بخشی از مقاله
چکیده
در این مقاله ضمن بیان ضرورت تدوین علوم انسانی اسلامی و به خصوص جامعهشناسی اسلامی به معرفی اندیشمندان صاحب نام و صاحب سبک در این زمینه پرداخته شده است. اندیشمندان مذکور عبارتاند از: شهید صدر، شهید مطهري، آیات عظام مصباح یزدي، حائري شیرازي و مرحوم سیدمنیرالدین حسینی الهاشمی. پس از بیان کلی نظریات این اندیشمندان به این نتیجه رسیده ایم که چهار نحله مختلف از گرایشهاي علمی در این زمینه قابل مشاهده است که هر کدام داراي شاگردان مخصوص به خود میباشند. دو مکتب از مکاتب معرفی شده رهرو بیشتري نسبت به دیگران دارد: مکتب آیت االله مصباح یزدي و مکتب آیت االله سیدمنیرالدین حسینی الهاشمی. در تحقیقات آینده میباید به معرفی دست آوردهاي این مکاتب پرداخت.
کلیدواژهها: علوم انسانی اسلامی، جامعهشناسی اسلامی، فلسفه اسلامی، روششناسی علوم انسانی اسلامی.
مقدمه
بعد از انقلاب اسلامی در کشور ما، فرهنگ و جهان بینی رسمیت یافته است که براي دو نوع واقعیت: واقعیت مشهود و واقعیت غیب، اعتبار و اثر قائل است. شناخت واقعیتغیب تنها در اختیار خداوند تبارك و تعالی است. از این رو براي درك آن میباید به سراغ تنها کتاب معتبر او یعنی قرآن کریم رفت و از مفسرین قابل اعتماد تفسیر آن را جویا شد.معتبر ترین مفسران از دیدگاه شیعیان ائمه اطهار علیم السلام میباشند. به عبارت دیگر براي دریافت واقعیت غیب میباید به سراغ کتاب و سیرة معصومین رفت.ابزار ما در این تحقیق عقل است. درك واقعیت مشهود هم از طریق تجربه و با کمک عقل قابل حصول است. با توجه به این که در عالم واقعیت غیب و واقعت مشهود از یکدیگر جدا و منفک نیستند، ترکیبی از دریافت هاي قرآنی و تجربی، با مدیریت عقل میتواند راه گشاي دریافت واقعیتهاي جهان براي یک فرد مسلمان باشد.
ادارة امور جامعه بدون استفاده از علوم انسانی ممکن نیست. در جامعه اسلامی لازم است این گونه از علوم با توجه به واقعیت غیب و مشهود تولید شده مورد استفاده قرار گیرند. علوم انسانی که با توجه به واقعیت مشهود تنها، تدوین شده اند راه گشاي ادارة امور جامعه اي که معتقد به واقعیت غیب است و امور انسانی را با این واقعیت عجین دانسته و دو نوع واقعیت را غیر قابل تفکیک میداند نیست. به خصوص که انسان را از او و به سوي او تعریف میکند. از این جهت لازم است علوم انسانی اسلامی، که به کمک عقل خطوط خود را از کتاب و سنت و تجربه بگیرد تأسیس گردد.پس از برخورد تمدن مدرن با جهان اسلام این حقیقت براي عقلاي قوم آشکار شد و به تلاش براي رفع مشکل پرداختند. حدود یک صد و پنجاه سال کوشش ها به صورت هاي مختلف ادامه یافت تا این که در انقلاب اسلامی ثمر اولیه خود را نشان داد.
حضرت امام خمینی - ره - تلاش هاي نظري خود را در قالب این انقلاب عینیت بخشیدند و هسته اولیه نظام اجتماعی اسلامی را تأسیس کردند. ایشان با اتکاء به علم فقه و دریافت احکام کلی مربوط به ادارة جامعه، به عملیاتی کردن این اندیشه پرداختند.حضرت امام - ره - در زندگی و دوران حیات خویش تلاش نمودند با تجربه ایجاد جمهوري اسلامی متکی بر اصل فقهی حاکمیت ولی فقیه، نظام تازة سیاسی تحت عنوانمردم سالاري دینی به وجود آورند. ترکیبی از حاکمیت فقیه و مردم سالاري تجربه اي شد که امروز به عنوان یک نظام سیاسی تحت عنوان جمهوري اسلامی به حیات خویش ادامه میدهد. با تأسیس حکومت اسلامی ضرورت تولید علوم انسانی اسلامی کاملاً آشکار شد و عملاً این کار به صورت اجتماعی آغاز گردید.
البته از زمانی که فکر تأسیس حکومت اسلامی ایجاد شده بود اندیشمندانی به فکر تأسیس علوم انسانی اسلامی افتاده بودند. این اندیشمندان در گذشته و حال در تلاش براي تأسیس و تدوین این علوم بوده و هستند. از جمله شهید صدر در حیطه اقتصاد اسلامی، شهید مطهري در زمینه هستی شناسی اجتماعی اسلامی، آیت االله جوادي آملی در زمینه فلسفه علوم اسلامی، آیت االله مصباح در زمینه فلسفه علوم انسانی اسلامی و راه برد هاي آن در این گونه از علوم، آیت االله حائري شیرازي در زمینه انسان شناسی و علوم انسانی اسلامی و آیت االله سید منیر الدین حسینی الهاشمی در زمینه تأسیس فلسفه اي تازه براي کلیه علوم منجمله علوم انسانی به فعالیت پرداختند و نوشتهها و گفته هائی از خود به جا گذاشته و میگذارند.
هدف از تحقیق
در مقاله حاضر ضمن معرفی اجمالی هر یک از این اندیشه ها به ارزیابی و تحلیل آنان میپردازیم. و گرایش هاي شکل گرفته در زمینه تولید علوم انسانی اسلامی، به خصوص جامعهشناسی اسلامی، را معرفی میکنیم.
جامعهشناسی اسلامی در اندیشه متفکرین معاصر
در این قسمت به بررسی نظریات متفکرین اسلامی پیش گفته در مورد علوم انسانی اسلامی به طور اعم و جامعهشناسی اسلامی به طور اخص میپردازیم.
