بخشی از مقاله
چکیده
یکی از اساسی ترین شاخص ها براي تبیین پایداري سکونتگاهها ، میزان تداوم سکونت در آنها است . در صورتی می توان از توسعه و توسعه پایدار سکونتگاهها بحث به میان آورد و یا اقداماتی انجام داد که سکونت در آنها تداوم داشته و پایدار باشد .بنابر این ماندگاري جمعیت ساکن در یک سکونتگاه پیش زمینه و شرط هر گونه اقدام و برنامه ریزي براي توسعه آن است . یکی از عوامل اساسی که پایداري و تداوم سکونت در یک سکونتگاه را تقویت یا تهدید می کند ، عامل آب می باشد . قطعا دسترسی به آب سالم هم از نظر کمی و هم از نظر کیفی از عوامل تقویت کننده اسکان جمعیت و پایداري سکونتگاههاست این تحقیق به دنبال آن است تا نقش آب را در کاهش و ناپایداري جمعیت روستایی تبیین نماید
توسعه
زنده یاد پروفسور حسین عظیمی از مجموع نظرات علماي توسعه " توسعه " را به معناي بازسازي جامعه بر اساس اندیشه ها و بصیرت هاي تازه تعبیر می نماید . این اندیشه ها و بصیرت هاي تازه در دوران مدرن ، شامل سه اندیشه " علم باوري " "انسان باوري " و " آینده باوري است به همین منظور باید براي نیل به توسعه ، سه اقدام اساسی درك و هضم اندیشه هاي جدید ، تشریح و تفضیل این اندیشه ها ، و ایجاد نهادهاي جدیدي براي تحقق عملی این اندیشه ها صورت پذیرد - افتخاري و قدیر نیا ، . - 2: 1382
توسعه پایدار
از نظر کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه " توسعه پایدار توسعه اي است که نیازهاي زمان حال را بدون به خطر انداختن توانایی نسلهاي آینده برآورده سازد و اینکه توسعه پایدار رابطه متقابل انسانها و طبیعت در سراسر جهان است - - nesco , 1997 p:63 توسعه پایدار توسعه اي است که به تامین نیازهاي زمان حال می پردازد ، بدون آنکه توان نسلهاي آینده براي تامین نیازهایشان ضربه اي بزند - اصلانی ، - 53: 1380بیانیه ریو در باره محیط زیست و توسعه ، تعریف توسعه پایدار را با فهرست کردن هشت اصل از اصول پایداري شرح داده است که در زیر به چند مورد آن اشاره می شود:
-مردم حق دارند از یک زندگی سالم و پر بار و سازگار با طبیعت ، برخوردار شوند -توسعه امروز نباید نیازهاي اساسی توسعه و محیط زیست نسل هاي کنونی و آینده را از بین ببرد
-ملت ها براي استفاده از منابع خود حق مالکیت دارند ، اما نمی توانند به محیط زیست وراي مرزهاي خود آسیب برسانند - مک اون ، - 127 : 1383
اهداف توسعه پایدار روستایی :
توسعه پایدار هدف آرمانی کلیه جوامع است . اگر چه مشکلات خاص و گسترده باعث شده توجه و تاکید کشورهاي جهان سوم بیشتر بر حصول توسعه باشد تا پایداري آن . تحقق توسعه پایدار ، مستلزم پیگیري رشد اقتصادي و تامین نیازهاي اساسی ، همراه با ملحوظ داشتن شرایط لازم براي پایداري این وضع است . بنا بر این توسعه پایدار ، فلسفه اي از ابعاد اجتماعی و زیست محیطی را با بعد اقتصادي طراحی می کند .
در حقیقت ، کارکرد همزمان این سه جنبه ، تحقق جمعی اهداف ایجاد رفاه ، معیشت ، ریشه کنی فقر و برخورداي همگان از زندگی مطلوب و نیز افزایش دامنه بهره گیري نسل هاي آینده از منابع طبیعی را دنبال می کند . توسعه پایدار ، جمع سه نوع پایداري - اجتماعی ، اقتصادي و زیست محیطی - و اهداف آنها را به طور همزمان و در کنار هم ، مورد توجه قرار می دهد . چرا که مفهوم جدیدي توسعه پایدار ، کلی نگر است و همه ابعاد اجتماعی ، اقتصادي و زیست محیطی را شامل می شود و مهمترین نکته جذاب توسعه پایدار نیز همین جامع نگري آن است . به این دلیل ، برنامه توسعه پایدار ، نمی تواند از طریق تمرکز بر اجزاي آن حل شود . این مفهوم باید به طور یکپارچه و در همه ابعاد و نه به عنوان سلسله اي از موضوعات و مسائل جداگانه مورد بررسی قرار گیرد - متوسلی ، - 58-57: 1382 به طور کلی اهداف توسعه روستایی را می توان به سه دسته زیر تقسیم نمود :
-1 اهداف اقتصادي : درآمد ثابت و دائمی ، امنیت شغلی ، تعادل شغلی - ترکیبی شامل بخش هاي کشاورزي ، تجارت و صنعت - ، امکان کسب یک زندگی آزاد و …
-2 اهداف اجتماعی : حفظ سلامتی که اساس حیات جامعه است و توسعه آموزش که عامل هدایت توسعه و ایجاد یک زندگی سالم است . و همچنین رسیدن به خود کفایی بر اساس ارزش هاي فرهنگی با حفظ محیط طبیعی جهت سلامتی جامعه
-3 اهداف طبیعی : حفظ محیط طبیعی به نحوي که قابل تحمل باشد ، تغییر در نوع زندگی به نحوي که نیازمند انواع مواد غذایی و میزان متفاوتی از تولیدات باشد ، تکمیل استانداردهاي محیط طبیعی و اعمال آن در همه واقعیات زندگی اجتماعی ، احساس مسئولیت بین المللی با وجود جدایی انسانها در داخل فضاي جهانی - پاپلی یزدي و ابراهیمی ، - 53: 1385 بنا بر این هدف کلی توسعه روستایی بویژه در کشورهاي در حال توسعه ، قبل از هر چیز ارتقاء پایگاه اجتماعی روستاییان و تضمین ارزشهاي اجتماعی آنها از طریق ایجاد شرایطی که آنها را به زندگی آبرومندانه ، در کنار همنوعان قادر سازد مورد ارزیابی قرار می دهند - نعمتی ، - 1388:62 مفهوم پایداري در ارتباط با سکونتگاه هاي روستایی :
این مفهوم در چهار چوب مبحث پایداري سکونتگاهی ، بیانگر تعادل پویایی سکونتگاههاي روستایی در ارتباط با ساختار هاي طبیعی – اکولوژیکی ، اجتماعی – فرهنگی و کالبدي – فضایی است بطوریکه متضمن پایداري سکونتگاهها طی روندهاي مکانی – زمانی گردد بنا بر این آنچه از واژه پایداري در این تحقیق مورد نظر است حالت ماندگاري سکونتگاههاي روستایی می باشد . به این معنی که اگر نظام سکونتگاهی توانایی ادامه حیات دارد ، سالم است و در محیط نظام مند خود توسعه می یابد - - Boossel,1999,p.24 در این رابطه مفهوم نسبی توسعه پایدار به یکی از خصوصیات نظامهاي ماندگار شناخته می شود . یعنی اگر نظامی در محیط خود ماندگار باشد می تواند در صورت فراهم بودن دیگر شرایط لازم به توسعه برسد.
جایگاه آب در توسعه پایدار روستایی :
در کره زمین بدون آب ، حیات نمی تواند وجود داشته باشد . " امپیدوکس " ، فیلسوف یونانی ، در حدود سال 450 پیش از میلاد ، چهار عنصر اصلی - عناصر اولیه - را نام برد که شامل : آب ، هوا - باد - ، آتش و خاك بود . آب به حالت جامد یا گازي کم و بیش در همه جا وجود دارد و زندگی انسان ، حیوان و گیاه را ممکن می کند . 30 تا 40 سال اخیر ، دوره توسعه بی سابقه منابع آب در جهان بود . رشد بی سابقه جمعیت به چنین توسعه اي شتاب داد زیرا تولید غذاي بیشتر وابسته به امکان دسترسی به آب بیشتر است.
البته در تولید کشاورزي " زمین " نیز عامل بی جانشینی است ، اما در بیشتر کشورهاي جهان آب است که عامل محدود کننده چنینی تولیدي است نه زمین - خاك - . امروزه در بسیاري از مناطق جهان ، کمیابی آب و آلودگی آن ، اساس نظام اسکان را تهدیدي می کنند در این راستا در سطح وسیعی پذیرفته شده است که افزایش استفاده از آب پیامدهاي زیست محیطی به همراه داشته است که برخی از آنهاچه بسا باز گشت ناپذیر ند - شوفتلند ، 1380 ،. - 1 یاد آوري این موضوع ضروري است که آب – به عنوان عامل محیطی – و انسان ، هردو بخش هایی از یک بوم سازگار شکننده هستند که وارد آمدن تاثیري بیرونی بر یکی از آن دو یا تاثیري درونی از یکی از آنها و تاثرات ناشی از آن به آسانی موازنه موجود را به هم می زند و سبب بروز واکنش هاي نامطلوب در دیگر مولفه هاي بوم سازگان می شود . قطعا یکی از اساسی ترین شاخص ها براي تبیین پایداري سکونتگاهها ، میزان تداوم سکونت در آنها است.
به بیان دیگر در صورتی می توان از توسعه و توسعه پایدار سکونتگاهها بحث به میان آورد و با اقداماتی انجام داد که سکونت در آنها تداوم داشته و پایدار باشد .بنابر این ماندگاري جمعیت ساکن در یک سکونتگاه پیش زمینه و شرط هر گونه اقدام و برنامه ریزي براي توسعه آن است . در غیر این صورت هر گونه اقدامی به احتمال زیاد به شکست مواجه خواهد شد ، مگر اینکه بتواند موجبات پایداري اسکان را فراهم یا تقویت نماید ، یکی از عوامل اساسی که پایداري و تداوم سکونت در یک سکونتگاه را تقویت یا تهدیدي می کند ، عامل آب می باشد . قطعا دسترسی به آب سالم هم از نظر کمی و هم از نظر کیفی از عوامل تقویت کننده اسکان جمعیت و پایداري سکونتگاههاست . در حالیکه عدم دسترسی به آب سالم هم از نظر کمی و هم از نظر کیفی از عوامل تهدیدکننده و ناپایداري نظام اسکان در سکونتگاههاي داراي آب آلوده ترك محیط و مهاجرت به مکان دیگر به امید تداوم بقا و کیفیت بهتر زندگی است - افشاري ، - 34: 1388
علل و عوامل مهاجرتهاي روستایی با تاکید بر آلودگی آب :
تحقیقات انجام شده در خصوص مهاجرتهاي روستاییان بویژه به شهرها عمدتا بر آن است تا تبیین کند که چرا روستاییان مهاجرت می کنند و عوامل موثر در تصمیم گیري آنان براي مهاجرت چیست بی تردید در فرایند تصمیم گیري براي مهاجرت ، بطور نسبی عوامل تاثیر گذار در اشخاص و از مناطق گوناگون کاملا متفاوت است چرا که مهاجران طیف گسترده اي از افراد و قشرها را تشکیل می دهند که زمینه هاي متفاوتی براي مهاجرت دارند - افشاري ، . - 1390 مهدي طاهر خانی مهم ترین عوامل موثر در مهاجرتهاي روستا – شهري را به استناد تحقیقات انجام شده در طی سالهاي گوناگون مطابق جدول 1 جمع بندي شده . در بررسی نظریات مندرج در جدول مذکور بیشتر صاحب نظران بر نبود یا کمبود فرصت ها و امکانات مختلف براي زندگی بویژه ار بعد اقتصادي تاکید کرده اند.
اما آ.پل. شاو - - 1971 و فاوست - 1981 - مهمترین علت مهاجرت مردم از روستا را فشارهاي اکولوژیک دانسته اند . آنان در واقع فشارها و عوامل محیطی را در مهاجرت مردم از روستا داراي اولویت و اهمیت بیشتري نسبت به دیگر عوامل می دانند . در این راستا از میان مجموعه عوامل محیطی موثر در مهاجرت مردم از روستا می توان به عامل بسیار مهم آلودگی آب اشاره کرد . در واقع آلودگی آب به عنوان یک عنصر محیطی " مایه حیات " انسان و دیگر جانداران در کره زمین است و زندگی انسان به طور مستقیم و غیر مستقیم به وجود آن بستگی دارد . به طور مسلم زمانی که آب به عنوان پر مصرف ترین ماده خوراکی انسان آلوده باشد ، سلامتی انسان را تهدید می کند . در این گونه موارد در صورت آگاهی از آلوده بودن آب بویژه آب آشامیدنی ، قطعا اولین واکنش انسان قطع استفاده از آب آلوده خواهد بود و در صورت عدم امکان تامین آب سالم ،
