بخشی از مقاله
مقدّمه اي بر اجراي HSE در شرکتهاي گروه OIEC (مهندسي و ساختمان صنايع نفت ) و OEID ( توسعه صنايع نفت و انرژي )
چکيده
براي اجراي HSE سه منبع وجود دارد، ١٩٩٩-١٨٠٠١ OHSAS ,٢٠٠٤-١٤٠٠١ ISO و راهنماي E&P Forum. در شرکت OEID تصميم گرفته شده از سه طريق مخاطرات ايمني و بهداشت و جنبه هاي زيست محيطي شناسايي و ارزيابي شود که منجر به چهار سند، روش اجرايي و دستورالعمل گرديد.
کلمات کليدي: ١٤٠٠٤ HSE, HAZOP, ISO
مقدّمه
براي اجراي ايمني و بهداشت و زيست محيطي (HSE) بعد از شناسايي مخاطرات و ارزيابي آنها در صورت بارز بودن ، اقدامات کنترلي انجام مي گيرد، که توسّط دستورالعمل هاي طرّاحي شده و همچنين مواردي که در HAZOP ذکر شده به مرحله اجرا گذاشته مي شود.
١- شرح اجراي HAZOP
هدف : شناسائي و مطالعه مخاطرات (Hazard) پروژه در مرحله طراحي با استفاده از P&ID فرايند ودر مقايسه با اجرايي بودن پروژه HAZOP براي شناسائي مخاطرات و همچنين ، احتمال وقوع اين مخاطرات استفاده مي گردد. در صورت وقوع مخاطرات ، خود نيز مخاطرات جديدي را بوجود ميآورد. مطالعه قابليت اجرائي بودن مسائل است يا نيست که خودشان مخاطره هستند .
اگر چه شناسائي مخاطره محور اصلي است ، مسائل اجرائي بايد با گستردگي آن شناسائي شوند ، چرا که بطور بالقوه هدايت به فرايندهاي خطرناک و در نتيجه نقض محيط زيست مي شوند يا اثر منفي در سودمندي دارد .
مفهوم HAZOP
فرايند HAZOP بر پايه گرايش گروهي (Team) براي تجزيه و تحليل مخاطره بنياد نهاده شده است و نسبت به کار منفرد جداگانه که نتايج آنها را جمع نموده باشند، ميتوان مسائل بيشتري را شناسائي نمود گروه HAZOP از افراد جداگانه با زمينه و تجربه و مهارت هاي مختلف ايجاد مي شود. مهارتي که در خلال عمليات HAZOP جمع مي شود. و از طريق کوشش هاي طوفان فکري brainstorming ،جمع عقايد جديد و خلاق از طريق باز نگري فرايند و دقتي که مد نظر قرار مي گيرد ، ايجاد مي شود.
فرايند HAZOP
تيم HAZOP روي قسمتهاي مشخص که در فرايند بعنوانً گره Nodesً ناميده مي شود متمرکز مي گردد. بطور کلي اين گره ها از P&ID فرايند، قبل از شروع مطالعه مشخص مي شود. يکي از پارامترهاي فرايند که شناخته شده است ، دبي
(Flow) گفته مي شود، و قصد آن است که براي گره ايجاد شده مورد توجه قرار گيرد ، سپس يک سري از کلمات کمکي با پارامترً دبيً ترکيب شده و ايجاد يک انحراف مي نمايد . براي مثال کلمه راهنمايً خيرNo وقتي که با پارامتر دبي ترکيب شده و انحرافً دبي موجود نيستً را ايجاد ميکند . گروه بايد به همه علل قابل باور« عدم دبي» را با شروع علتي که فکر مي کند در آن زمان نتيجه بدترين امکان در عواقب مي تواند باشد، ليست نمايد . يکبار که علل ليست گرديد، تيم ، عواقب را ثبت مي کند، حفاظت ها و توصيه هاي مناسب را اعلام مي کند. فرايند براي انحراف بعدي اعمال مي شود و بطوريکه براي تمام گره ها (Node) کامل مي شود. گرو به گره Nod)e) بعدي مي پيوندند و فرايند تکرار مي شود .
رهبر تيم فرايند آناليز مخاطره (PHA)
رهبر تيم PHA با هماهنگ کننده PHAدر مشخص کردن محدوده تجزيه و تحليل و انتخاب اعضاء کار مي کنند . هدايت اعضاء تيم در جمع آوري فرايند اطلاعات ايمني، قبل از مطالعه ، شروع مي شود. برنامه ريزي هاي مطالعه با هماهنگ کننده
PHA و برنامه ريزي جلسات تيم ، هدايت تيم در تجزيه و تحليل فرايند انتخاب شده ، نگهداري تمرکز اعضاء تيم ، در کشف مخاطره وابسته به فرايند و هدايت هاي تيم در تشريح ثبت سوابق نتايج يافته هاي تيم . اطمينان ازاينکه تجزيه و تحليل بطورکامل مطابق آن چيزي که در آغاز تجزيه و تحليل مخاطرات تعيين شده فرايند را پوشش داده و اطمينان از اينکه مطالعه در زمان اختصاص داده شده و در مرحله برنامه ريزي شده کامل گرديده است . نوشتن گزارش جزئيات يافته هاي مطالعه و توصيه اي که گروه ارائه مي کند و گزارش يافته ها و توصيه ها به مديريت ، پاسخ گفتن به سئوالات پيگيري اجراي پروژه در رابطه با مطالعه توسعه ها .
متخصصين مهندسي
متخصصين مهندسي مامور در فرايند تجزيه و تحليل مخاطره شامل همه موارد زير بايد باشند .
يک مهندس پروژه ، يک مهندس ماشين آلات ، يک مهندس ابزار دقيق ، يک مهندس برق ، يک مهندس مکانيک ، يک مهندس ايمني ، يک مهندس تضمين کيفيت ، مهندس تعميرات يا تکنيسين و مهندس خوردگي و مواد ، اين افراد منفرد مسئوليت دارند ، در ديسيپلين مخصوص خود مهارت هايي را مطابق فرايند تجزيه و تحليل مخاطره اي که مورد مطالعه قرار مي گيرد ، ارائه دهند . اين افراد مسئول هستند که در جلسه حل و فصل تفهيمي اوليه تجزيه و تحليل مخاطره شرکت کنند.آنها همچنين لازم است در دسترس باشند. و وقتي که مهارت ها نياز باشد آنها نياز است مستنداتي براساس ايمني موجود در روشهاي اجرائي را فراهم نمايند .
کلمات راهنما
فرايند HAZOP انحراف هاي از هدف فرايند طراحي را با ترکيب کلمات راهنما (خير No بيشتر More کم Less و غيره Etc) و با نتايج پارامترهاي فرايند در يک فرم انحراف ممکن ازهدف نشان ميدهد . براي مثال وقتي کلمه « نه No »با پارامتر« دبي Flow» انحراف »فقدان دبي No flow» را نتيجه مي دهد. تيم بايد ليست همه علل باورکردني که علت فقدان دبي (No flow) را در گره (Node) نتيجه شده است ، ليست نمايد .
يک ليست کلمات راهنما نمونه در زير ارائه شده است . بايد خاطر نشان نمود که همه ترکيب پارامتر با کلمات راهنما معني دار نيستند. يک جدول معني دار ترکيب کلمات راهنما . پارامتر و کاربرد آنها در زير ارائه شده است .
بکار گيري پارامتر ها بسته به نوع فرايندي که در نظر مي گيرند ، تجهيزات فرايند وهدف فرايند انجام مي گيرد اغلب پارامترهاي مشخص بطور کلي دبي ، درجه حرارت ، فشار و سطح مناسب را بايد مد نظر قرار داد ، تقريباً براي همه مواد ، اين پارامتر ها بايد در هر گره اي ( Node ) ارزيابي شود. تشريح بدون استثناء همراه با نظريات تيم در رابطه با پارامتر بايد مستند شود . بعلاوه گره ( Node ) بايد براي بکار گيري بقيه پارامترهاي ويژه و براي ليست پارامتر هاي عمومي مد نظر قرار گيرد . بايستي با فقط - اگر (only-if) در يک مخاطره و مسئله احتمال وقوع براي پارامتر ثبت سوابق شود . يک مجموعه از نمونه پارامنرها در زير آمده است :
پارامترهاي اختصاصي
دبي Flow؛ درجه حرارت ؛ فشار؛ ترکيب ؛ فاز؛ سطح ؛ درجه آزادي Relief؛ ابزار دقيق ؛ نمونه برداري؛ خوردگي. سائيدگي؛ خدمات .يوتيليتي؛ تعميرات ؛ اضافه ؛ ايمني؛ واکنش ؛ جاگذاري . پاکسازي؛ آلودگي؛ ارزيابي علت انحراف ها لازم است ليستي از علل انحراف ها داشته باشيم . يک انحراف واقعي وقتي درنظر گرفته ميشود که اگر به اندازه کافي عللي براي باور کردن اينکه انحراف ميتواند وقوع يابد وجود داشته باشد . به هر حال فقط دلايلي که قابل باور است ، بايد ليست شود . تيم قضاوت کننده معمولاً تصميم ميگيرد که آيا وقايعي را ،که احتمال وقوع آن خيلي پايين است شامل کند. بهر حال قضاوت خوب بايد توسط تيم گرفته شود که تعيين ميکند چه وقايعي داراي احتمال وقوع پايين است و چه علل قابل باوري از منظر دور نگاه داشته نشده است .
سه نوع علل بنيادي به شرح ذيل وجود دارد :
١- خطاي انساني که بصورت عملياتي جهت حذف يا ايجاد، توسط يک کاربر ، طراح ، نصاب و يا ديگر اشخاص جهت خلق ( بوجود آوردن ) يک مخاطره است و مي تواند نتيجه امکان ايجاد مخاطره يا آزاد شدن مواد قابل اشتعال باشد .
٢- خطاي تجهيزات که ناشي از خطاي مکانيکي يا ساختماني (سازه اي) يا بهره برداري در ايجاد مخاطره يا آزادي ماده قابل اشتعال ميباشد .
٣- وقايع خارجي، مواردي است خارج از واحد که بايد بازنگري شده ،و در بهره برداري مي تواند اثر گذاشته و در گستره خود امکان دارد به آزاد شدن مخاطره يا نشت مواد قابل اشتعال منجر گردد. وقايع خارجي شامل مختل شدن واحدهاي همجوار که تاثير روي بهره برداري ايمني واحد يا گره (nodes) دارد که بايد مورد مطالعه قرار گيرد مانند: فقدان يوتيليتي و در معرض فعاليت جوي يا زمين لرزه قرار گرفتن .
عواقب و مواظبت ها
هدف اوليه HAZOP شناسائي سناريويي است که به آزاد شدن مخاطره يا مواد قابل اشتعال به اتمسفرمنتهي مي شود ، و از قِبل آن کارگران در معرض آسيب قرار مي گيرند . بمنظور رسيدن به اين نقص هميشه لازم است در نهايت دقت ، همه عواقب و هر نوع علت قابل باور را براي آزاد شدن مخاطره و مواد قابل اشتعال که توسط گروه (تيم ) مشخص شده است شناسائي گردد . اين مسئله هدف دو لايه در بر دارد . يکي آنکه کمک ميکند که رديف و درجه خطر را در HAZOP جائيکه چندين مخاطره وجود دارد از طريق آدرس دادن به مخاطره مشخص محقق گرداند و دوم آنکه کمک ميکند که معين نمايد آيا انحراف مشخص منتج شده از تجلي مخاطره بوده است يا خير. اگر تيم از عواقبي که از يک علت مشخص انحراف بدست آمده ، جمع بندي نمايد که نقطه اشکال اجرايي دارد سپس به بحث پايان داده شده و تيم به علت ، انحراف يا گره بعدي حرکت ميکند . اگر تيم مشخص کند که علت منتج به آزاد شدن مخاطره و ماده قابل اشتعال ميگردد، بايد حفاظت مورد نظر را مشخص نمايد . هر وقت که تيم ترکيبي از علت و عواقبي که در يک فرايند مخاطره باور کردني وجود دارد مشخص کند ، حفاظت نيز بايد شامل آنها باشد. وقتي يک حفاظت و مقرارت وضع ميگردد براساس معيارهاي عمومي زير ميتوان تلخيص نمود :
١- آن سيستم هائيکه طراحي هاي مهندسي شده و روش هاي اجرائي مکتوب دارند و طراحي شده اند که از فاجعه آزاد شدن ماده مخاطره آميز يا قابل اشتعال جلوگيري کنند .
٢- آن سيستم هائيکه طراحي شده اند تا آشکار ساخته و اخطار زودرس در پي شروع علت آزاد شدن ماده مخاطره آميز و قابل اشتعال بدهند .
٣- آن سيستم هائيکه روشهاي اجرائي مکتوب براي کاهش عواقب آزاد شدن ماده مخاطره آميز يا قابل اشتعال دارند .
گروه وقتي که محافظت ها را ليست ميکند، بايد مواظب باشد که تجزيه و تحليل مخاطرات نياز دارد عواقب خرابي از نظر کنترل هاي اداري و مهندسي مورد ارزيابي قرار گرفته و تعيين دقت اينکه اين موارد واقعاً بايستي مد نظر قرار داده و محافظت شود . بعلاوه تيم بايد نقص هاي چند تائي واقعي و حوادث همزمان را مد نظر قرار داده و وقتي که محافظت هاي بالا را بکار مي گيرند يا نمي گيرند و عملکرد در حين حادثه را مد نظر قرار دهد .
٢- شرح اجراي FMEA
١-يک ليست از حالات خرابي بالقوه و تاثير آنها بر روي مشتري و يا ليستي از خطرات و تاثير آن بر روي گروه هاي ذينفع تهيه مي گردد.
٢-علل بوجود آمدن هر يک از حالات خرابي و خطرات فوق بر اساس نمودارًاستخوان ماهًيمورد شناسائي و تحليل قرار مي گيرد.
٣-براي احتمالات مختلف فرم آناليز حالات خرابي يا خطر بالقوه و آثار آن در فرم مربوطه تکميل مي گردد.جهت امتياز دهي به موارد ثبت شده در اين فرم که شاملً شدتً ،ً وقوعً وً تشخيصًمي باشد از پيوست هاي اين دستورالعمل استفاده گشته و عدد ريسک ياRPN يا مقدار عددي نرخ اولويت محاسبه مي گردد.
قابليت تشخيص ×احتمال وقوع ×شدت خطر=(Rate of priority number)RPN.همچنين در اين فرم اقدامات پيشنهادي،مسئوليت و تاريخ اجرا نيز مشخص گرديده است . در مرحله بعدي تمامي فرم هاي تکميل شده توسط مديران واحد ها به کميته همآهنگي مديران ارجاع مي شود. در اين کميته تصميم نهائي در مورد اقدامات پيشنهادي صورت مي گيرد. ابتدا سعي مي شود که پيشنهاد مربوط به بالاترين RPN در صورت امکان به اجرا گذاشته شده و سپس ساير پيشنهادات اجرا گردد. همچنين مسئول کنترل و پايش اجراء نيز مشخص مي گردد،اين موارد در فرم ارزيابي عملکرد.اقدام اصلاحي و پيشگيرانه ثبت مي گردد.
مسئول پايش موظف است در پايان ، اقدامات صورت گرفته را ثبت نموده و با همکاري اعضاي کميته داخليFMEA واحد مربوطه مجدداً امتياز دهي کند.کاهش RPNبر اساس اقدامات صورت گرفته به عنوان بهبود در نظر گرفته مي شود.
اقدامات پيشنهادي مورد تصويب کميته هماهنگي مديران و نتايج کارهاي انجام شده ،در جلسه بازنگري مديريت مطرح مي گردد.
