در صنایع سلولزي کشور عبارتند از: جنگل
