بخشی از مقاله
چکیده :
در سرزمین ایران از دوره های بسیار کهن، یعنی از همان هنگام که انسان توانست با انباشتن سنگها یا خاکها در جلوی آبها سد ایجاد کند وآبهای روان را به مسیرهای دلخواه هدایت کند وبا ابتدایی ترین وسایل مانند تنه درختان از آنها عبور ومرور داشته باشد، مسائل و معضلات فراوانی گریبانگیر وی بوده تا کار پل سازی را آغاز کرده باشد،ایجاد چنین معماری چه کوچک وچه بزرگ، محدود به جغرافیایی خاص نبوده وچه بسا حوزه نفوذ چنین معماری بستر طبیعی و مصنوع پیرامونی خود را نیز در برگرفته باشد.شهر دزفول نیز با همه ویژگیهای مثبت و منفی، در بستری از جغرافیای طبیعی وتاریخی شکل گرفته که کالبد موجود و ساختار بصری کنونی، برخواسته از آن بستر طبیعی و مصنوع بوده است.
اما آنچه امروز توجه محافل علمی، دانشگاهی و مدیریتی را میطلبد، نگاهی آیندهنگر به فرداهای چنین معماری است تا با بررسی دقیق آنها روند ساخت ،نوع مصالح ،تکنولوژی بکار رفته ودر نهایت روش نگهداری وحفاظت از آنها اقدام نمایند. موضوع حفاظت و یا مرمت به عنوان یک فرآیند فرهنگی، با چگونگی درک اصالت یک منبع میراثی ارتباط تنگاتنگی دارد.کیفیت درک اصالت یک منبع خاص نیز، به میزان درک ویژگی ها و ارزش های خاص بومی ومحلی آن بستگی دارد. تنوع منابع ، اصالت و ارزش های میراثی باعث گردیده که بینش های حفاظتی و پاسخ های مرمتی الزاما متفاوتی مهیا باشند. به همین لحاظ برای حفظ اصالت کلیه زمینه ها ، لازم است بطور خاصی مطالعه ، و تفسیرهای مجددی بر آن صورت گیرد.
کلمات کلیدی : حفاظت ، مرمت،اصالت ، پل بند،آسیب شناسی
.1 مقدمه
وجود پستی ها و بلندیهای مختلف در نواحی مرکزی ،شمال و غرب کشور تنوع آب و هوایی متفاوتی موجب شده است .این تنوع ،شبکه گسترده ای از بارش ها و رودخانه ها ی موقت و دائمی را ایجاد کرده و وجود رودخانه ها بر سرراهها موجب فراهم شدن جاده سازی و لزوم احداث پل را فراهم نموده است،ولی بی شک از دوران کهن، انسانها با دو رشته طناب و تنه درختان عبور و مرور را از روی رودخانه ها آغاز و ایده پل سازی را در ذهن خود پرورانده است.سرزمین ایران ،قدیمی ترین پلی که آثار آن به جا مادنده ،پلی است که ارارتوها روی ارس که در حال حاضر مرز بین ایران و جمهوری آذربایجان است بنا کرده اند.1 با مشاهده پل سازی در دورانهای مختلف تاریخی در کشور در می یابیم که تمام دولت ها در فعالیتهای ساختمانی و معماری پل سازی و عناصر وابسته به آن دارای تاریخ درخشانی بوده اند.پل های ایران در گذر تاریخ هموراه با دیگر بناها،هنر پل سازی در مسیر تکاملی ،توسعه یافته است چنانکه ،اگر در دوران باستان پلی در جایی درست و عمود بر محور رودخانه احداث شده ،چون در معرض سیلاب ها و تهاجم رودخانه بوده به تدریج مستهلک شده است و از این رو آیندگان به تعمییر و نگهداری آن کوشیده اند.2
.2 معرفی وشناخت پل تاریخی دزفول
پل دزفول که در محل به آن پل قدیم میگویند؛ در انتهای خیابان شهید منتظری قرارگرفته و دومنطقه غربی و شرقی شهر دزفول را به هم متصل میسازد و در حقیقت پل ارتباطی دزفول اندیمشک بوده است. این پل از طرف غرب به جانب اندیمشک و محله روناش قدیم - رعنای فعلی - و ازجانب شرقی به شهر دزفول و محله قلعه قدیم منتهی میگردد.سید نورالدین امام در کتاب تاریخ و جغرافیایی خوزستان علل نامگذاری پل دزفول را چنین ذکر می کند: »دزفول معرب دزپل است، در روزگار پیشین که ابزار جنگ منحصر به شمشیر و سنان و خنجر و کمان بود و آدمیان ادوات دورزن امروزی را نداشتند؛ پلهای بزرگ در میان راهها مانند تنگهایی بود، در کوهستان که اگر 10 نفر از مردم راهزن و خودسر آن را به تصرف در می آوردند، راه کاروانیان را به کلی بند می کردند.
مکرر می شد که سرکشان بداندیش پلها را می بریدند، تا تعاقب آنان میسر نشود. از این جهت پادشاهان ناچار بودند که برای نگهداری هر پلی دژی در پهلوی آن بسازند و نگهبانانی در آن دژ بگمارند. پل دزفول که میانه راه جندی شاپور و شوش بنا شده؛از آن گونه پلهاست که پادشاهان، دژی در کناره رودخانه نزدیک به آن ساخته بودند، تا آن را از تصرف و تخریب راهزنان و مفسدان حفظ نمایند. پس پل و دژ - قلعه که اکنون در جای آن محله قلعه دزفول واقع است. - نخستین بناهایی بوده که در آنجا ساخته شده است و از این جهت آنجا »دژ پل« نامیده شده که بعد آن را معرب نموده »دزفول« گفته اند.
گاهی به مناسبت شهر روناش که سمت غربی رودخانه بوده و اکنون جای آن را »رعناش« خوانند. - شکل - 1 این پل را »پل روناش« و دز را »قصر الروناش« و مردمش را قصری نامیده و نیز این شهر را »اندامش« می نامیده اند.با توجه به نقشه های موجود، پل بالغ بر 370 مترطول و 10 متر عرض دارد که با مصالح بنایی وسنتی - سنگ وآجر - وبا ترکیب سازه قوسی وبه روش طاق ضربی و رومی اجرا شده است. پل در حال حاضر 17 دهنه با ابعاد متفاوت دارد که بر روی پایه های پل ساسانی ساخته شده اند. اکنون پل،چهارده دهنه دارد که با توجه به شرایط امروزی، آبرو رودخانه نیستند. - شکل - 2در بین هر دو دهانه طاق بزرگ، یک کنوی کوچک که بر سطح پایه سنگی قرار گرفته و بوسیله پلکانی به سطح رودخانه دسترسی دارد ساخته شده است. در گذشته بر اثر تخریب وریزش دهانه ها در مرکز پل، 3 دهانه بتنی توسط
