بخشی از مقاله
چکیده
در کشور ما ضرورت تربیت دینی به عنوان وظیفه مهم و اصلی آموزش و پرورش مورد پذیرش است. بنابراین، باید تلاش نمود تا به شیوهها و روشهای موجود در این فرایند کیفیت بخشید و آن را بهتر و زیباتر به نسل جوان ارائه داد. نوآوری در تربیت دینی از جمله اموری است که این مسیر را هموار میسازد. این مقاله با روش مطالعه موردی و با استناد به منابع روایی معتبر و دست اول تلاش میکند تا با استفاده از احادیث و آیات قرآن کریم، به تطبیق عواملی که در تربیت دینی و نوآوری مؤثر هستد، بپردازد. نتیجه این پژوهش، اشتراک مؤلفههای نوآوری و تربیت دینی را در بعد فکری و خصوصیات شخصیتی مورد تأکید قرار داده و ثابت میکند که مبنای فکری نوآوری و تربیت دینی با هم همخوانی و تطابق دارند.
مقدّمه
»نوآوری« از نظر اسلام واژه بیگانهای نیست و در تعالیم دینی از جایگاه مثبت و پسندیدهای برخوردار است. دین با فطرت انسانها هماهنگ است؛ زیرا استعدادهای فطری به وسیله دین شکوفا میشوند. از سوی دیگر، نوآوریها و دست به آفرینش و تغییرات مثبت زدن نیز امری فطری و مورد قبول ذات بشری است. در این میان، اسلام دنی است که خود مشوّق نوآوری و خلّاقیت است. قرآن کریم خداوند را نوگرا در آفرینش طبیعت و انسان میداند و یکی از اسمای الهی را بدیع و فاطر بودن خدا ذکر میکند : مبدع و خلّاق آسمانها و زمین خداست. - بقره: - 117 قرآن به شکل غیرمستقیم زمینههایی را که موجب خلق نوآوری میشوند، مورد تأکید قرار میدهد.
برای نمونه، در آموزههای قرآن بر تنوّع و گوناگونی تأکید زیادی شده است: »ما در این قرآن دلایل و مثلهای مکرّر و متنوع ذکر کردیم تا ایشان متذکر گردند - .« اسراء: - 41 و یا می فرماید: »همانا شما را گوناگون آفریدیم.« - نوح: - 14 تنوع و یکنواخت نبودن روشهای تربیتی قرآن را میتوان نمادی دیگر از اهمیت نوآوری محسوب کرد. قرآن نوآوری در روشهای تربیتی دین را به صورت عملی نشان میدهد، استفاده از تمثیلات، داستانسرایی، سؤال و پرسش، فصاحت و شیوایی کلام، ارائه الگوهای دینی و تربیتی نشان از توجه قرآن به اکتفا نکردن به یک شیوه خاص در ارائه دین و تنوع شیوههای تربیتی آن میباشد. همچنین قرآن کریم مبانی فکری و عوامل شخصیتی را که لازمه داشتن افکار جدید و نوآورانه است، به پیروان خود ارائه داده است. این دستورات در سیره کلامی و رفتاری معصومان: نیز فراوان دیده میشود. در ارتباط
با پیشینه این تحقیق در زمینه عوامل شخصیتی مؤثر در نوآوری میتوان به پژوهشهای زیر اشاره کرد : هارینگتون - 1990 - در تحقیقات خود بیان کرده است که بین انگیزههای شخصی و نوآوری یک رابطه قوی وجود دارد. - T. - Harrington, Creativity in contex, p. 120 آمابیل و همکاران - 1998 - از یافتههای تحقیقات خود نتیجه گرفتهاند عوامل شخصیتی به عنوان مرکز کنترل درونی با نوآوری مرتبط هستند و به طور مستقیم با نوآوریها در ارتباطند. این عوامل داوری مستقل، خطر ریسک کردن و خودکنترلی در شرایط متفاوت میباشند. این خصوصیات نسبت به عوامل محیطی و بیرونی نیز به سختی تغییر میکنند.
- Organizations, Resarch in Organizational Behavior, v. 10,pp. 123-167. استرنبرگ - 1998 - در پژوهشهای خود در ارتباط با خلّاقیت و نوآوری بر پنج صفت افراد نوآور که در شخصیت افراد ریشه دارد، تأکید میکند. این صفات عبارتند از: تحمل ابهام، پشتکار و مداومت، اراده، خطرپذیری و ریسک و استقلال فردی - R. Strenberg, The . - Nature of Creativity, p. 78 بلند فورد - 2005 - در پژوهشی درباره ایجاد تغییرات مطلوب از طریق تقویت ویژگیهای شخصیتی، نشان داد که تقویت قابلیتهای شخصی میتواند نوآوری و افزایش کارایی به همراه داشته باشد. - M.
تطبیق مبانی علمی نوآوری با آموزههای دین اسلام سبب میشود تا با شیوه نوین به نوآوری در تربیت دینی نگریسته شود. همچنین تبیین این موضوع سبب تقویت پایههای نظری نوآوری در تربیت دینی میگردد. در این راستا، این پژوهش با هدف شناخت رابطه بین نوآوری و تربیت دینی تدوین گردیده است. برای نهادینه شدن نوآوری در تربیت دینی در سطح جامعه و توجه کاربردیتر به این فرایند، لازم است که با جنبههای نظری و نوآوری و تربیت دینی بیشتر آشنا گردید.
از اینرو، در راستای رسیدن به این امر مهم، این مقاله در تلاش است تا وجوه مشترک بین مؤلفههای تربیت دینی و نوآوری را شناسایی نماید. هدف این پژوهش پاسخ به این سؤال اصلی است که تا چه حد ویژگیهای افراد نوآور با ویژگیهای مورد تأکید متربیان تربیت اسلامی منطبق است؟ به عبارت دیگر، وجوه مشترک تفکر نوآورانه با مبانی فکری از منظر اسلام چه صفاتی است؟ پیش از این، لازم است که به سؤالات فرعی زیر پاسخ داده شود: الف - نوآوری و تربیت دینی چیست؟ ب - چه مؤلفههایی مبانی فکری مؤثر در نوآوری را تشکیل میدهند؟
مبانی نوآوری و تربیت دینی
نوآوری اتخاذ ایدههای جدید و تبدیل آنها به خدمات و روشهای تازه است که با خود تغییرات مفیدی را به همراه میآورند. همچنین نوآوری به شکل انتخاب و استفاده بدیع و تازه از منابع انسانی و مادی و خلق روشهای تازهای که اهداف موردنظر را در سطح بهتری به تحقق برساند، تعریف شده است.
